Соёл уралиг 17 jan 2025 630

Бүхы соёлоо үргэхэ «Байгал»

Улаан-Үдэдэ бодхоогдожо байһан “Байгал” театрай зосоохи болон газаахи оршон байдал ямар байхаб гэжэ “Буряад үнэн” сонин хөөрэнэ.  

© фото: Буряадай соёлой яаманай зурагууд.

Буряадай ниислэлэй оршон байдал жэл бүри һайжарна гэжэ хэлэхэдэ, алдуу болохогүй. Улаан-Үдэ хотын түбэй түхэл бүри гоёшоогдожо, хэдэн жэлһээ танихаар бэшээр һэлгэгдэхэнь, заһабарилагдахань гээшэ. Эндэ соёлой һалбариин байра байшангууд онсо һуури эзэлнэ. Үндэһэтэнэй музейн болон “Байгал” театрай байшангууд хотые шэмэглэхэ.

Буряадта соёлой һалбари хүгжэжэ байна. Энээн тухай соёлой сайд Соёлма Дагаева мэдүүлнэ.

- “Соёл” гэһэн гүрэнэй түсэлдэ бидэ тон ехээр оролсоһон байнабди. Һүүлэй табан жэлэй хугасаада соёлой 176 байшан заһабарилагдаа, һэльбэн шэнэлэгдээ, шэнээр баригдаа. Музейнүүд, номой сангууд, соёлой байшангууд, хүүгэдэй урлалай һургуулинууд болоно. Һүүлэй жэшээ хадаа Байгал шадарай аймагта хоёр заһабарилагдаһан клуб нээгдээ. Хурамхаан һууринай музей үүдэеэ шэнээр сэлибэ, - гэжэ Соёлма Дагаева мэдүүлнэ.

Хэды ехэ юумэнэй хэгдэбэшье, түсэбүүд бүри олон. Юуб гэхэдэ, “Соёл” гэһэн гүрэнэй түсэл үргэлжэлнэ гэжэ һаяхана Оросой Юрэнхылэгшэ Владимир Путин дуулгаһан байна. Мүнөө Буряадта Үндэһэтэнэй музей, “Байгал” театр, “Үльгэр” театр бодхоогдожо эхилэнхэй. Хяагта хотодо томо соёлой байшан баригдана. Бабушкин хотодо соёлой хүгжэлтын түб жэлэй түгэсэтэр ашаглалгада тушаагдаха гээд түсэблэгдэнэ. Харин Улаан-Үдэдэ креативна индустриин түб байгуулагдаха гээд шиидхэбэри абтанхай.

Газаахи, зосоохи оршон байдал

Буряадай бүхы ажаһуугшадай урдаа хараха “Байгал” театр 80 гаран жэлэй түүхэдэ нэгэшье өөрын байра байшан үгы байһаниинь харамтай. Һаял энэ асуудал шиидхэгдэжэ, “Байгал” театрай томо байшан Сэлэнгэ голой эрьедэ бодхоогдожо эхилээ.

2023 оной декабрь һарада түрүүшын бүмбэ нюугдаа бэлэй. Теэд оройдоол нэгэ жэлэй хугасаада бүхы газар дорохи дабхарнууд хэгдээ, мүнөө үедэ 1-дэхи дабхар баригдажа дүүргэгдэхэнь.

- “Байгал” гэһэн театральна болон соёлой һамааруулгын түб гэжэ нэрэтэй болохо юм. Тиимэһээ шэнэ байшан соо хэгдэһэн, ябуулагдаһан үйлэ хэрэгүүд бүхы Буряадай соёлой хүгжэлтэдэ хабаатай байха, - гээд, театрай захирал Дандар Бадлуев абаһаар лэ тэмдэглэнэ.

Улаан-Үдэ хотын түбэй Каландаришвилиин гудамжаар Сэлэнгын эрье ошожо ябаһан хүнүүд “Байгал” театртай дайралдаха. Үйлсын үргэлжэлэл театрай томо фойе соогуур гараха. Һаруул гэрэлээр бүтээгдэһэн фойе сооһоо уһанай эрье һайнаар харагдажа байха. Театрта дурагүйшье хүн эндэ ерэжэ, шэнэ байшаантай танилсаха. Ушар гэхэдэ, түбэй үүдэн хара үглөөнһөө орой болотор тайлдаатай байха юм. Юрын хүнүүд театрай дэргэдэхи олон тоото эдеэ хоолой газарнуудта үглөөнэй сайшье бариха аргатай, үдэрэй, үдэшын хоолдо хүртэдэг байхал. Тиимэһээ урагша хойшоо ябаһан хүн зоной зүргэ замхахагүй.

