​Буряадай профессор Виктор Цыдыпов: «Эмнэлгэ һэргылэмжэһээ эхитэй»

Буряадай эрдэмэй, Ородой Холбоото Уласай эрдэмэй габьяата ажалшан, ветеринарна эрдэмэй доктор, профессор Виктор Цыбанович ЦЫДЫПОВ манай редакцида һаяхан айлшалаа.

Урданайхияа уудалая

Хүндэтэ эрдэмтын һанамжаар, халдабарита үбшэнүүд ехэнхидээ амитадһаа тарана. Энэшье сovid үбшэн үрэмшөөһөө тараа гэһэн һанамжа бии. Манай эндэ нэгэтэ хаб загаһанһаа нохойдо халдаад, тарбаган тахал үбшэн дэлгэрээ һэн. Мүн баһа халдабарита үбшэнүүд хүнһөө амитадта халдаха гэжэ байдаг. Иигэхэдээл ехэ гай усал асардаг. Тиимэһээ гэрэй амитадта, илангаяа нохой, миисгэйнүүдтэ һэргылэмжын тарилга саг үргэлжэ хэхэ хэрэгтэй. Һүүлэй үедэ заншалта болошоһон шэнгеэр шубуунай, гахайн халдабарита грипп үбшэнүүд хаа-яагүй таража, дэлхэйн зониие хүлгүүлээ һэн. Ушар иимэһээ элүүрые хамгаалгын бүхы талын эмнэлгэдэ һэргылэмжын ажал үзүүртэнь байха ёһотой.

Үшөө нэгэ шухала асуудал гэхэдэ, дэлхэй дайдаар дүүрэһэн хог богнай һанаа ехээр зобооно. Олонхи халдабарита үбшэнүүд эндэһээл хорхой шумуулаар тарана. Харууһагүй гэрэй амитад мүнөө олоороо бог соогуур бэлшэжэ, аюултай байдал тогтооно ха юм. Харин тиихэдэ хог богоо эмхидхэн суглуулжа, мүнөөнэй түрүү аргануудаар саашадань шэнээр үйлэдбэрилхэ гээшэ шухала. Тиихэдэ хэдэн шухала асуудалнууд шиидхэгдэхэ байнал даа - нэн түрүүн элүүр энхэ ажабайдал.

Хог богой гурбанай нэгэ хубинь элдэб зүйлэй саарһан болоно. Харин тэрэмнай адуу малда хэрэгтэй айхабтар шухала препарадуудые үйлэдбэрилхэ гол зүйл болодог. Малда тон хэрэгтэй саахар ехэтэй клетчатка тэрээн соо байдаг. БГСХА-да тиимэ ажал ябуулха тусхай тээрмэшье ухаалан зохёогдоһон юм. Теэд хэрэглэхэ хүнүүд үгы. Үшөө тиихэдэ үүсэлэгдэһэн, адуу малай гүзээн доторхи миин хаягдана. Харин тэрэмнай тон шанартай биопрепарат үйлэдбэрилхэдэ хэрэглэгдэхээр юм. Юрын хүрэнгөөр эдьхэжэ, ямар һайн эм дом үйлэдбэрилжэ болохоб?! Мүнөөнэй химеэр дан ехээр дашуурангүй, урданайхияа уудалжа хэрэглэхэ сагнай ерээл даа.

Тиигээд хүндэтэ эрдэмтэн, БГСХА-гай профессор, ветеринарна эрдэмэй доктор Ринчин Цынгуевич Цыдыповтэй эб хамта бүтээһэн эрдэм шэнжэлэлгынгээ ажалһаа хүдөөгэй ажалшадта туһатай гэжэ һанаһанаа дурадхаба.

Ветеринарна биопрепарадууд - Буряадтахи асуудалнууд

Мүнөө үедэ ветеринарна ажалда нэгэ талаар препарадууд дуталдана, нүгөө тээһээ ветеринарна эмшэд химио-терапевтическэ зүйлнүүдые даншье һаа элбэгээр хэрэглэнэ. Харин биопрепарадуудые ехээр хэрэглэнэгүй, гансал вакцинануудые болон тусхай сывороткэнүүдые (хүрэнгөөр эдьхэһэн эм домууд) хэрэглэнэ.

