90 жэлэй ехэ ойнууд

Зүлгэ ногоон Мойһотодо

Зон зургаанай

урма зориг,

Эрмэлзэл, бэлиг

элирүүлбэл

Хүндэмүүшэ хадата

Захаамин.

(Галина Ринчинова)

Захааминай арад түмэнэй бүгэдын ехэ найр Мойһото гэжэ үзэсхэлэн һайхан нугада үнгэрдэг. Энэ ехэ жабхаланта найр нааданай эхилхын урда тээ Закаменск хотодохи Са­нагын дуганай шэрээтэ Ви­талий ламын, Улаан-Үдэдэхи Захааминай дуганай шэрээ­тэ, хүнхинэмэ унзад хоолой­той Аркадий ламын удари­далга доро арбаад ламанар уншалга үнгэргэжэ, «Жүгдэр- Намжил бурханай мэгзэм» айладхажа, хада уулануудаар хүбөөлэгдэһэн, арюун нан­гин аршаанта захынгаа ай­магай ажалша бэрхэ арад зо­ной ажана амгаланай, үнэр баянаар хүгжэн һалбархын, эхэ зургаан зүйл хамаг амита­най жаргалангай түлөө дал­лага хурылаа. Уншалгын удаа арадай “Эхын буян”, “Золгоё”, “Мэлэ”, “Тоонто” “Тэрэнги” ансамбльнуудай тоглогшод дуу, хатараа харагшадтаа бэлэглээ. Гэр бүлын жэлдэ зорюулагдаһан аха үенүүдээ хүндэлһэн, балшар багануу­даа хөөршөөһэн, олон ара­дуудай гэр бүлэнүүдэй эб нүхэсэл магтаһан багахан зүжэг харуулагдаа.

Дэншье халуун бэшэ, бороо хурашьегүй зохид үдэр тудажа, урма баяраар билтарһан улад зоной ша­рай, үри хүүгэдэй хүхюун энеэлдээн, хүхилдөөн, үнинэй уулзаагүй хүнүүдэй хүгтэй уулзалганууд, бүхэ ба­рилдаанай талмайн гү, али мори урилдаанай, бүмбэгэ сохилгын, гиир үргэлгын, Гэр бүлын жэлдэ зорюулагдаһан урилдаануудай, заншалта наадануудай талмайнууд руу һүндэлөөн – үргэн дэлисэтэй ёһотойл бүгэдэнэй найр!

Буряад Уласай Ара­дай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Виталий Лыгде­нов, аймагай засаг дар­гын уялга дүүргэгшэ Алек­сандра Осокина, аймагай Һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Людмила Саже­ева, Закаменск хотын захир­гаанай дарга Михаил Цыре­нов гэгшэд амаршалгын үгэ хэлэхэдээ, аймагайнгаа бүхы арад зониие туйлаһан ам­жалтануудаарнь халуунаар амаршалаад, саашадаа улам бүри хүгжэхые хүндэтэйгөөр хүсөө.

Монгол һайхан ороной хүршэ Булган аймагай хүдөө ажахын хүгжэлтын хэлтэсэй дарга Чулуун Амгалан, Хутаг- Үндэр сомоной һургуулиин захирал Жаадамба Ариу­наа, энэл һургуулиин багша Лхагва Нарангэрэл, Булган сомоной 1-дэхи һургуулиин багша, ород хэлэндэ ехэ бэр­хэ Чингис Бутуханов, жолоо­шо Гомбосурэн Туваандорж түлөөлэгшэдэй халуун амар­шалганууд, үреэлнүүд, ерэ­хэ “Алтаргана” ехэ нааданда хабаадахые уриһан дулаан үгэнүүд харагшадай шэхэнэй шэмэг болоо.

Түрэл аймагаа алад саагуур алдарта ажалаараа суурхуулһан, аймагай хүгжэлтэдэ горитой хубитаяа оруулһан жолоошод, нарин тоологшод, наймаашад, ол­зын хэрэг эрхилэгшэд, мал­шад, багшанар, соёлшод ме­дальнуудаар, улас түрынгөө, аймагайнгаа шагналнуудаар шагнагдаа. Тэрэ тоодо Бай­гал-Амарай түмэр харгын барилгада хабаадалсаһан зургаан хүнүүдтэ Владимир Путинай нэрэһээ ойн ме­дальнууд зүүлгэгдээ.

