Алдарта гэрэл зурагшын зориһон зам

Монгол Уласай алдарта гэрэл зурагша, сэдхүүлшэн Данзанай Батсайхантай Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” нааданай болоходо уулзадагбди. Гэрэл зураг буулгажа, тэн тэреэн үрдилдэжэ ажалаа хэжэ ябахадаа, хөөрэлдэхэ ямар забда байхаб даа. Аяар хорёод жэл танил байһан аад, Батсайхан тухай юушье мэдэхэгүй байбаб. Олон зоноор утаһаар ярилсажа, асуулта табижа нэхэһэнэйм, өөрһөөнь һурагшалһанайм ашаар энэ толилолго бүтэбэ гээшэ.

Буряад-монгол хүмүүжүүлгэтэй Данзанай Батсайхан болбол тэнигэр түбшэн абари зантай, томоорхожо үбсүүгээ тоншохогүй, эмээлтые багтааха ёһотой монгол эрэ хүн юм байна! Монгол Уласай засаг түрын томо шагналнуудта хүртэһэн, наһан соогоо гэрэл зураг буулгаха ажалтай ябаһан, арадшалһан намай эгээн түрүүшын эдэбхитэдэй нэгэн юм.

Гоё һайханда дуратай

Батсайханай бишыхандаа үбдэдэг байхадань, аба эжынь айлай үри болгожо, түрэл соогоол үргэжэ үгэһэн байгаа. Батсайхан түрэһэн аба эжыдээ, үргэмэл аба эжыдээ бөөмэйлүүлэн, эрхэ тангилаар үндыһэн, бага наһаяа һанахадань, тэрэ үе наһанайнь эгээн жаргалтай хаһа байгаа гээд, мүнөө дурсан һанадаг юм. Анандын Данзан абань тэрэ сагта хүбүүндээ хоморой фотоаппарат бэлэглээ һэн. Тиигэжэ ажабайдалайнь харгы заагаа гэжэ хэлэхэдэ болоно. Түрэһэн эжынь Монголдоо мэдээжэ сэдхүүлшэн һэн. Харин үргэмэл эжынь уран гоёор ямаршье һаа хубсаһа оёжорхихо шадабаритай байһан. Батсайхан тойроод байһан байгаалияа шэртэхэ, һайхашааха, наранай мандахые, наранай жаргахые хараад, гэрэл зурагтаа гоёор, һайханаар буулгаха гэжэ оролдохо даа. Хүнүүдэй жаргалтай нюур шарай гэрэл зурагтаа буулгажархиха дуратай һэн. Гоё һайханда дуратай хүн юм! Гоё һайханиие гэрэл зурагтаа буулгажа, тэрээхэн агшан зуурые хүнүүдэй нюдэ хужарлан харахын тулада бүтээхэ. Батсайхан тиимэл шадабаритай гэрэл зурагшан лэ!

Батсайханай уг гарбал Агын тойрогой Зугаалай нютагһаа эхи үндэһэтэй. Тэрэ Хориин 11 эсэгын Харгана угай үри һадаһан гээшэ. Һургуулиин наһанай байхадаа, нагасанараа бэдэржэ, Ага ерэһэн байгаа. Хара-Шэбэр, Зугаалай нютагуудаар түрэлнүүдээрээ уулзаһан юм. Шэнэхээндэ байдаг Бадмын Ширнинэй Жамбал түрэлөө баһал олоһон. Жамбалай Сэжэдма басагантай “Алтаргана” нааданда уулзадаг юм. Гурбан гүрэн соо тараһан түрэлнүүдээ уулзуулжа, бэе бэедэнь һонин һорьмой дуулгажа, бэлэг сэлэг барижа, һайса харгылһан ааб даа. Ажалаараашье, сэдьхэлээрээшье түүхын амиды гэршэ хүн байна гээшэ. Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” нааданда 2010, 2012, 2016 онуудта гэрэл зурагшадай урилдаанай шүүгшэ байгаа.

Олониитын хэрэгтэ оруулһан габьяань ехэ

Монголдо арадшалһан нам байгуулхада, Данзанай Батсайхан түрүүшын зэргэдэ Санжаасүрэнгиин Зоригой хажууда зэргэлжэ ябаһан. Тэрэ үедэ арад зон бүгэдөөрөө улаалзай хүбдүүд угай Зоригые дэмжэжэ, арадшалгын зам шэлээ һэн. Зоригой наһа барахада, тэрэнэй эгэшэ Оюун Ногоон нам хүтэлбэрилөө. Батсайхан Оюунай туһалагша болоод, олон жэлдэ фото-сурбалжалагшын ажал хэжэ ябаһан. Парламентын гэрэл зурагшаар баһал ажал хэһэн юм.

