Аргашан, багша, эрдэмтэн

Тоонто нютаг

Дашицыренов Жамбал багша 1954 ондо Хитадай Үбэр Монголой Хулун-Буирай аймагай Эвенкын хушуунай Баруун-Сомон нютагта сагаангууд омогой гэр бүлэдэ түрэһэн намтартай.  Дунда һургуулиин удаа Шэнэхээнэй түбэд эмнэлгын училищи амжалтатайгаар түгэсхэжэ,   нютагайнгаа эмнэлгын түбтэ хүдэлжэ эхилһэн байна.

Саашадаа Үбэр Монголой Хүх-Хотодо түбэд эмнэлгын дээдэ һургуулида орожо һураад, эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлһэн. Оюутан ябаха үедөө Жамбал Дашицыренов эрдэм-шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые ябуулжа эхилһэн юм. Залуу эрдэмтын нээлтэнүүд тухай Хүх-Хотын “Түбэдэй эмнэлгэ” гэһэн журнал соо хэблэгдэдэг байһан.  1991 ондо “Сэгээгээр эмнэлгэ” гэһэн толилгонь уншагшадай ехэ һонирхол татажа, мэргэжэлтэдэй үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн юм.      

Тэрэнэй хажуугаар Ж. Дашицыренов түбэд эмнэлгын түбүүдэй хүтэлбэрилэгшэдэй ба эрдэмтэдэй хабаатайгаар Хайлар хотодо үнгэргэгдэдэг эрдэмэй-дүршэлгын суглаа зүблөөнүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаадажа, эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлдэг байгаа.     

Буддын шажанай академидэ

1993 ондо Жамбал Дашицыренов Агын Буддын шажанай академиин ректор Чимитдоржиев Бабуу ламын урилгаар Агын Буряадай автономито  тойрог зөөжэ ерэһэн юм. Тэндэ олон жэлэй туршада академидэ түбэд эмнэлгын багшаар хүдэлхын хажуугаар үбшэнтэдые аргалдаг ба  эрдэм шэнжэлэлгын талаар хүдэлмэринүүдээ үргэлжэлүүлһэн габьяатай. Олон тоото эрдэмэй монографинуудай хажуугаар “Монгол арадуудай түбэд эмнэлгэ”, “Монгол туургата арадуудай эмнэлгын түүхэһээ толилгонууд” гэһэн номуудые бэшэжэ хэблэһэн байна.         

Түбэд эмнэлгые амжалтатайгаар хүгжөөн дэлгэрүүлһэн аша габьяагай түлөө 2004 ондо Жамбал Дашицыреновтэ буддын шажанай гүн ухаанай эрдэмэй докторой үндэр нэрэ зэргэ олгогдоһон.   

Элинсэгүүдэй эмнэлгэ бусааһан

Хүндэтэ багша 30 гаран жэлэй туршада олон мянгаад хүндэ үбшэнтэдые аргалһан, олон зуугаад шабинарые һурган хүмүүжүүлһэн үндэр заяатай. Росси гүрэн дотор хаа-хаанагүй тараһан шабинарайнь тоодо мүнөө олондо мэдээжэ болоһон Цыденжапов Аюр эмшэн багшынгаа хэрэгые үндэр хэмжээндэ үргэлжэлүүлнэ.    

Зуун жэлэй гүнзэгыһөө дамжуулагдаһан манай элинсэгүүдэй эмнэлгын аргануудые шудалан шэнжэлжэ, хүгжөөн һэргээгээд, олоной туһада зорюулһан Жамбал багшын ажал хэрэгүүдынь ёһото хубисхалта үүргэ удхатай. Зүүн зүгэй эмнэлгын эм домуудай, тан порошогуудай эди шэдитэ шанарые мүнөөнэй эрдэмтэдэй шэнжэлэлгэнүүд гэршэлһэн юм.       

Эмнэлгын ба эрдэмэй шэнжэлэлгын хэрэгүүдэй хажуугаар Ж. Дашицыренов Агын Буряадай тойрогто ажаһуудаг Шэнэхээнһээ гарбалтай нютагаархидай ниитын эблэлэй түрүүлэгшын тушаалда буддын шажанай, соёлой, урлалай талаар үргэн ехэ ажаябуулгануудые ябуулдаг.     

Тэрэ “Алтаргана – 2012” гэһэн уласхоорондын фестивалиин ойн баярта медаляар, Агын дасанай байгуулагдаһаар 200 жэлдэ дашарамдуулһан медаляар болон Агын Буряадай тойрогой, Үбэр Байгалай хизаарай хүтэлбэрилэгшэдэй зүгһөө олон тоото Хүндэлэлэй грамотануудаар ба Баярай бэшэгүүдээр шагнагдаһан.

Мүн лэ суута эмшэндэ хүндэ үбшэнгүүдһээ аргалуулжа эдэгэһэн олон зоной зүрхэ сэдьхэлэй баясал хүндэлэлһөө сэнтэй юун байхаб?    

Жамбал багшын туһатай зүбшэлнүүд

Хүнэй бэеын элүүр энхэ биоритмы гэдэг тойроод байһан байгаалиин, һара наранай хүдэлөөнтэй сэхэ холбоотой. Жэшээнь, үглөөгүүр эртэ, наранай түрүүшын элшэнүүдтэй хамта бодохонь маша шухала. Олон мянгаад жэлэй саада тээ газарай агы нүхэнүүд соо байрладаг түрүүшын хүнүүд байрынь нүхөөр наранай түрүүшын элшэнүүдэй шагаахада бододог байгаа ха юм. Хүнэй бэе тэрэ амидаралай хэлбэлзые алдаагүй сахидаг. Орой унтаад, орой бододог ушар элдэб үбшэнгүүдэй шалтаг болодог гэжэ эли.

