Алексей Цыденов «Буряад Уласай үмэнэ габьяагай түлөө» гэһэн медаляар гайхамшагта «Фронт» Цэгмидые шагнаба

Майн 3-да Монгол гүрэнэй ниислэл Улаан-Баатарта «Фронт Цэгмид – хани барисаанай һүлдэ» гэһэн баримтата фильм анха түрүүшынхиеэ харуулагдаба. Фильмын гол нюур Сурэнхорын Цэгмид, Халхын Голой байлдаанай ветеран, һүрөөтэ сагай ори ганса гэршэ Цэрэнгийн Чимэдцэрэн гэгшэд хэмжээ ябуулгада уригдаа. Фильмын урда тээ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов Сурэнхорын Цэгмидые «Буряад Уласай үмэнэ габьяагай түлөө» гэһэн медаляар шагнаба. .

 – Гитлерэй Советскэ Союзда добтолходо, Агууехэ Эсэгын дайнай түрүүшын үдэрнүүдһээ эхилжэ, Монгол гүрэн манай орондо тон ехэ туһа хүргэһэн байна. Манай бүхы һургуулинуудта үнгэргэгдэдэг түүхын хэшээлнүүдтэ аха дүүтэ арадай Агууехэ Илалтада оруулһан туйлай ехэ хубита тухай хөөрэдэг. Монгол адуу, мяха, дулаан хубсаһа эльгээдэг һэн. Монголой малшадай суглуулһан мүнгэн зөөрёор «Хубисхалта Монгол» гэжэ танкова колонна баригдаһан байна. Танкнуудай зариманиинь Берлин хото хүрэтэр ошоһон байха юм. Гадна олон байлдаануудта хабаадаһан «Монголой малшан» гэжэ хюдагша самолёдуудай эскадрили байгуулагдаа һэн. «Фронт» Цэгмид һүрөөтэ сагай юрын гэршэ бэшэ, тэрэ арад зонтоёо хамта Агууехэ Илалта дүтэлүүлэлсээ, өөрынгөө хубита оруулаа, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов хэлэбэ.

Сурэнхорын Цэгмид хүдөө ажахын бэрхэ, уридша ажалшан байгаа. 1942 ондо оройгоо 19 наһатай эдэбхитэниие Монголой 2-дохи эшелоной бүридэлдэ Советскэ Союз руу туһаламжа абаашалсахыень эльгээһэн байна. Тиихэдэ Сурэнхорын Цэгмид адуугаа совет сэрэгшэдтэ бэлэглэжэ, Дундгови аймагайнгаа ажаһуугшадые танкын барилгада мүнгэн зөөри суглуулхыень уряалһан юм.

– Тэрэ үедэ Монгол гүрэн дотор совет арадта туһалаагүй нэгэшье хүн байгаагүй ёһотой. Бидэ байһан юумэеэ бултыень үгөө һэмди - мал, хубсаһа, гутал, эдеэ хоол, сэнтэй эдлэл гэхэ мэтэ. 1942 ондо Совет гүрэнэй арад зондо суглуулагдаһан туһаламжа абаашаха гэжэ гараабди. Делегациин бүридэлдэ аймаг бүхэнэй түлөөлэгшэд байгаа. Дундгови аймагһаа би ошооб, тиихэдэ 19-тэй байгааб,- гэжэ гайхамшагта «Фронт» Цэгмид һанан дурсаба.

Гайхамшагта Сурэнхорын Цэгмид, Халхын Голой байлдаанай ветеран, һүрөөтэ сагай ори ганса гэршэ Цэрэнгийн Чимэдцэрэн хоёрой уулзалга хэмжээ ябуулганда сугларагшадай зүрхэ сэдьхэл доһолгобо. Эхэнэрнүүд бэе бэеэ мэдэхэ байһаншье һаа, нюураараа анха түрүүшынхиеэ уулзаба.

Баримтата фильмын уран найруулагша Олег Юмов Сурэнхорын Цэгмидтэй уулзажа харилсаһандаа, Буряад Уласай хүтэлбэриин совет ба монгол арадуудай хани барисаан тухай хөөрэхыень этигэжэ даалгаһандань өөрыгөө жаргалтайда тоолоно.

