Алтай-Дунгын дайнай үеын үхибүүд

Хяагтын аймагай Алтай-Дунгыhаа гарбалтай Василий Ду­гаржапович, Екатерина Доржиевна Раднаевтан мүнөө 90 наhанайнгаа дабаа дабажа ябана.

В.Д.Раднаев 1935 ондо түрэhэн намтартай. Томскын политехническэ институт дүүргээд, Барнаулай заводто 5 жэлэй хугасаада ажаллаха зууршал­гатайгаар эльгээгдэhэн юм. Удаань Буряад ороноо бусажа, бүхы наhаяа «Электромашина» заводто зорюулаа. Тон харюусалгатай, дээгүүр тушаал даажа ябаhан. Заводой ахамад кон­структорай орлогшоор хүдэлөө. СССР-эй Электротехническэ промышлен­ностиин яаманай Хүндэлэлэй грамо­таар 1975 ондо шагнагдаа бэлэй. «Буряад Уласай габьяата инженер» гэhэн үндэр нэрэ зэргэтэй.

1986 онhоо 1998 он болотор В.Д. Раднаев СССР-эй ВНИИстандарт- электро-эмхиин шанар хинаха, шал­гаха талаар территориальна секторэй ажалые даадаг байhан. 2008 ондо наhанай амаралтада гараа. Ара талын ветеран.

Е.Д. Раднаева «Буряад үнэн» сони­ной редакциин бэшэгүүдэй таhагта наhанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаа. Ара талын ажалай ветеран.

Екатерина Доржиевна Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй Президи­умэй Хүндэлэлэй грамотаар 1991 ондо шагнагдаа hэн. Буряад Уласай Арадай Хуралай Хүндэлэлэй грамотаар 1996 ондо шагнагдаа.

Дайнай гал дүлэн эдэ хоёрой балшар бага наhые улаан галаар хайраhандал бэлэй. Бишыхан Катиин аба, Монхоодой обогой Доржи Нико­лаевич Банзаров 1942 ондо дайнда мордоод, уданшьегүй дайсан харата­най hомондо дайрагдан, наhа бараа hэн. Эжынь, Дарима Бадмажаповна, гансаараа үхи- бүүдээ гарыень ганзагада хүргэhэн габьяатай. Тиихэ­дэ ахань, Насаг-Доржи, япон дайнда хабаадаhан. Бусажа ерээд, олон жэлдэ Алтайн совхозой түрүүлэгшээр ажаллаа.

Василий Дугаржаповичай түрэлхид Дугаржаб Зандано­вич Дымбрыл Эрдэнжаповна хоёр 1906 ондо түрэhэн бэлэй. Хоюулаа «Шэнэ байдал» колхоз­до хүдэлөө. Эсэгэнь поли таряа­лан дээрэ, барилгада хүдэлдэг, эжынь hаалишан, хонишон ябаhан. Шэн габьяата ажалай түлөө медаляар шагнагдаа. Мо­сквада ВДНХ-да хабаадаhан.

Абанарай габьяа, эжынэрэй эршэ

Мүнөө 90 наhаяа дабажа байhан Василий Дугаржапович иигэжэ хөө- рэнэ:

- Эсэгэмни 1942 ондо дайнда мордоhон юм. Сталинград, Кур­ска дүхэриг шадар байлдаануудта хабаадаhан. Эстониин Нарва хотые сүлөөлэлсэhэн, Финляндида Ман­нергейм шугамые гаталалсаhан бай- на. Гурба дахин оборготон шархатаhан. Ленинградай госпитальдо эмшэлүүлhэнэй удаа 1944 ондо нюта­гаа бусажа ерэhэн. 1946 ондо СССР-эй Верховно Соведэй зарлигаар абамни Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ор­деноор шагнагдаhан бэлэй.

Мүнөө өөрөө үтэлөөд байхадаа, шархаяа гүйсэд эдэгээгээгүй эсэгэм­ни хэды хүндэ харгыгаар ябажа ерээ hэм даа гээд hананаб. Оло шархатаа­шье hаа, ээллээ, амиды үлөө. Һүүлдэ гар хүлынь бохигор, тохигор боложо эдэгэhэн юм.