Үшөө хабарай сагта хүнэй эльгэн хэбэрэг һула, хүндүүлхэй болодог, тус органой үбшэнгүүд дэлгэрдэг. Тиимэһээ эльгэндээ ехэ анхаралаа табиха, дүмэхэнь шухала.

Зунай сагта  хүнэй зүрхэн, намартаа – уушхан, үбэлынь – бөөрэ һуларжа, үбшэндэ бэлээр нэрбэгдэдэг. Хүн бүхэн энээн тухай мэдэхэ ёһотой.

Даруу тэнюун, уужам сагаан абари зан ба энэрхы  һайхан сэдьхэл гээшэ хүнэй ухаанай ба бэеын эгээл хүсэтэй “витаминууд” гэхэдэ, алдуу болохогүй. Һанаа бодол ба мэдэрэлнүүдһээ бэеын энхэ элүүр сэхэ дулдыдадаг.

Буддын шажанай маани тарнинуудые уншахада, нангин һургаалнуудыень шүтэн сахижа, Хооһон Шанарай бисалгалнуудые үйлэдэхэдэ, бэеын энхэ элүүрые һайжаруулдаг, һанаа сдьхэл тэгшэрүүлжэ заһадаг. 

Хоймог иммунитет шангадхадаг  

Жамбал багшын саашань онсо тэмдэглэһээр, буряад-монголшуудай үндэһэн заншалта эдеэ хоолынь ёһото эмтэй домтой, олон үбшэнгүүдые аргалха эди шэдитэй.

Нэгэ стакан һү бусалгаад, дээрэһээнь хоёр томо халбагаар аарса нэмээд, үдэр бүри уужа байбал, бэедэ айхабтар туһатай, иммунитет шангадхадаг. Тиигээд энэ “хоймог” гээд нэрлэгдэдэг урдын ундан хоолые магазинай бэшэ, харин гэрэй үнеэнэй һүн дээрэ бүридхэжэ уухань маша шухала.

Үшөө үдэшэ бүхэндэ үнеэнэй бүлеэхэн һүндэ нэгэ халбага һайн шанартай зүгын бал нэмэжэ худхаад уужа байбал, ехэ һайнаар туһалдаг. Нэгэдэхеэр, хүнэй үргэһэ нойр һайжаржа, бүхөөр унтадаг. Элдэб янзын унтуулдаг эмүүдһээ һайнаар туһалдаг юм. Ехээр унтажа ядадаг хүнүүд түрүүшын гурбан үдэртэ үдэрэй хоёр дахин бүлеэхэн һү зүгын балтайгаар ууха ёһотой. Саашадаа тус алтан ундые унтахынгаа урда тээ уужа байбал, ехэ һайн.

Тэрэнэй хажуугаар зүгын балтай һүн элдэб витаминуудаар ба минералнуудаар баян һэн тула хүнэй бэеын иммунитет бүхэжүүлдэг. Ханяада хамшагһаа эдэгээдэг гэжэ олондо мэдээжэ.

Айраг тараг уужа, айрһа хатаагаад эдижэ байбал, хүнэй яһан бүхэжэдэг. Үшөө ногоон сай эдеэшүүлээд, дээрэһээнь имбирь жэжээр бутаргажа, шүүһэтэйнь хамта  нэмээд уухада, шуһа шэнгэрүүлжэ, һудалнууд соо үдхэржэ сугларһан бүлингүүдые (тромбнуудые) һалгадаг. Хитадта ажаһуудаг монголшууд иимэ сайда илангаяа дуратай юм. 

Үлүү ехээр хүлэрдэг хүнүүдтэ амитадай дотор өөхэн туһатай. Жэшээнь, һуга дороо түрхижэ, хүлһэнэй гоожохые болюулдаг арга бии.

Яһан соохи сэмгэн бэе бүхэжүүлдэг, илангаяа уушханай, дэлюунэй үбшэнгүүдые эдэгээхэдэ туһатай.

Шара тоһон наһа утадхадаг, ухаанай гүйдэл, хадуусые һайжаруулдаг, дотор сэдьхэлэй, нервын  түгшүүрил номгоруулан амарлюулдаг. Үшөө шара тоһон нюдэнэй хараса һайжаруулха аргатай, хүн үнгэнүүдые тодоор илгаруулжа эхилдэг. Мүн лэ шара тоһоной ашаар хүнэй арһан һайжардаг, хоолойн зэдэлээн аятай һайн боложо хубилдаг. Энэ ёһото “наранай тоһон” хүнэй бэе бүхэжүүлхэһээ гадна шатаһанай яра шархануудые, арһанай болон уушханай, хоолойн үбшэнгүүдые эдэгээхэдэ туһатай.

Харин жэлһээ үлүү хэбтэһэн хуушан шара тоһон уураг тархиин, ухаа сэдьхэлэй үбшэнгүүдһээ, склероз болон шэхэнэй, нюдэнэй муудахада хэрэглэгдэдэг заншалтай.

Айраг аллерги, геморрой, хоргооһондоо хатадаг  үбшэнгүүдтэй тэмсэдэг, эдеэндэ муу хүнэй аппетит һайжаруулдаг.