Театрай газаа гоё гэгшын аллей зоной нюдэ хужарлуулха. Үйлсэдэ болодог хэмжээ ябуулганууд энэ талмайда ехээр эмхидхэгдэхэ гээд найдагдана.

Эрэмдэг бэетэй хүнүүдтэ онсо арга боломжонууд үзүүлэгдэхэ. Дээшэ доошоо гараха лифт хүдэлжэ эхилхэ, бэеэ зэһэхэ газарнууд тусхай хэрэгсэлнүүдээр хангагдаха. Тэдэ ямаршье байрада орохо аргатай байха. Хараа муутай харагшадта тайзан дээрэ юунэй боложо байһые ойлгоод һууха арга үгтэхэ. Шэхэ хатуутайшье зон мүн лэ “Байгалда” дуратайгаар ябаха бэзэ.

Сагтаа таарамаар бүтээгдэхэ

Театральна түб һүүлэй сагта таарама хэрэгсэлнүүдээр хангагдахаар түсэблэгдэнэ. Ород гүрэн дотороо шэнэ халаанай театрнуудай нэгэн болохо юм.

- Шэнэ байшанай томо залнай нэгэ дороо нэгэ мянган харагшадые багтааха. Эндэ бүхы томо зүжэгүүднай харуулагдаха. Тайзанай утаниинь 18 метр байха. Жэшээлбэл, Кремлиин тайзан 24 метр юм. Бусад хотонуудта иимэ тайзан үгы. Тайзан дээшэ, доошоо болгогдохо, эрьелдэхэ. Хүн зоной хужарлан шагнахада, һайн акустика бүхы залай дэргэдэ хэгдэхэ. Балкон дээрэ гү, али партертэ һууһан харагшад бүхы тайзаниие шэртэхэ аргатай. Хаанаһаашье бүхы тайзан һайнаар харагдаад байха. Энэ залдаа зүжэгүүдэйнгээ видео буулгажа, хүн зондо тарааха аргатай болохобди. Тиимэһээ тайзанай, залай үнгэтэ хэрэгсэлнүүд, абяа гаргаха хэрэгсэлнүүд шэнэ сагта таарамаар хэгдэхэ, - гэжэ уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Жаргал Жалсанов хөөрэнэ.

Театрай бага зал 300 хүниие нэгэ доро багтаадаг болохо. Эндэ тайзаниие залай алишье талада хэхээр. Юуб гэхэдэ, һууринуудай һандалинууд алишье тала руу хүдэлгэгдэхэ, хатарай болон дуунай талмай залай дундашье бүтээгдэхэ аргатай байха.

Тусхайгаар оркестрын зал театр соо онсо һуури эзэлхэ. Жаргал Жалсановай тэмдэглэһээр, эндэ оркестрын концерт видео болон аудио тэрэ дороо бэшэхэ хэрэгсэлнүүд зал соо табигдаха. Иимэ арга ганса Новосибирск хотодо бии юм, зүүн зүгтэ үгы гээд хэлэлтэй.

Театрай зүжэгшэд одоошье баяртай байха гээд һанагдана. Артистнуудай олон тоото таһалганууд соо бэеэ зэһэхэһээ гадна халуун уһатай душевойнууд табигдаха.

 Һамааруулгын талмай

Түбэй нэгэ талада олон тоото хатарай, дуунай залнууд хүдэлдэг байха. Театрай дэргэдэхи үхибүүдэй хатарай, вокальна бүлэгүүд өөрын һайн талмайтай болохонь ха юм. Тэндэ ганса репетици хээд ябаха бэшэ, мүн дуунуудай хүгжэм, хоолой тэрэ дороо бэшэгдэхэ юм. Үндэһэн буряад зэмсэгүүдые бүтээлгын, заһабарилгын болон бусад залнууд хүдэлхөөр хараалагданхай.

- Зүжэгүүдээ табихадаа, тайзан дээрэхи хэрэгсэлнүүдые хаана яанаһаа захинабди. Зарим юумэн Монголдо бүтээгдэнэ, зарим хэрэгсэлнүүдые Улаан-Үдын дээдэ һургуулинуудта хэхыень захинабди. Харин мүнөө өөрынгөө хэдэн мастерскойтой болоо һаа, өөһэдөө хэдэг болохобди, - гэжэ Жаргал Жалсанов баярлана.

Бүхы театрай барилгада 4 миллиард 874 мянган түхэриг мүнгэн һомологдоно. Энэ мүнгэн дэмы һалгаагдахагүй гээд ойлгомоор.

 

Автор: Борис БАЛДАНОВ

Фото: Буряадай соёлой яаманай зурагууд.