Минии тоонто – Эрхирэг нютаг

«ЭРХИРЭГ» ГЭЖЭ НЭРЭ ТУХАЙ

Юундэ нютагнай Эрхирэг гэжэ нэрэтэйб?

Нютагай үндэр наhатай үбгэн Жэгмэдэй Дэлэг-Доржо иигэжэ хөөрөө hэн:

- Хойто үндэр хадын оройдо мүнхэ булаг бии. Тэрэ булагhаа эхи абан, горход саашаа, наашаа урдан гарадаг. Саашаа урдаашань Этириг, наашаа Эхириг урдадаг.

Юундэ «р» үзэг энэ нэрэдэ хабшуулдаа юм?

Р – хонгёо, сонорно, дуутай хашалган абяан хадаа бүдэхи hула  Х абяанда нүлөө үзүүлээ. Абяануудай ассимиляци болоо.

-Итанцын доро Этириг гэжэ нэрэтэй бишыхан hуурин бии. Тэндэ гансал вертолёдоор хүрэжэ болохо», - гээд, «Правда Бурятии» сониндо бэшэгдээ hэн.

«Минии тоонто – Эрхириг нютаг»

Минии түрэhэн дайда хадаа Эрхирэг нютаг юм. Тоонтомни ямар hайхан бэ! Υргэн Υдэ голой хойто эрьедэ, Сагаан хадын хормойдо, шэнхинүүрхэн Дабаата, Эрхирэг горходой дунда гоеор нэмжынэ. Зуун хойноо Тэмээтэ хаан түшэлгэтэй, баруун тээгээ Шэнэhэтэ обоотой, тон урда зүгтөө Эжэр хаан уулатай юм.

Эрхирэгмнай баян хэшэгтэй, hайхан байгаалитай дайда. Хүн зондо хүсэ шадал, элүүр энхые түхөөдэг аршан булагуудаар элбэг. Таряатын аршаанай шабараар хүл гараа шабадаг, хоолой хотоео аргалдаг. Дабаатын эмтэй домтой булагай уhаар нюдөө аргалдаг. Эльгэ бөөридэ hайн аршаан Дамбиин гүбээн урда, Υдэ голhоо холо бэшэ мэлмэрдэг.

Нютаг бүхэндэ солотой хүнүүд бии. Түрэл Эрхирэгээ алтан дэлхэйдэ мүнхэлhэн Ринчен Номтоев, Агван-Нима Цыдыпдоржиев  болоно. Ажалай баатарнуудшье олон. Санжиев Дампил Цыденович, Нимаева Очир Жалма, Ширапцынгеева Дулмажап Гармаевна, Мункуев Дугар Цынгуевич, Дармаева Цырен-Дулма Эрдынеевна болон бусадшье. Эдэ булта гүрэнэй дээдэ шагнал-Ленинэй ордендо хүртэhэн, «Республикын эрхим малшан» гэhэн нэрэ зэргэтэй юм.

Эхэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай баатарнуудта зорюулhан нангин хүшөө нютагаймнай hүлдэ болон бодхоогдонхой. Мүнхэ нэрэнүүд, манай мартахагүй нэрэнүүд! Юрын нэрэнүүд, юртэмсэ абарhан нэрэнүүд мүнхэлэгдэжэ, hургуулиимнай 3-хи дабхарта «Ажалай ба дайнай баатарнууд» тухай стенд бии.

Түрэл дайдамнай жэлэй ямаршье сагта гоё даа! Шэнэhэн хасуури модотой, шэнхинүүрхэн горходтой, ая гангаар анхилhан талатай, аршаан булагаар сасарhан аажам Эрхирэг тоонтом hайхан. Υни сагhаа үбгэд хүгшэднай тоонтоёо магтан «Сэлгеэхэн Эрхирэгэй дуулимханда» гэжэ дуу хангюурдадаг.

Нютагай домогууд

Сагаан хадын хүгшэн эжы тухай

Манай нютагай  шүтөөн Сагаан хада болоно. Сагаан хадымнай эзэн хүгшэн эжы юм. Сагаан хадын хүгшэн эжы тухай иимэ домог бии.

Υни урда сагта нэгэ айлда бэри бууhан ха. Эндэхи зон, түрэл гарал тэрэ залуу бэриие харшалба. Ехээр зобоходоо, баhуулхадаа, өөрынгөө эди шэди харуулба. Υнэгэн болоод, гэрээ тойроод гүйгөө. Арбан хурганhаань могойнууд гараа. Хубилгаан, удаган байhанаа мэдүүлээ. Энэ сагhаа хойшо хамаг зон бэридээ hүгэдэдэг, хүндэлдэг болоо. Ехэ ямбатайгаар хүгшэрөө. Наhа барахынгаа урда хэлэhэн: «Хойто Сагаан хадынтнай эзэн болохоб. Томо шулуунуудаар даража хүдөөлхэт. Сагаан хадымнай хүгшэн эжы гэжэ нэрлэхэт».

Сагаан хадын оройдо гараhан хүн бүхэн шулуу асаржа, нэмэхэ еhотой. Энэ гуйлтыень дүүргэhэн хүн жаргалтай, элүүр энхэ, амгалан тайбан hууха гэдэг.

Мянган толгой

Манай hургуули Дамбиин гүбээ дээрэ тобойдог. Нютагаймнай үндэр наhатан Дамбиин гүбээе «мянган толгой» гэжэ нэрлэдэг. Υни урда сагта энэ гүбээ дээрэ ехэ тулалдаан болоhон. Υдэ голдо хашагдажа, мянгаад зон алуулhан, хюдагдаhан. Мүнөөшье болотор hамгадай, хүүгэдэй уйлаан бархираан дуулдадаг гэжэ хөөрэлдэдэг.