ТОС-уудай дунда 2-дохи һуурида гаража шалгарһан Ёнгорбойн “Хонгоодор” дип- ломоор шагнагдажа, 170 мянган түхэригэй шан­да хүртөө. 3-дахи һуурида гараһан Бортын “Школьный”, Бүргын “Булаг”, Ёнгорбойн “Ая ганга”, Михайловкын “Шанхай”, “Үлэгшэнэй “Кали­нин”, Хамниин “Спортивная” гэһэн олониитын өөһэдын хүтэлбэринүүд тус тустаа 115 мянган түхэригтэ хүртөө.

Мүн баһа хотын ТОС- уудшье шагнагдан урма­шуулагдаа: 2-дохи һуурида гараһан “Мирный” – 170 мянгада, 3-дахи һуури эзэлһэн “Бу­янта сэдьхэл” 115 мянгада хүртөө.

Тайзанай сэхэ урда зохидоор бэлдэгдэһэн һандалинууд дээрэ наһатай зон батаар һуурияа эзэлжэ, бүхэли үдэрөө шахуу Захаа­минай соёлой ажалшадай, эдиршүүлэй хатар наада хаража, уянгата дуунуудые шагнажа, сээжэ зүрхэеэ бая­раар халяан ханаа.

- Сурхарбаанай нээлтэ булта зоной нюдэ хужарлуул­жа, сэдьхэл баясуулаа. Баяр ёһололые гоё һайхан болго­хо гэжэ зохёогшод, найруу­лагшад ехэтэ оролдоо гэжэ ойлгосотой. Энэ жэлэй Сур­харбаан Захааминай аймагта бэлэдхэл ехэтэйгээр, гурим журамтайгаар эмхидхэгдэ­жэ, олоной һайшаалтайгаар үндэр дээдэ хэмжээндэ үнгэржэ байна, - гэжэ За­хааминай уран зохёолшо­дой “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүн, Ёнгорбойн суута багша Михаил Доржиев омо­горхолтойгоор тэмдэглэнэ. – Энэшье ойлгосотой, түрэл аймагаймнай түб хотын, ал­дарта комбинадаймнай аяар 90 жэлэй тэбхэр ойнууд ха юм!

Зунай энэ ута үдэр ун­даа хүрэһэн, халуун бууза, бүхэлеэр мяха зооглохо, ам­тата хоолоор хотоёо жэгнэ­хэ гэһэн хүн зоной эрилтые ёһотоор хангаха наймаанай газарнуудшье алхам бүхэндэ 

 байгаа гэхэдэ болохо: аяар ерээд шахуу. Бэе тамирай тэмсэлнүүдэй, хүүгэдэй наадан-урилдаануудай, со­ёлой талмайнуудай өөһэд өөһэдын бэрхэ эмхидхэг­шэдтэй байһандаа, олон ондоо ехэ, бага зоной ха­баадалгатай бүхы хэмжээ ябуулгануудые урматайгаар ябуулжа байгаа. Илан­гаяа “Шагай наадан”, “Бар­гай тобшо” наадануудта бага ехэгүй олон зон хабаадаа. Найрта ерэһэн ветеранууд­та ехэ анхарал хандуулаг­дажа, амяараа татагдаһан майхан соо халуун хоолоор хүндэлжэ байһаниинь ехэтэ һайшаагдаа.

“Жэлэй нютаг - 2024”

гэһэн мүрысөөндэ хабаадаһан нютаг нютагуудай дэлгэһэн үзэсхэлэнгүүд ню­дэндэ дулааханаар хараг­дажа, буряад хүнэй досоо омогорхол түрүүлжэ, най­рай нэгэ шэмэгынь болон харагдаа. Уран гартанай эрхим бүтээлнүүдээр, но­муудаар, зурагуудаар, зан­шалта эдеэ хоолой, унда­най дээжэнүүдээр ехэтэ һонирхожо, хашаран яаран- гүй нютаг бүхэнэй үзэм- жэнүүдтэй танилсажа гараабди.

