Соёл уралиг 16 may 2014 1867

​Эхэ хэлэн – мүнхын аршаан

I Бүгэдэ Буряадай буряад хэлэнэй мүрысөөн Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

Мүрысөөнэй зорилгонууд:

1. Буряад хэлэнэй гайхамшагта бая­лиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхын, буряад нютаг хэлэн дээрээ харил­саха таарамжатай арга байгуулхын тула тус мүрысөөн эмхидхэгдэнэ.

2. Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхэ саа­шань арьбадхаха хүсэл түрүүлжэ, үндэһэн арадайнгаа баялиг – эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха.

Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг:

2014 оной 6 һарын 12-13 үдэрнүүдтэ Ивалгын дасанда үнгэрхэ. 6 һарын 12-то үглөөнэй 09 саг 30 минутаһаа регистраци эхилнэ.

Мүрысөөндэ хабаадагшад:

5-7 хүнһөө бүридэһэн команда соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Командын бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэр­гэтэй.

Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:

1. Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлэн дээрээ сүлөө сэбэрээр хөөрэлдэхэ аргатай, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.

2. Угсаатан бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлэн дээрэ хэлэхэ, хөөрэхэнь шухала.

Мүрысөөнэй шатанууд

Табан хушуу малаа – мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээ – үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ түрэл хэлэндээ зорюулагдаһан “Эхэ хэ­лэн – мүнхын аршаан” гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буу­далнуудай нэрээр нэрлэгдэбэ. Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй юм.

Бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» (бүхэ), хонхойгоод унаһыень «ямаан» (хонхо), ха­жуулдижа зогсоод, бүтүү талаараа дээшээ хараһаниинь морин, хээтэй хажуугаараа зогсоһыень «үхэр», ута руугаа өөдөө бо­доод байһаниинь тэмээн (ёро) болодог юм.

I шата

1. Морин тала: АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Танилсалга

2. Хонин тала: БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДYЙТЭЙ! Хөөрөөн

3. Үхэр тала: ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ! Найруулгын зүйлтэй оршуулга

4. Ямаан тала: ҺОНЮУША ХАРАГША­ДАЙ АНХАРАЛДА. Реклама

5. Тэмээн тала: ЗҮБШЭХЭ, СЭЭРЛЭХЭ ЗҮЙЛНҮҮД. Элирүүлэн тобшолго

II шата

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын гол шан абалгын тэмсээн

МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД

I шата

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА – АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатар­тай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын шатын мүрысөөн.

Аймаг, сэлеэн тухай хөөрөөн соогоо тоонто нютагайнгаа домог, түүхэ, байга­алиин баялиг, солото зон тухай мэдэсэ 5-7 минутын туршада тодорхойлхо зэргэ­тэй. Командын гэшүүд үгтэһэн сэдэбээр гү, али нэгэ өөрын дураар шэлэһэн сэдэ­бээр булта хабаадалсажа, танилсалгаяа эмхидхэхэ.

Жэшээнь:

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Ню­тагаймнай байгаали

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Ню­тагаймнай бүхэ

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Ню­тагаймнай хүлэг эрдэни

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Ню­тагаймнай шүтөөнүүд г.м.

Хөөрөөгөө шэмэглэн, мүнөө үеын оньһон аргануудые хэрэглэжэ болохо (видеопрезентаци, видеоряд, фильм...). Гэбэшье, мүрысөөндэ хабаадагшадай сээжэ хөөрөөнэй ульгам баяниинь хараада абтан сэгнэгдэхэ.

2. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛАБАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД - ЕРЭЭДYЙТЭЙ!

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин “Даян дэлхэйн нэрэнүүд” гэһэн мүрысөөн.

“Даян дэлхэй” (амитад, шубууд, загаһад, хорхой шумуул, ургамал) болон хүнэй бэ­еын мүсэнүүдые нэрлэхэ. Тус сэдэбүүдээр зурагууд дурадхагдаха.

3. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА – ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ!

“Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй” гэһэн үгын ёһоор гандашагүй эрдэм мэдэсэ харуулха мүрысөөн.

Ород хэлэнһээ үгтэһэн үгүүлэл өөрынгөө нютаг хэлэн дээрэ оршуулжа, олоной һонорто соносхохо (3-5 минута бэлэдхэлдэ үгтэхэ).

4. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА – ҺОНЮУША ХАРАГШАДАЙ АНХАРАЛДА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй яма­анай зан абари хараадаа абан, удаадахи мүрысөөн дурадхагдаха.

Нютагайнгаа онсо шэнжэнүүдые тэмдэ­глэн, буряад эдеэ хоолоо, буряад хубсаһаяа олондо мэдүүлжэ, хүнэй һонирхол татама түрэл нютаг руугаа уриһан реклама най­руулха. (1-1,5 минута үгтэхэ)

Сэдэбүүд: сагаан эдеэн, мяхан табаг, эхэнэрэй хубсаһан, эрэшүүлэй хубсаһан, хүүгэдэй хубсаһан.

Рекламын сэдэб биледээр шэлэгдэжэ, 3-5 минутын туршада бэлэдхэл хэхэ.

5. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА – ЗҮБШЭХЭ, СЭЭРЛЭХЭ ЗҮЙЛНҮҮД

Элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээн арад зоноо тэдхээдэг юм.

Тэрэнэй ёһоор таанадта иимэ даа­бари: дурадхагдаһан гэрэл-зурагууд дээрэ үгтэһэн үйлэ хэрэгүүдэй зүб буру­уень элирүүлхэ. Нютагайнгаа заншал, гурим, хэлэ тодоор харуулхые оролдохо шухала.

Сэдэбүүд:

– Гал гуламтаа сахилга тухай;

– Мүргэлэй газараар бэеэ абажа ябаха заабаринууд;

– Хүниие угталгын, мэндэшэлгын, харилсаанай, үдэшэлгын ёһонууд;

– Буряад түрын заншалнууд.

II шата.

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ

Хамбын гол шан абалгын тэмсээн

1. Нютагайнгаа буддын шажанай мүргэлэй газар (обоо, субарга, бунхан, дуган, мааниин шулуун) тухай 2-3 минутын сээжэ хөөрөө дэлгэхэ. Заатагүй буддын шажанай нэрэ томьёонуудые хэрэглэхэ. 

2.“Буддын шажан Буряад орондо” гэһэн сэдэбээр тестовэ асуудалнууд үгтэхэ.

Шэнжэлхэ сэдэбүүд: Буддын шажан Буряадта, буряад угсаатанай (Агын, Буряадай, Эрхүүгэй, СПб) дасангууд, нютагай дасанай түүхэ, Бандида Хамба ламанар тухай, шүтөөнүүд, шажанай үгэнүүд (hургаалнууд), бурхадай нэрэнүүд, ламанарай зиндаанууд (ширээтэ лама, соржо лама, гэсхы лама...), буддын шажанай пантеон (Бурхан багша, бурханай табан изагууртан – Будда Дхьяни, бодисаданар, идамууд, хандамаанар, сахюусанууд, тэнгэринүүд) г.м.

Эрхимүүдые урмашуулга болон шагналга 1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн командануудта ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань дипломууд болон мүнгэн шан барюулагдаха. Энэ мүрысөөндэ хабаадаһан командын түлөөлэгшэдтэ болон багшанарта сертификат үгтэхэ.

Утас: 89503935033 Ямар нэгэ асуудалнууд гарабал, ламанарһаа асууха.

Хэрэглэгдэхэ литература:

Л.Намжилова “Шэдитэ эрхи”, “Алтан эрхи”

Л. Линховоин “Лодон багшын дэбтэрһээ”;

Б-Х. Цырендоржиева “Хүн болохо багаһаа”;

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева “Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи” “Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха бэшэгэй “Буряад юртэмсэ” хуби;

“Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха бэшэгэй “Наадан һурая-Даян дэлхэй” хуби гэхэ мэтэ.