​Баатар сэрэгшэдтээ – бахархал дүүрэн

Буряадаймнай алдарта хүбүүдэй сээжэ барималнууд хүрэл түмэрөөр шудхагдажа, хүшөө болгон табигдаба. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһээр 75 жэлэй ойн баярта дашарамдуулан, 4 Геройн нэрэнүүд мүнхэрүүлэгдэбэ. Улаан-Үдын 63-дахи һургуулиин дэргэдэ Буряадай АССР-эй арадай уран зурааша Георгий Москалёвой, 108-дахи гимназиин урдахана Базар Ринчиногой, 52-дохи һургуулиин захада Осип Денисовэй, харин 31-дэхи һургуулиин хорёо соо Пётр Харитоновой хүрэл дүрсэнүүд тодхогдобо. Эдэ бүхы уран барималнууд гартаа дүйтэй уран бүтээлшэ Болот Цыжиповэй ударидалга доро «Лотос» гэдэг эмхидэ бүтээгдэжэ, нара хараһан байха юм. 

«Лотос» гэжэ дарханай гэртэ ороходо, ехэ хүлгөөтэй. Тэрээ тэрэ буланда нюдэндөө шэл үмдэнхэй нэгэ хүн түмэр хабтагай тайрана. Тээ наанаханань нүгөөдэнь хөөргэдэ үлеэлгэжэ, түмэр улайлгаад, томо гэгшын дүшэ дээрэ тэрэ түмэрөө табижа, балтаар сохино. Юрэдөө, ажал гэжэ түлэг дундаа ябажа байна. Дарханай ажал хаража байхада, минии зосоо ямар бэ даа үзэгдөөгүй мэдэрэл түрөөд ерэдэг. Миин хэбтэһэн гуулин түмэр гү, али мүнгэ хайлуулжа шудхаад, тэрэнээ эд болгохыень харахада, шэдитэй байнгүй яахаб?

Манай зураглалай герой Болот Анандаевич Цыжипов болоно. Хүн бүхэнэй энэ дэлхэйдэ түрэхэдэнь үгтэһэн алдар нэрэнь саашанхи хуби заяандань аргагүй нүлөөлдэг гэжэ арад зоной дунда хэлсэдэг юм. Олон хүүгэдтэй Ананда ба Роза Цыжиповтэн түрэһэн үриеэ Болот гэжэ нэрлэхэдээ, ерээдүйдэ хүбүүмнай булад хайлуулха шадабаритай болохо гэжэ мэдээ гү? Мэдэжэшье болоо. Ушар юуб гэхэдэ, эдэнэй уг гарбал уран гартай, модооршье һиилэхэ, мүнгэшье шудхаха эди шэдитэй дархашуултай байһан юм. 

«Би захагүй үргэн тала гүбээтэй Ага һайхан нютагта энэ дэлхэйн нара хараһан хүм. Багаһаа гараараа юумэ хэхэ, зураха дуратай байгааб. Тиимэһээ 8-дахи ангиин һүүлээр уран зурагай һургуулида орожо һурааб, - гэжэ энэ наһанайнгаа зам шэлэһэн тухайгаа Болот Анандаевич хөөрэнэ. - Эндэ һуража байхадаа, сэрэгэй албанда татагдааб. Албаяа дүүргээд, һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ гэхэдэмни, минии һураһан таһаг хаагдаад байгаа». 

Тиигэжэ тэрэ нэгэ бага бодожо үзөөд, энэл шэглэлээрээ һуралсалаа үргэлжэлүүлхэеэ Красноярск хотын В.И. Суриковай нэрэмжэтэ уран һайханай училищида орожо, оюутан болобо. Тэндэ дүрбэн жэл соо уран һайханай али олон нюусануудые тайлбарилжа үзэхэһөө гадуур, бэлигтэй уран зураашадай дүй дүршэл халан абаһан байха юм. Нэгэл үедэ буряад арадай үзүүр бэрхэ хүбүүдэй нэгэн бурханһаа үгтэһэн талаан бэлигтэй Даша Намдаковтой һураһан. Залуу уран зурааша Болот тус һургуулияа түгэсхэжэ мэргэжэхэдээ, түрэл һайхан тоонтоёо бусаа. 