Захааминай аймагай хам­ниган угсаатаниие Мэлэ ню­тагай хүн зон түлөөлөө (2011 оной хүн зоной бүридхэлөөр Мэлын хахад зон хамниган угтайбди гэжэ мэдүүлһэн юм): үндэһэн хубсаһа хуна­раараа, ангууша бэрхээрээ суутай угсаатан хадаа зэр зэмсэгүүдээ заншалта шоб­хогор урса гэр соо дэлгээ. Түрэл нютагайнгаа баян түүхые бэшэжэ, гэрэл зура­гуудаар шэмэглээ. Суута дар­хаша Дараевтанай уран бэ­лигые гэршэлһэн үзэсхэлэн олоной һонирхол татаа. Энэ һайхан үзэсхэлэнгөө ман­да харуулһан, Улаан-Үдэһөө буужа ерэһэн Сэсэгма Гом­боева, Надежда Гармаева, Жаргалма Жалсанова гур­банда баярые хүргэнэбди.

Үлэнтэ нютагые түлөөл- һэн багшын ажалай ветеран Бадма-Ханда Будаевнатай һайхан зугаа дэлгээбди. Ню­тагайнь музей “Морин эрдэ­ни” гэжэ нэрэтэй юм байна. Энэшье үзэсхэлэнгөө иигэ­жэл нэрлээ.

- Буряад арад хэзээни хэзээнһээ морин эрдэниеэ магтажа ябаа. Тиигэнгүй яа­хаб даа: бүхы ажалынь, ажа­байдалынь адуу моритойл холбоотой байгаа ха юм! Ню­тагаймнай Дамба Пыльжи­тов Эсэгын ехэ дайнда поле­вой кухни морёор шэрэдэг байгаа. Дамба Будаевичай сэрэгшын дэбтэртэ “конь гнедой “Ураган”, кобыла се­рая “Хитрая” гэжэ морид тэрээндэ даалгаатай” гэжэ тэмдэглээтэй байна, - гэжэ харуулба. Эндэ дэлгэгдэһэн урданай хасаг эмээл, шожоолхо, дугааг, буулга, гүрэмэл һур ташуурнуудые, олом жэрэмүүдые һонирхообди; морин эрдэнидэ зорюулһан эдир урашуу­лай һиилэһэн бүтээлнүүд һайшаагдаа. Эгээл ехээр һонирхохо зүйл гэхэдэ, Аида Борисовна Гармаевагай зохёоһон “Морин эрдэни” гэһэн дидактическа наадан байба. Багашуулай­шье, ехэшүүлэйшье ехэтэ һонирхон наадажа байхые хаража урмашаабди.

Ойн баярай Сурхарбаа- най дүн гаргалгада бүхэ ба­рилдаашад, мори урилдаашад, гүйгөөшэдые һоригшод, ирагуу дуушад, солбон солгёон хатаршад, уран гар­тан хуби хубидаа солоёо дуудуулжа, магтаал шагнажа, үндэр шагналнуудта, дурас­хаалта бэлэгүүдтэ хүртэнэд.

Сахирай үзэсхэлэндэ Олег Ивановичай шабина­рай уран зурагууд олоной анхарал татаа, илангаяа хүлэг морид үнэншэмэ гоёор зурагдаа гэжэ анхарагдана. Мүнөөнһөө иимэ гоёор зура­даг үхибүүд бэеэ хүсэхэдөө, ямараар зурадаг болохо гээ­шэб гэжэ гайхамаар.

Санагын үзэмжэдэ Борис Тарбаев Санжай-Ханда Дар­маева хоёр айлшадаа угтажа, уран гоё зугаагаа дэлгэжэ байбад. Эндэ Санагын зо­ной угуудай һүлдэ тэмдэгүүд үлгөөтэй, ангуушадай буу хэрэгсэлнүүд табяатай байба. Тиихэдэ олон номууд: Санага нютагай, Даша-Пүнсэглинг хиидэй, һургуулиин түүхые шэнжэлһэн, ажалша мал­ша зондо зорюулагдаһан, суута Викулий Шагдурович Хадаев багшынгаа мүнхэ ду­расхаалда хэблүүлһэн хатуу гадартай, үнгэтэ гэрэл зу­рагуудтай, удха ехэтэй ном, аймагай “Уран Дүшэ” нэгэ­дэлэй гэшүүдэй - Санагын һургуули дүүргэһэн уран зо­хёолшодой согсолборинууд табигдажа, хүн бүхэнэй анха­рал татаһаниинь гайхалгүй.