- Мүнөө ямар ажал хэнэбта, ямар эдэбхи үүсхэл гарганабта, - гэжэ Батсайханһаа асуугааб.

- Залуу наһандаа зориһон өөрынгөө үзэл бодолоор ябанаб. “Эгээн түрүүндэ улас ороноо бодо, намын заршам бодо, һүүлдэ өөр тухайгаа бодо”, - гэжэ хэлэһэн Санжаасурэнгийн Зоригой захяа мартаагүйб, даган-даган ябадагби. Һунгалтын болоходо, “Арадшалгын холбоон” (“Демократический союз”) гэһэн холбоогой түлөө дэмжэлгын ажал хэдэгбди, Ехэ Хуралда Дашбалбарай Дамдинсурэнэй Энхэбатые дэбжүүлээ һэмди.

- Санжаасүрэнгийн Зориг ямар хүн байгааб?

- Эхэ Монгол ороноо арадшалгын замаар хүгжөөхэбди, би монгол хүнэй һаруул ухаанда этигэнэб гэжэ Санжаасурэнгийн Зориг хэлэһэн. Арад түмэн тэрэниие ехэ хүндэлдэг, дэмжэдэг байгаа юм. 1990 ондо Дорнод аймагай Дашбалбар нютаг руу ошоо һэн. Дашбалбарай нютагаархид буряад торгон тэрлиг үмдэхүүлээ һэн. Наһанбаяр нэрэтэй буряад басаган хадагаар золгоо бэлэй. Зориг тиихэдэ тон ехэ баярлаа һэн. Буряадаар дуугаржа шадахагүй байһандаа голхороо һэн. Буряадби гэһэн сэдьхэлээр зоригжоһон Улаан-Баатараа бусаа бэлэй.

- Халхын голой байлдаанай 80 жэлэй ойн баярта сэрэгэй хубсаһатай ябаа бэлэйт. Сэрэгтэ ямар хабаатайбта? Сэрэгэй ямар зиндаатайбта?

- Сэрэгэй училищи дүүргэһэн байнаб. Зенитнэ артиллерист, радист, сэрэгэй элдэб мэргэжэл шудалһан байхаб. Парашюдаар һүрэдэг байгааб. Монголой “Улаан Одон” сониндо гэрэл зурагуудни толилогдодог һэн. Сэрэгэй хушууша зиндаатайб. Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай Монголдо айлшалжа ерэхэдэ, гэрэл зурагуудые буулгажа ябаһандаа ехэ бахархадагби.

- Хаана болоһон “Алтаргана” нааданиие эгээн гоёор дурсан һанадагбта?

- Агууехэ Эзэн хаан Чингис хаанай түрэһэн тоонто нютаг Хэнтэй аймагай Дадал сомондо болоһон “Алтаргана” наадан эгээн гоёор намда һанагдадаг. Онон мүрэнөө гаталан дабшахадаа, сагаахан бүмбэгэрхэн һэеы гэрнүүдые харахадаа, иимэхэн һэеы гэртэ түрэһэн, энээхэн талаар ээрэмшээжэ наадаһан, һүүлдэ монголшуудаа нэгэдүүлээд, хаан болоод, бүхы дэлхэйе эзэмдэжэ ябаһан агууехэ хүнэй нютаг гэжэ бишэрэн һүгэдэжэ һанадагби. 2014 оной “Алтаргана” нааданда Шэнэхээнһээ ерэһэн түрэлнүүдээ Дэлюун болдог, Хажуу булаг руу абаашаа һэм. Дэлюун болдог уулын хормойдо булаг бурьялжа байдаг. Булагай дэргэдэ модон самбарта “Энэ бол Чингис хаанай багадаа уужа байһан Хажуу булаг” гэжэ бэшээтэй. Бидэ бүгэдөөрөө булагай уһанһаа хүртэжэ, агууехэ Чингис хаанай ууһан уһанһаа хүртэбэбди, бидэндэ хүсэ шадал, омог дорюун һанал бодол нэмэг лэ гэжэ мүргэжэ ябаа бэлэйбди.

- Асуудалнуудта харюусаһандатнай баяр хүргэнэб. Агада болохо Алтарганадаа уулзатараа баяртай!

“Улаан Одон”, “Алтан гадаһан” орденуудаар шагнагдаһан, соёлой ажалай тэргүүн Данзанай Батсайханда баяр хүргэнэбди. Түүхын үйлэ хэрэгүүдтэ түрүүшын зэргэдэ гэрэл зурагаа буулгажа, гоё һайханһаа холодонгүй, хүл хүнгэн, сарюун дорюун алхалжа ябаарайгты гэжэ үреэнэб!