– Бидэ кино буулгаха бүлгэмтэеэ 2 дахин Монгол гүрэнөөр ябаабди. Монголой талада хэдэн хэһэг буулгаабди, «Фронт» Цэгмидтэй сэхэ харилсаабди. Гайхамшагта Цэгмид 1923 ондо түрэһэн юм. Тэрэ мүнөөдэр 150 аша гушанартай! Бидэ фильмын монгол ба орос янзануудые бүтөөгөөбди, тиин мүнөөдэрэй танилсалгын удаа Монголой теле-субагуудаар дамжуулагдаха, харин Улаан-Үдын «Еврозона» гэжэ танхим соо майн 7-до 17 сагһаа түлбэригүйгөөр харуулагдаха,- гэжэ  найруулагша, Буряадай гүрэнэй академическа  Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ драмын театрай уран һайханай талаар хүтэлбэрилэгшэ Олег Юмов хөөрэбэ.

Фильм богони сагай болзор соо, оройгоо 3 һарын туршада бүтээгдээ. Буряад Уласта, Москва хотодо фильмын хэһэгүүд буулгагдаа. Буряад драмын театрай зүжэгшэд

Цырен Батоцыренов ба Рая Бадмаева гэгшэд рольнуудые наадаа.

 – Бүхы Монгол орон Сурэнхорын Цэгмидые һайн мэдэхэ. Агууехэ Эсэгын дайнай илалтада тэрэ туйлай ехэ хубитаяа оруулаа. Тиимэһээ тэрэ «Фронт» Цэгмид гэжэ нэршэһэн юм. Тэрэ Монгол уласай туһаламжа абаашалсахаһаа гадна Сталинтай уулзаһан байна, хюдагша агаарай онгосоор фронтын лини дээгүүр ниидээ, автомат барижа, ород һуурин фашистнуудһаа сүлөөлэлсөө, байлдаануудта хабаадаа, - гэжэ Буряад Уласай Соёлой сайд Соелма Дагаева хөөрэбэ.

«Фронт Цэгмид – хани барисаанай һүлдэ» гэжэ фильм харахаяа Улаан-Баатарай ажаһуугшад олоороо ерээ, сүлөө һууринууд заал соо байгаагүй.

– Фильм хаража, уярааб. Иимэ залуухан, бэеэр бишыхан, оройгоо 19 наһатай басаган Монголһоо Москва хүрэтэр туһаламжа абаашаха зорилготойгоор аргагүй ута, хүшэр  зам гаталаа. Тэрэ үедэ Монгол гүрэндэ 800 000 гаран зон ажаһуужа байгаа. Би монгол-буряад шуһатайб, манай арадуудай хани барисаан улам бэхижэхэ гэжэ батаар найданаб. Агууехэ Эсэгын дайнай үеын хани барисаан тухай дурасхаал манай харилсаанай үндэһэ һуури болоно. Минии хүгшэн аба Агууехэ Эсэгын дайнай ветеран, тиимэһээ Илалтын үдэр манда эгээл хүндэтэй һайндэр,- гэжэ Монголой ажаһуугша  Эгима Осор хэлэбэ.

Улаан-Баатарай Оросой байшанай холл соо «Арадуудай ехэ гай гашуудал» гэжэ гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн дэлгээгдээ. Тус хэмжээ ябуулга фашизмын гай тодхор, тэрэ үеын зоной шэн зориг тухай һануулаа.

 Монголой Хамгаалгын яаманай мэдээгээр, Агууехэ Эсэгын дайнай үедэ монгол арад 500 000 адуу, 300 кг алта, бэшэшье эд зөөри дамжуулаа. Тэрэ үе сагай сэгнэлтээр эдэ бүгэдэ 400 сая монгол түхэригтэ болоно. Үнгэрһэн баатарлиг саг, Россиин ба Монголой арадуудай хани барисаан сэгнэшэгүй.