Ялас гэмэ бэлигтэй сэтгүүлшэн һэн

 Тиигэхэ бүридөө тэрэнэй уран зохёолшон байһандань гол анхаралаа табяад, ямар сэтгүүлшэн байһыень алдадаг байгаа байнаб гэжэ түрэл «Буряад үнэн» сонинойнгоо 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан статьянуудые бэшыт гэһэн захил абахадаа, эрхэ бэшэ ялас гэмэ бэлигэйнь энэ хажууда ехэ анхаралаа хандуулха баатай болобоб. Иимэ тодорхой шэглэлтэй болоходоо, угаа һайнаар бодожо үзэхэдэмни, Георгий Дашабылов мэтын сэтгүүлшэн үгы шэнгеэр һанагдажа байха аа гү? Нээрээшье!

  Нэгэ ушарта эрхим гэгдэдэг сэтгүүлшэдэй зариманиинь хэлэ­нэйнгээ талаар одоол хүсэгдэшэгүй мэтэ байһан аад, бэшэһэн юумэеэ ялас гэмээр тааруулжа, байгуулжа, бүридхэжэ бирахагүй, тиимэһээ бэшээ болоһон юумэниинь орой задагай, нэгэн бүхэли зохёол орой­доо болоогүй, миин лэ баримта­нуудай юрын лэ суглуулбари мэ­тээр харагдажа, балай һонирхол үүсхэхэ һуняаһагүй байдаг байшаба. Үгышье һаа, баримтануудые яһала тааруугаар бүридхэн суглуулжа шада, боли бэшэбэшье, хэлэниинь үнинэй тоһодогдоогүй ходоогтол шэнжэ абажа, баһал дээрэ дурдаг­дагша юрын лэ суглуулбари мэтэ болохоһоо гадна угаа хуурай, орой амигүй шэнги хэлэтэй байхадаа, оло­ниитэ, олон уншагшадые балайшье һонирхуулхагүй байдаг байна бшуу. Гурбадахяар, баримтануудые суглуулжа орой бирахагүй, хэлэнэй та­лаар одоол «ташии назад», статьягаа зохид соонь буйлуулжа шадахагүй, бэшэгэй хэлэнэй талаар юушье бирахагүй аад, ябаган хэлэниинь гэжээ гансата адахаар хурса, ондоо хүниие догоодоходоо, енгүүрхэхэдээ, наада харахадаа, орой ахигдашагүй амитад сэтгүүлшэдэй дунда али олон дайралдадаг лэ!

Харин Георгий Цыренович Дашабылов эдэ бүхы жэшээнүүдэй эгээл һайн талануудыень өөр руугаа тусхайтаар шэнгээн абаһан мэтэ одоол ялас гэмэ бэлигтэй байһан юм. Статья, очерк, корреспонденци, шэнжэлэл, эссе болон шог ёгто, шүүмжэлхы шэглэлтэй зохёолнуудые сэтгүүлшэнэй ажалай эгээл үндэр хэмжээгээр бэшэдэг байһан юм. Энэ жэншэдгүй! Георгий Дашабыловай соёлой болон һургуулинуудай таһагые даагша болоод байхадань, суббото бүхэндэ гаргагдадаг «Толи» болон 4-дэхи хуудаһанай шэмэг болодог «Соёлой һонинууд» эгээл дээдынгээ хэмжээндэ гараһан, даажа байһан таһагынь хүдөө ажахын таһагай «акулануудтай» ана- мана мүрысэжэ, коллективээрээ шангай һуурида заабол гарадаг байһан юм даа.

Гадна ажалайнгаа үедэ олон табые шашажа байдаггүй, харин столойнгоо саана халта дүгдын татаад, булай батаар һуужа, бамбагаршаг уралнуудаа жомбойлгон һагад, тархияа баруун хажуу руугаа хяа хинсайлган, угаа һонин бүтээлнүүдээ тогтон торонгүй бэшэжэл һуудагыень би мүнөөшье хаража байһандал болоноб. Халта сүлөөшэг болоходоол, таһагайнь үүдэ аалиханаар нээжэ шагаагаад, нүхэрэйнгөө ажалда һаад татахагүйн тулада би түргэхэн үүдыень һөөргэнь хаадаг һэм.