Мэлс Самбуевай нэрэм­жэтэ Түбэй номой сангай ажалшад талаан туршаһан лотерей наада амжалтатай­гаар үнгэргэжэ, хабаадагша­дые велосипедээр, дартс, робот наадануудаар, зэр зэмсэгүүдээр болон гүсэ за­бьяануудаар баярлуулжа, урма зоригыень үргөө.

Ойн баярнуудай Сур­харбаанай дүн гаргалгада бүхэ барилдаашад, мори урилдаашад, гүйгөөшэдые һоригшод, гар бүмбэгэ наадагшад, ирагуу дуушад, сол­бон солгёон хатаршад, уран гартан хуби хубидаа солоёо дуудуулжа, магтаал шагнажа, үндэр шагналнуудта, дурас­хаалта бэлэгүүдтэ хүртэбэд.

- Ёһотой Сурхарбааниие харахал гээ һаа, Захааминайл Сурхарбааниие хара гэжэ Алексей Самбуевичайнгаа хэлэһээр, эндэ үнэхөөр гоё һайхан найр наада хаража баясабаб, - гэжэ хүндэтэй айлшан боложо ерэһэн Уласаймнай Толгойлогшын наһанайнь нүхэр Ирина Вик­торовна һанамжаараа ху- баалдаа.

Хожом хойтын үедэ, хоёр са­гай нэгэндэшье Сурхарбаан наадамнай наяржа байха. Буряад араднай һүр һүлдэеэ алдангүй, хии мори- ниинь дээгүүр хиисхэг!

Алдарта баатарай мүнхэ дурасхаалда

Баруун тээ мүнөө боложо байһан байлдаанда эрэл­хэг зоригтойгоор байлдажа, Эсэгэ оронойнгоо түлөө ами наһаяа үгэһэн алдарта Ге­рой Жаргал Баирович Гом­боевой (04.10. 1975 – 15.02. 2023) мүнхэ дурасхаалда зорюулагдаһан Һээр шаалгаар улас түрын наадан олоной хабаадалгатайгаар үнгэрөө. Жаргал Гомбоевой түрэл гаралнуудай, үетэн нүхэдэй, нютагайнь зоной, Буряад Уласай “Дайшалхы нүхэсэл” гэһэн бүлгэмэй дэм­жэлгээр эмхидхэһэн энэ нааданда Монголой һэершэд хабаадажа, уласхоорондын зэргэтэй болгоо.

Заха холын Захааминай хоймор эзэлһэн мэлээрхин бултаараа хамтар­жа, энэ нааданда тусгаар зорюулагдаһан уран гоё тайзан буряад заншалта ба­рилгын ёһоор бодхоогоо. Тайзанай ара талада Герой Гомбоевой нютагай энэл дайн байлдаанда алдалан унаһан үшөө табан хүбүүдэй дүрэнүүдтэй гэрэл зурагууд табигданхай.

37-дохи тусхай бригадын сэрэгшэд тайзан дээрэ уриг­дажа, дайшалхы командир тухайгаа дулааханаар дур­саад, энэ дурасхаалта наада эмхидхэһэн аха дүүнэртэнь, нютагайнь зондо баяр баяс­халангаа хүргөөд, һэершэдтэ амжалта хүсөө. Арадай Хура­лай һунгамал Виталий Лыг­денов, Захааминай аймагай захиргаанай ниигэмэй асуу- далнуудаар засаг даргын орлогшо Сэсэгма Намдако­ва гэгшэд нютагай мэдээжэ дархан Дондок Дараевта Бу­ряадай Толгойлогшын Хүндэлэлэй грамота барюулаа.

Тиигээд лэ 24 командын 255 һэершэдэй (тэрэ тоодо 14 эхэнэр) дунда шанга гэг­шын тэмсэл эхилээ. Энэ ехэ мүрысөөе ород, буряадаа­раа тэгшэ Алексей Раднаев ехэ бэрхээр тайлбарилан хөөрэжэ байгаа гэжэ тэмдэг- лэхэ хэрэгтэй.

Геройн эсэгэ Баир Будае­вич Гомбоев Буряад орондоо мэдээжэ багша методист, буряадай түрүүшын арадай багша солотой һэн гэжэ ун­шагшадтаа һануулая