«Нютагаа бусахадамни, минии аха Цыденжаб, мүн бусад уран гарта багша, уран зурааша ДашаНима Дугаровай ударидалга доро Сүүгэлэй дасан шэмэглэжэ байгаа. Нютагайнгаа суута дасанда ажал хэжэ дүүргэхэдээ, Агын дасанда зураг зураабди, модо һиилэжэ гоёогообди. Дасан бариха, шэмэглэхэ гээшэмнай тиимэшье бэлэн хэрэг бэшэ гэжэ уншагшаднай ойлгоно ёһотойт. Бүхы юумэн өөрын тусхай хэбтэй, номтой, - гээд, уран зурааша миһэд гэнэ. - Хоморой бэлигтэй уран зурааша, мүнгэшэ дархан Даша-Нима Дугаровай ехэ һургуули гараха аза талаантай байгааб. Энэ багшын заабаряар шулуу нюдэжэ, үнгэтэ шэрэ буйлуулжа һураабди. Үндэһэн буряад зурагай нюусануудые яһалахан дамжуулаа».

Анхан гансал модон дарха эрхилжэ ябаһанаа, шэнэ зуун жэлэй эхеэр, бүри тодо байбал 2005 ондо, аха, дүү Цыжиповтэн түмэр шудхаха шадабаритай Дмитрий Намжилович Эрдынеевтэй хүсэл шадалаа нэгэдхэжэ, «Лотос» гэжэ дарханай гэр байгуулаа. Тиигэжэ Болот Цыжиповэй үшөө нэгэ шадабариин тала элирээд гараа. Тэрэ гэһэнһээ хойшо Буряад ороной үргэлжэ нэмжыһэн олохон нютагуудта тус дарханай гэрэй бүтээлнүүд арад зоной нюдэ хужарлуулдаг. Түрэл тоонто Агадань Баатарнуудай хүшөө, Хурамхаанай Ажалай Баатарнуудта зорюулһан 12 хүнэй сээжэ барималнууд нютагай түб талмай шэмэглэнэ. Улаан-Үдэдэ «Дайнда унаһан үетэндөө» (Чёрный тюльпан «Ровесникам, ушедшим в бой») гэһэн талмайн дэргэдэ Ород Уласай Герой Алдар Цыденжаповта зорюулһан хүшөө, һаяхана суута маршал Рокоссовскиин мориндо мордоод байһан дүрэ байгуулаа. Дархашуулай бүтээһэн уран барималнуудые тоолохо болоо һаа, амаргүй олон, тиимэһээ бидэ нэгэ хэдыень дурдабабди. 

- Хэхэ ажалнай урдамнай ехэ. Уран барималай тааха нюусанууд үшөө аргагүй олон. Хүгжэхэ, ургаха хэрэгтэй, - гээд, хэды олон бүтээлнүүдые хэжэ, али олон зоной нэрыень мүнхэлбэшье, биб гэжэ ехэрхэдэггүй Болот Цыжипов аалиханаар хэлэнэ. 

Үнэхөөрөөшье Болот ахатан мүнөө үедэ дүрөө дээрэ ябана гэхэдэ, алдуу болохогүй гэжэ хэлэхээр. Улаан-Үдэ хотын Захиргаанай захилаар бүтээгдэһэн дүрбэн Геройн сээжэ барималнууд Илалтын һайндэрэй урдахана бэлэн болоод, хүндэтэ һуурияа эзэлжэ тодхогдоо. Эдэл Баатарнуудай дайшалхы габьяа, мохошогүй зориг ургажа ябаа улаан бургааһадаа хүмүүжүүлхэ хэрэгтэмнай тон һайн нүлөө үзүүлхэ бэзэ гэжэ найдамаар. 

Хэр угһаа хойшо буряад-монгол арадаймнай дархашуул хөөргын аргаар улаан сусал үлеэжэ, түмэр улайлгаад, алха дүшын хоорондо ошо сасаргажа, ажахыдаа хэрэглэхэ зэр зэмсэгээ, сагаан түмэр хайлуулжа, гоёолто зүүдхэлээ бүтээхэһээ гадуур, улад зонойнгоо түлөө абарал хайра эрижэ, Хүхэ Мүнхэ тэнгэридээ сэржэм сагаагаа үргэжэ, харгы замаа арюудхажа ябаа. Уг унгидаа, хада уулын эзэдтээ хүндэ табижа, урданайнгаа урлал һэргээжэ ябабал, манай буряад-монгол арад хэзээдэшье доройтохогүйнь лабтай.

Алексей ЖИЛИНЭЙ гэрэл зураг