Дээдэ һургуули һая дүүргэһэн миниингээ саг үргэлжэ редакцидаа хүдэлдэг болоходомни, тон ехэл хэрэгэй гараагүй һаань, манай намай ажабайдалай таһаг руу нэгэтэшье зугаахинайхи шагаагаагүй юм лэ! Юундэ тиигэнэбши гэжэ нэгэтэ һурахадамни: «Һая хүдэлжэ захалһан шамдаа һаалта хэхэгүйн тулада…», - гэжэ Георгий Цыренович богонихоноор харюусаа һэн.

Гошын зангай һайн хажуунууд тухай дурдаха болоо һаа, хүнтэй тон дүтөөр нүхэсөөл һаа, нэн түрүүн тэ­рээндээ багаханшье һаалта хэхэгүйе, ямар нэгэ угаа таарамжагүй байдал­да огто оруулхагүйе, тэрэнэйнгээ омог болон зориг гээшэдэ али нэгэ муу нүлөө гү, али даралта мэтын юушье ушаруулхагүйе оролдодог байһаниинь түрүүшын һуурида га­рана.

Гошотой нүхэсэхэдэ, хүнгэншье, орёошье байһан гэжэ жэншэдгүй һанаха юумэб. Хүнгэн байхадаа, юрэнхы харилсаандаа угаа даамгай, номгон, ямар нэгэ гансал өөртэнь һайн талын нүлөөтэй баймаар эрид эрилтэ хэзээдэшье табидаггүй, шинии талаһаа таарамжагүйшэг ябадалай гаргагдаашье һаань, хэды буруушаажа байбашье, эридээр тэрэнээ харуулдаггүй, хожомынь ямар нэгэ угаа таарамжатай оршоной тогтобол, аха янзаар буруу байһыешни ойлгуулаадхидаг байһан юм.

Гадна гэнтэ ойлгон гэһээшни, тэрээнһээ гадуур мэтэ шамда хабаатай үйлэ ябадалнууд тушаа өөрын бата һанамжатай үни хада болошонхой, хэрэгтэй сагташни баһал шинии хэр зүб, буруу байһыешни тон даамгайгаар даа ойлгуулжархиха ябадалынь намда илангаяа һайшаагдадаг һэн. Харин хүндэ байхадаа, нүхэсэлдөө нэгэ багаханшье таарамжагүй ябадал гаргаа һаашни, тэрээнтэйшни оройдоо бүри эбсэхэгүй. Тиимэ ябадал заабол эрхэ бэшэ гаргаха байдалда ороодшье байгаа һаашни… Теэд тиимэ ушарта үни удаан саг соо түнтыгөөд ябадаггүйнь одоол юутэшьегүй үнэтэй байгша бэлэй.

Саашань онсолходо, миин мэтэ, юушье эреэгүй шэнжэтэй танилнууд, юрэл нүхэд хэбэртэй мэтэ аад, ямаршье тусхай эрилтэгүй, харюусалгагүй амитад Гошодо угаа олон һэн. Харин ёстой, сэдьхэлэй болон зүрхэнэй талархалтай нүхэд Георгий Цыреновичтэ тон хомор, шухаг зон байдаг бэлэй. Хүндөөр үбшэлөөд, сагһаа холо урид наһа барахынь урдахана бинь нэгэтэ ээлжээтэ удаагаа нүхэртөө ерэнхэй, оронойнь хажууда һуужа байхадамни, нам руугаа гэб гэнтэ угаа анхаралтайгаар Гоша хаража, хаража, ойро зуура соо нюдэнүүдээ хюрылган хэбтэһэнээ, булайгаар турашаһан гараараа минии гарые жэндэн барижа, аалихан һула абяагаараа иигэжэ хэлээ бэлэй.

