Илалтын 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан тоглолто Монгол гүрэндэ табигдаба

Майн 4-дэ Улаан-Баатар хотын «Соёлын Төв Өргөө» танхим дотор «Агууехэ Илалта. Агууехэ хани барисаан» гэжэ буряад ба монгол зүжэгшэдэй хабаадалгатай тоглолто болобо. Халхын Голой байлдаанда хабаадагша, 102 наһатай Цэрэнгийн Чимэдцэрэн хэмжээ ябуулгада хүндэтэ айлшанаар уригдаа.

– Ород ба монгол арадуудай хани барисаан таһаршагүй гэжэ Агууехэ Эсэгын дайн дахин гэршэлээ. Халхын Голой байлдаанай туршалгануудые хамта дабан гараабди. Милитарис Япониин Монгол гүрэниие эзэлэн абаха һэдэлгэ гаргахадань, Советскэ Союз хүршэ гүрэнөө хамгаалаа. Улаан Армиин 54 000 сэрэгшэ Монголой хамгаалгада бодоо, тэдэнэй 15 мянганиинь Буряад оронһоо байгаа. Хүндэтэ харагшад, анхарагты! Мүнөөдэр бидэнэй дунда Халхын Голой байлдаанда һайн дураараа хабаадаһан 16 басагадай нэгэн Цэрэнгийн Чимэдцэрэн байна. 1939 ондо тэрэ 15 наһатай һургуулиин шаби байгаа. Цэрэнгийн Чимэдцэрэн фронтдо субилагшаар хүдэлжэ, шархатаһан ород ба монгол сэрэгшэдые харууһалдаг һэн, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов тоглолто нээхэдээ хэлэбэ.

Заал соо һууһан бүхы зон хүл дээрээ бодожо, нютагайнгаа гайхамшагта эхэнэрые халуун альга ташалгаар хүндэлэн угтаба. 2023 ондо Цэрэнгийн Чимэдцэрэн «Буряад Уласай үмэнэ габьяагай түлөө» медаляар шагнагдаһан байна. Алексей Цыденовэй һануулһаар, 1939 ондо Советскэ Союз Монголой эрхэ сүлөө хамгаалалсаа, харин фашис  Германиин Советскэ Союзда добтолон ороходо, Монгол гүрэн ехэ туһа хүргэһэн байна. Тиихэдэ Улаан Армида 500 000 гаран адуун дамжуулагдаа һэн, тэдэнэй 32 мянганиинь монгол малшадай туһаламжа байгаа. Монгол гүрэн мяха, дулаан хубсаһа эльгээдэг һэн. Арад зонойнь суглуулһан мүнгэн зөөрёор танкова колонна байгуулагдаа, «Монголой малшан» гэжэ эскадрили баригдаһан байна. Тус эскадрили мүнөөшье бии,  мүнөө тэндэ сагай эрилтэдэ таарама агаарай онгосонуудтай. «Монголой малшан» гэжэ нэрэнь Агууехэ Эсэгын дайнай үеһөө аха дүүтэ арадта туһа хүргэлгын дурасхаал болон үлөө.

– Советскэ Союз фашизм ба нацизм бута сохёо, гитлеровска Германиие илаа. Аяар 27 сая хүнэй ами наһан тэрэ дайнда таһараа. Ялта хотодо үнгэргэгдэһэн конференци дээрэ Сталин Монгол гүрэниие бэеэ дааһан гүрэн гэжэ зүбшөөхэ тухай үүсхэл гаргаһан байна. Тэрэ гэһэн сагһаа хойшо уласхоорондын һанал шунал нэгэтэ бүлэглэлэй зүбшөөлөөр Монгол бэеэ даанхай хүсэтэй гүрэн болоһон байха юм. Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ гүрэнүүд хамта хүгжөө, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо тэмдэглээ.

Монгол гүрэндэ Оросой Холбоото Уласай бүрин эрхэтэ элшэн сайд Алексей Евсиков тоглолто хаража хужарлахыень сугларагшадта хүсөөд, ерэхэеэ байһан Илалтын һайндэрөөр амаршалба.

– Буряад Уласай ба Монгол гүрэнэй зүжэгшэдэй хамтын тоглолто ехэ удха шанартай.

Россиин ба Монголой зүжэгшэд нэгэ тайзан дээрэ гаража, Агууехэ Эсэгын дайнай үедэ манай арадуудай таһаршагүй харилсаа харуулна. Тэрэ үедэ илалтада туйлай ехэ хубита оруулһан туһаламжын эшелонууд  баруун зүг руу, фронт руу ошожол байгаа. Эхэ орондоо бодото дурлалаар дүүрэһэн тэрэ үе сагай оршон мэдэржэ, гоё тоглолто харагты, хужарлагты. Һайндэрөөр, нүхэд, Илалтын үдэрөөр!- гэжэ Алексей Евсиков хэлэбэ.