Биопрепарадуудые манай гүрэндэ ехээр гарганагүй. Теэд гаргахадаашье тон багаар, олондо хүртэхэгүйгөөр. Теэдшье ветеринарнууднай ямар биопрепарадуудые хайшан гэжэ хэрэглэхэб гэжэ хүсэд мэдэдэггүй. Химиопрепарадуудтай эблэрүүлжэ эмшэлхэдэ, һэргылэмжын ажал ябуулхада, һайн үрэ дүнтэй юм. Теэд мэдэхэ ба шадаха хэрэгтэй. Шухалань гэхэдэ, ямаршье хоро хүргэдэггүй эдэ бодосууд химиопрепарадуудай муу нүлөөе тэгшэрүүлдэг.

Жэшээлхэдэ, Башкортостан Уласай Алынеевскэ аймагай «Ново-Раевск» совхоздо биоматериалнуудые хэрэглэжэ, һайн үрэ дүн харуулаа. Бидэ юугээрээшье дутанагүйбди, нэгэ заахан дэмжэлтэ байбал, ажалнай урагшаа ябаха байгаал даа.

Тэндэ амитадай шуһаар болон бэеынь хубинуудһаа сывороткэнүүдые бэлдэнэ. Мүнөө тэрэ совхоз «Сыворотка крови аллогенная иммунная» препарадаар хүсэд дүүрэн хангагданхай. Лаборатори захилшадай гуйлтаар үшөө реконвалесцент гээшые шуһаар хэдэг.

Теэд ганса сывороткэ хэрэглэхэдэ, ехэ үрэ дүнгүй. Тиимэһээ ехээр үбдэһэн, тураһан малда энэл лабораториин гаргадаг «Полиглобулин неспецифический из крови КРС» гээшые холижо хэрэглэхэдэ һайн. Илангаяа нарай түлые хүл дээрэнь түргэн тэдхэн бодхооно, элдэбын үбшэнүүдһээ һэргылнэ.

Харин эбэртэ бодо малай дэлюунһээ абтажа хэгдэдэг, мүнөө үедэ мартагдаһан «Нуклеопептид» гэжэ экстракт хэжэ эхилһэниинь ехэ һайшаалтай. Мүн баһа «Иммунодез», «Гидролизин» болон «Антидиарейный препарат» (АДП), «Серогидролизин» гэһэн препарадуудые ойрын сагта хэжэ эхилхэ.

Үшөө тиихэдэ эбэртэ бодо малай эльгэнэй экстракт бэлдэхэ ажал ябуулагдана. Иимэ препарадууд мүнөө гансал хүниие эмнэлгэдэ хэрэглэгдэнэ.

Энэ жэшээгээр хаража үзэхэдэ, иимэ багахан үйлэдбэринүүд, илангаяа мяханай комбинадуудай дэргэдэ түхеэрэгдэбэл, ехэ һайн бэлэй. Тэндэ малай шуһан болон бэеын дотор хубинууд элбэг ха юм, ехэл аша туһатай байха. Энэ шухала хэрэг илангаяа манай Буряадта эрхилжэ шадаа һаамнай, ехэл һайн байгаа. Эндэ ехэ юумэн хэрэггүй: засагай дэмжэлгэ, эмхидхэлгэ, Буряадай хүдөө ажахын ехэ һургуулиин эрдэмшэнжэлэлгын арга шадалые хэрэглэхэ. Нэн түрүүн ветеринарна лаборатори байгуулаад, таһагуудыень аймагуудта эмхидхэхэ.

2008 ондо Эрхүүгэй можодохи Пивовариха тосхондо 500 һаамхай үнеэн хэдыхэн үдэр соо хосороо бэлэй. Энэ усал канадска үүлтэрэй мал асараад, карантинай журам сахяагүй дээрэһээ ерүүл малһаа эмерджентнэ инфекци (пастереллез) гээшые халдаһанһаа болоһон юм. Тэрэ үедэ саг дары хэрэглэхэ биопрепарадуудай үгы байһанһаа тэрэ үбшэ тогтоожо шадаагүй. Тиихэдэ МЧС-эй туһаламжаар лэ Армавирска биофабрикаһаа эмүүд асарагдажа, арай гэжэ тогтоогдоһон юм. Теэд Буряадтамнайшье иимэшүү ушарнууд үсөөн бэшэ. 1999 ондо - Хяагтын аймагта, 2007 ондо - Түнхэндэ, 2008 ондо Баргажанда халдабарита үбшэнүүд дэлгэрээ бэлэй. Ушар иимэһээ хододоо һэргылэмжын эм домууд бэлэн байха ёһотой.

Мэдээжэ эрдэмтэдэй һанамжа дурадхалнуудые Хүдөө ажахымнай яаман анхарха бэзэ гэжэ найдагдана.