- Сэдэбни! Дүү хүбүүмни! Миниишни хадынгаа гэртэ хариха сагни бүри ойртобо хэбэртэй. Тиимэһээ сэдьхэл соогоо, энэ наһан соогоо хадагалжа ябаһанаа шамдаа сэхэ хэлэхэмни ха даа… Сергейн (Цырендоржиевай) тэрэ намарай эхиндэ абаашажа, аяар холын Москвада, Добролюбовай гудамжын хамтын байра соо шамтаймни танилсуулһан үдэрые ехэ һайханаар энэ наһан соогоо һанажа ябадагби. Юундэ тиигэнэбиб гэхэдэ, шамдал нүхэртэй бэшэ болоогүй ха юмбиб. Тиимэһээ тэрэшье түбидэ шамайгаал гэжэ ябахаб даа гэжэ мүнөө гэнтэ һанадагби. Тиихэдээ хүндэ сагташни шамдамни урбахаар, илангаяа бэлигтэй зохёолоо бэшэхэдэшни, нюдэ нюургүй атаархашаха, үндэр дээрэ гарашоод ябахадашни, тэндэһээшни догоодожо унагаахые эрмэлзэхэ сэнэгтэй дан лэ һаа байма амитадта эсэстээ хүрэтэрөө хэзээдэшье бү этигэ! Харин би шамда хэтэдээ үнэн сэхэ байгааб гэжэ тон сэхэеэ хэлэһүү. Шишье минии ямаршье һэжэггүйгөөр найдаха ори ганса нүхэрниш! Сэдэб! Дүү хүбүүмни! – гэжэ таһалдажа байһан хоолойгоор намда хэлээд, тэбэрисэ соогоо намайе оруулха гэжэ һарбайһан тура туршагар болошоһон хэзээб даа уйгаргүй хүсэтэй гарнуудайнь мэдэлдэ һөөргөө тон эрьешэгүйгөөр орошоо бэлэйб. Би эдэ үгэнүүдыень минии наһанда олоор ушарһан хүндэ хүшэр үе сагтаа илангаяа хурсаар һанадаг бэлэйб. Юуб гэхэдэ, эгээл тэрэнэймни хэлээшээр болодог лэ байгаа ха юм даа.

Мүнөө зарим Гоша шэнги үндэр хэмжээнэй бэшэ сэтгүүлшэдэй со­ниндо бэшэһэн бүтээлнүүдээ хэдэн боти болон мантан томо номууд бол­гон гаргажа байхадань: «Сониндо бэшэһэмни нэгэл үдэрэй хугасаа соо хэнииешьеб һонирхуулна, тиимэһээ тэрээн бүхэндөө юрэл үлөө залга­хын тулада ехээр оролдоо боложо эреэлһэн, ормоглоһон юумэмни энэл болоно гэһэн шэгтэйгээр хан­дажа, сониндо гараһанайнь хойно голоо таһа мартадаг сэнэгтэй байгаа бшууб!» - гэжэ нэгэтэ Гоша угаа гу­нигтайгаар хэлэһэн юм.

Үнэн дээрээ Георгий Цырено вичэй бэшэһэн уран, ялас гэмэ очеркнуудынь, зураглал болон эссенүүдынь, шэнжэлхы болон шүүмжэлхы статьянуудынь, иимэл шэгтэй уран зохёолой бүтээлнүүдтэ хабаатай тэмдэглэлнүүдынь ори ганса үдэрэй юумэнүүд бэшэ болоно гэжэ һаял онсолон ойлгооб.

Юуб гэхэдэ, минии бүхы зохёохы ажалдамни хабаатай библиографи­ческа онсололгын номой һая гара­хадань, наһан соогоо бэшэжэ, сони­нуудта болон сэтгүүлнүүдтэ гаргаһан бүтээлнүүдыемни олоор согсобо­рилжо, уншагшадта дурадхаад бай­хадань, би одоол гайхаа ха юмбиб. Тэндэмни дурдагдаһан минии очерк болон статьянууд лаб манайшье сагта зониие һонирхуулма мэтээр бодотоор һанагдаа бшуу. Тиигээд тус онсололго соо оруулагдаһан бүтээлнүүд минии наһан соогоо ормоглоһон юумэнэй багахан хуби байжа байгаал! Энэ ном бэлдэһэн хотын түбэй номой сангай басагад­шье тиигэжэ намда хэлэжэ байгаа бшуу.

Тиимэһээ Георгий Цыренович Дашабыловай бэшэһэн бүхы очерк болон статьянуудай иимэ онсололго гаргаха гээшэ угаа хүндэ ажал боло­хо байгаа. Тэрэ сонинойнгоо дугаар бүхэндэ орохо бүтээлээ оролдон бэ­шэхэдээ, тусгаар абьяастай, хэдынэй­шье сагта ээлжээтэ дугаарта дурад­хаха статьятай гү, али очерктой бай­хань онсо гайхал түрүүлмээр байдаг һэн. Илангаяа нам мэтын бодото дүй дүршэлгүй, сэтгүүлшэнэй мэргэжэл һаял шудалжа байһан залуу зондо…

Цыдып ЦЫРЕНДОРЖИЕВ

(Үргэлжэлэлынь ерэхэ долоон хоногто хэблэгдэхэ)