Тоглолтын 1-дэхи хубида Монголой Армиин Гүрэнэй дуу хатарай ансамблиин, «Байгал» театрай,  «Раздолье» гэжэ арадай ансамблиин зүжэгшэд харагшадые 1939 он руу абаашана. Халхын Голой эрьедэ ород ба монгол сэрэгшэд хамта милитарис Япониие бута сохино. 2-дохи хубида Агууехэ Эсэгын дайнай үе саг харуулагдаа. Зүжэгшэд дуунуудай, хатарнуудай ашаар фашис булимтарагшадтай тэмсэлдэ нэгэдэһэн 2 гүрэнэй арадуудай хани барисаа харуулаа. Түгэсхэлдэнь «Катюша», «Смуглянка», «День Победы» гэжэ дуунууд зэдэлээ. Тоглолто харагшад эдэ дуунуудые зүжэгшэдтэй хамта дуулаа.

– Тоглолто хараад, уярхаар. Тэрэ үе сагай аймшагтай үйлэ хэрэгүүдые зүжэгшэд  дахяад һэргээжэ шадаа, харагшадай зүрхэ сэдьхэл доһолгоо. Дайнай шэрүүн жэлнүүдэй “амиды” гэршэ Цэрэнгийн Чимэдцэрэн тоглолтодо хүндэтэ айлшанаар буугаа. Иимэ тоглолтонууд, хамтын хэмжээ ябуулганууд, дайн тухай дурасхаал, орос-монгол хани барисаан ургажа ябаа залуу үетэнэй хүмүүжүүлгэдэ ехэ удха шанартай, - гэжэ Оросой Холбоото Уласай Болбосоролой яаманай «Россиин багша гадаада гүрэндэ» түсэлдэ хабаадагша, эхин шатын классуудай багша Дарима Дышенова хэлэбэ.

– Ехэ гоё тоглолто харабабди. Буряад дуушад, хатарнууд, дайнай үеын дуунууд илангаяа намда һайшаагдаа. Илалтын үдэр хүн түрэлтэнэй һайндэр. Совет арадай ашаар дэлхэй фашизмые илаа. Минии голхоролдо, һүүлэй жэлнүүдтэ энэ баримта мартагдажа эхилээ. Бидэ ерээдүйгөө иимэ үзэгдэлнүүдһээ аршалха ёһотойбди, - гэжэ тоглолто хараһан Оюунсайхан хэлэбэ.

Хэмжээ ябуулганай үедэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов Монгол гүрэнэй ба Буряад Уласай хэлсээтэй хамтын ажаябуулгада, уран һайханай талаар харилсаанай хүгжэлтэдэ хубитаяа оруулһан зондо «Буряад Уласай үмэнэ габьяагай түлөө» медаль барюулба. Монголой Зэбсэгтэ Хүсэнүүдэй дуу хатарай Академическа ансамблиин захирал Гансух Золзаяа, энэл ансамблиин уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ, ахамад режиссёр Барид Энхбаяр, Оросой Холбоото Уласта Монголой Соёлой талаар түлөөлэгшэ Хүрэлбаатар Дамдинсyрэн, Улаан-Баатарай соёлой ордоной уласхоорондын холбооной таһагай дарга Мyнх Амарсанаа гэгшэд Буряад Уласай шанда хүртэбэ. Буряад Уласай соёлой түлөөлэгшэдтэ мүн шагналнууд барюулагдаа. «Звезда Хангарьд» гэжэ Улаан-Баатар хотын дээдэ зэргын шагналаар Буряад Уласай Соёлой сайд Дагаева Соелма Баяртуевна шагнагдаба. Улаан-Баатарай эрхэтэдэй зүбдэлэй Хүндэтэ тэмдэг  (Нийслэгийн Иргэдийн Толоологчдийн Хурал) үндэһэтэнэй дуу хатарай «Байгал» театрай гэрэлэй ба абяанай таһагай дарга Цыренжапов Вячеслав Цыдендоржиевичта барюулагдаа.

Монгол гүрэнэй Засагай газарай «Передовик культуры Монголии» – «Соёлын тэргууний ажилтан» гэжэ нэрэ зэргэ Буряадай гүрэнэй үндэһэтэнэй дуу хатарай «Байгал» театрай  гол дуушан Бадма-Ханда Аюшеевада, Буряад Уласай арадай урлалай түбэй захиралай орлогшо Александр Данилович Малхановта олгогдоо. Монголой Соёлой яаманай Хүндэлэлэй грамотаар Буряад Уласай арадай урлалай түбэй найруулагша Дубровин Дмитрий Андреевич, энэл түбэй мүнгэн һангай ба ажахын ажаябуулгын таһагай дарга Банзаракцаева Лариса Цыденовна гэгшэд шагнагдаба.

Буряад Уласай Толгойлогшо Монгол гүрэнэй хүтэлбэридэ, Гүрэнэй Агууехэ Хуралда, Улаан-Баатар хотын захиргаанда туһа хүргэһэнэй ба дэмжэлгэ үзүүлһэнэй түлөө баяр хүргэбэ. Дулаанаар угтан абаһан монгол арадта Алексей Цыденов мүн баяраа мэдүүлээ.

Улаан-Баатарта үнгэргэгдэһэн «Агууехэ Илалта. Агууехэ хани барисаан» гэжэ буряад ба монгол зүжэгшэдэй хабаадалгатай тоглолто Агууехэ Эсэгын дайнда Илалтын 80 жэлэй ойдо зорюулагдажа, орос-монгол хани барисаа бэхижүүлгын шугамаар эмхидхэгдээ.