Айлай ганса хүбүүн байhамни үншэн хабhандам мүнөөшье боло­тор байдаг. Хүн гээшэ наhа наhалжа үтэлөөшье hаа, досоогоо үшөөл үхибүүн ябадаг юм байна даа. Наhанай hайн нүхэртэй, бэрхэ басагадтай, hанаа дүүрэн hуунаб. Гэбэшье урдын юумэ мартагдаагүй зандаа байна, - гээд, Ва­силий Дугаржапович hанаа алдаад, саашань иигэжэ үргэлжэлүүлээ hэн:

- Хара багаhаа эжытэйгээ хони адуулааб. «Хулай, хулай…» гэжэ байжа шар­дайса гүйхэш. Минии наhанай хүбүүд модон буу баряад гүйлдэхэ дуратай агша hэмди. Сагаа hажаадаг бай­гаа юм гүбди… Бухал шэрэхэ, огород уhалха, түлеэ залhа бэлдэхэ гэхэhээ эхилээд, полидо хоолос түүхэбди, - гэ­хэдэнь, Екатерина Доржиевна үгэ зал­ган хөөрэбэ:

- Тэрэ үедэ ган гасууртай саг бай­гаа. Таряан 20-30 сантиметр ургаад лэ тогтошохо, хоолослохо. Теэд жатка хадуурнай бултыень оножо абахагүй. Эгээл энэ үлөөшыень мэшээгхэнүүд соо суглуулаад, тушаадаг байгааб­ди. Бригадир шанга, үhэрхүү хүн бэ­лэй. Нэгэтэ өөртөө гэжэ суглуулаад, түйсэхэн соо нюдөөд хэhэн таряаем тэрэ бригадир газарта адхажархиhан юм. Мүнөөшье тэрэ хаяжа байhаниинь нюдэнэйм урда харагда­хадал гэдэг. Би одоошье сурхирса уйлаа hэм. Ха­рин суглуулhанаа асар­хадам, гар тээрмээр гу­рил болгоод, лепёошхо болгодог бэлэйбди.

Һургуулидаа түхэреэн жэлдэ нэгэл плати үмдөөд ябаhан тухайгаа, Самбу Будаев лама аб­гынгаа орхиhон хүхэ мал­гай соороторнь үмдэhэнөөр хөөрэнэ. Үлэсхэлэн үедэ Екатерина Доржиев­нагай нагасанарынь - Дансаран Цы­бикжапов, Данзан Доржиев хартаабха, хилээмэ асаржа туhалдаг байhан.

Эсэгын дайнай дүүрэхэдэ, Василий хүбүүн 2-дохи класста hуража байгаа. Майн дулаан үдэрнүүдтэ бишыхан хүбүүн зумбараануудые агнадаг hэн. Нэгэтэ эгээ иимэ агнуурияа хэжэ бай­хадань, Петя Раднаев Володя Цыден­жапов хоёр ерээд, дайн дүүрээ гэжэ дуулгаhан юм. Василиин эгээ ехэ абга, нэгэдэхи империалис дайнда хабаа­дагша Д.З.Раднаев зумбараагаар угаа амтатай хоол бэлдэдэг байгаа.

Илалтын үдэрые алтайнхид баяр ёhололтой угтаа. Һургуулиин газаа зон суглараад, баруун-хойто талаhаа Ворошиловай нэрэмжэтэ колхозой­хид, зүүн-урда талаhаа «Улаан таряа­шан» хамтаралайхид жагсаалда ябаа. Улаан тугууд намилзаа.Сельсоведэй түрүүлэгшэ Н.И.Галсанов амаршалгын үгэ хэлээ. Хүн зон ехээр хүхеэ, бархи­ралдаа. Эдирхэн Василиин ухаанда энэ үдэр хэтэдээ үлэhэн.

- Иигэжэл амидараалди даа. Абана­раймнай дайшалхы габьяа, эжынэрэй эршэтэй ажал бидэниие абараа hэн, - гээд, Василий Дугаржапович тобшо­лон хэлэнэ.

Баян хэшэгтэй

 Раднаевтанай бүлэ 1987 он.

Yнэндөө тиимэ даа. Уг элинсэгэйм­най хэhэн хэрэгынь, хэлэhэн үгэнь мүнөөнэйшье ажабайдалда, хойто үеын зондо нүлөөтэй байhаниинь элитэ. «Урда хүлөө хойто хүлынь дахан дабтадаг» гэжэ дэмы бэшэ хэлсэдэг ха юм.

Энэ айлай ехэ басаган - Людми­ла Васильевна бүхы наhаараа hургуулида хари хэлэнэй багшаар хү- дэлнэ. Светлана Васильевна басага­ниинь социальна хамгаалгын албанай мэргэжэлтэн мүн.

Раднаевтан 4 зээнэртэй, 9 зээн­сэртэй. Yнэр баян айлайхи угайнгаа ажалша заншал алдаагүй, хотын заха­да томо дачатай. Эндэхи сэсэрлигэй ажалые Екатерина Доржиевна өөрөө мүнөө болотор гуримшуулан ябуулдаг юм. Баян хэшэгээ хуряажа абаад, зон нүхэдөө гэртээ урижа байдаг заншал­тай. Иимэл бүхэ голтой даа, дайнай үеын үхибүүд, үри hадаhадынь.

Агуу Илалтын үдэрөөр сэдьхэлдэ дүтэ ахатанаа, эгэшэеэ амаршалнабди!