Түрэл буряад хэлэндээ түшэглэн

Үдэрэй hанаан, hүниин зүүдэн боложо ябадаг, урагшаа эрмэлзэлhэн хүсэл бодолыешни үндэр дээрэ хизаарта дамжуулдаг эхэ эсэгэтэй, аха дүүнэртэй, айл аймагтай, анда нүхэдтэй, түрэhэн гараhан тоонто нютагтай байхада ямар гоё, hайхан бэ!

Сэнхир уужам Яруунын аймагай баруун хойто буланда оршодог хонгор hайхан элдин Эгэтын - Адаг нютаг гурбан голой бэлшэртэ тогтонхой. Олон тоото шүлэг дуунуудта магтан суурхуулагдаҺан, дура сэдьхэл буляаһан Түхэриг Дободо нютагаймнай зон түбхинэн hуурижанхай юм. Урдуурни уладтаа суутай Үдэ гол баруун тээшээ долгиёо аажамханаар туужал байдаг. Нютагаймнай түбые бүҺэлжэ урдаҺан Эгэтэ гол эршэтэйхэнээр орожо ерээд, Үдэ голдо уҺан баялигаа тушаадаг.

  Түрэл нютагаймнай түүхэ баян. Шэнэ сагай эрилтээр нютагнай хүгжэнэ. Түрэл хамтын СПК «Победа» ажахынгаа алдарта 85 жэлэй, мүн Эгэтын-Адаг нютагаймнай hургуулиин нээгдэhээр 85 жэлэйн ойн баярта зорюулагдаҺан «Хүгжэлтын замаар» гэhэн шэнэ номтой танилсалгын баяр ёҺолол  2015 он  үндэр хэмжээндэ үнгэргэгдөө. Номойнь  авторнууд - манай  хүндэтэ бэшэгшэд, бэлигтэй журналист Санжа Банзаракцаев, багшын ажалай ветеран Полина Эрдынеева болонод (минии нагаса баабайтан). Шэнэ ном олоной анхарал татаба. Тус номтой танилсалгын ёhололдо нютагаймнай элдэб үеын зон - номой геройнууд болон тэдэнэй үри үхибүүд, аха дүүнэр сугларжа, эбтэйгээр хабаадалсаҺан байна.

Мүнөө үе сагай оршон байдалда багашуулые балшар бага наhанhаань түрэл хэлэн, түрэhэн дайда тухайгаа мэдэхэ, Эхэ орондоо, түрэл арадтаа туhатайгаар, тэрэнэйнгээ үнгэрhэн сагай түүхэ, арадайнгаа аман зохеол, нангин hайхан энэ заншалнуудые сахижа ябаха, үндэр мэдэрэлтэйгээр hургаха, хүмүүжүүлхэ гээшэ буряад хэлэ бэшэгэй багшын тон харюусалгата уялга болоно гэхэдэ ямаршье алдуугүй.

Ажалдаа оролдосотой, үхибүүдэй hонирхол татахын тула бүхы хүсэ хабаяа гаргадаг манай Эгэтын- Адагай дунда hургуулиин буряад хэлэнэй багшанарай хубита ехэ даа.

 Дэмбэрэлтэ «Буряадай түрүү хүнүүд» гэhэн тус урилдаанай 15 жэлэйнь ой 2012 ондо үндэр хэмжээндэ тэмдэглэгдээ. Ехэл зүб эмхидхэhэн, мүндэлhэн урилдаан.  1997 ондо «Сагаан Үбгэн» номинацида Буряад Уласай Соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Эгэтын дасан шэнээр бодхоолсоhон, түүхэшэн Рэгзэн Эрдынеевич Эрдынеев  «Лауреат» болоо hэн. Авторынь хүдөө бэшэгшэ, минии нагаса эжы, Полина Эрдынеева болоно. Энэ хүндэтэ хүнэй хажууда арбаад гаран жэл соо олон тоото Сагаалганай, Сурхарбаанай мүрысөөнүүдтэ болон урилдаануудта, Гэсэриадын Һайндэрнүүдтэ (1991-1995 онуудта), Улас Хоорондын фольклорно симпозиумдэ ( 1998-1999 онуудта ) нагаса эжымни хабаадалсажа, хараhан үзэhэнөө тэрэ дары бэшэжэ, уншагшадай үзэмжэдэ табихадань, энэ ажалыень Рэгзэн Эрдынеевич ехэл сэгнэдэг байhан. «Буряадай түрүү хүнүүд-2016» урилдаанай дүнгөөр лауреат нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, мүн 2019 ондо «Эрхим найруулагша» номинацида нэрэеэ нэрлүүлhэндээ дотороо баясан хододоо хөөрэн байхадань урматай.

Манай Эгэтын-Адагай дэргэдэ «Һолонго» ( «Радуга») гэжэ нэрэтэй сониной анха түрүүн гараhаар 10 жэлэй ой 2013 ондо гүйсэбэ. Энэ ойдо дашарамдуулагдан манай hургуулида 2004 оной намар аймагай «Салют, юнкор!» гэҺэн фестиваль олон hургуулин hурагшадай хабаадалгатайгаар үндэр хэмжээндэ үнгэргэгдөө. Ярууна сониной  ахамад редактор Эдуард Дансаранович Будаев хүтэлбэрилбэ.  Манай эдир бэшээшэд нютагайнгаа хүндэтэ поэт Цырендулма Цыреновна Дондогойн магтаалда нэгэтэ бэшэ хүртэдэг, зоригжодог байhаниинь эли даа! 

 Маарагта горхоной ута харгын бэлшэртэхи тахилгатайшье болоhон «Уянгын сэсэрлиг» тээшэ эжэлүүдгүй татуулhамнай тэндэ. Дээдын шанартай уянгын шүлэгүүд үе сагуудай hэлгэлдээнэй жэлэй дүрбэн сагай нюрууда удха шанараа гээдэггүй гэжэ мэдэнэбди. Сэсэрлиг соо алтан үзэгөөр hиилэгдэҺэн шүлэгүүдтэй мрамор хүшөөнүүд жэрылдэнэ. Уран үгөөрөө Эхэ ороноо, тоонто нютагаа, торгон сэбэр байгаалияа магтан дууладаг бэлигтэй зохеолшод, ирагуу найруулагшад Шираб Нимбуев, Намжил Нимбуев, Цокто Номтоев, Цырендулма Дондогой, Ким Цыденов, Бато Цырендэлэгэй, Мархуу Цыренов, Цыренжап Бадмаеб, Санжа Банзаракцаев гэгшэдтэ зорюулагданхай. Һүүлэй жэлнүүдтэ манай Ярууна аяншалагшадай анхарал татагдаhан болоhондонь баярламаар. Сэсэрлиг соомнай гол үйлэдэгшэнь уран зохеол, уянгата шүлэг болоно ха юм. Эдир бэшээшэд Намжил Нимбуевай нэрэмжэтэ уншалгануудта эдэбхитэйгээр хабаадалсадаг. Минии «Намжал Нимбуевай дурасхаалда» гэhэн шүлэгыемни ородҺоо Цырендулма Дондогой оршуулhан, тиигээд энэ шүлэгөөрөө Улаан- Үдын «Чудесный клад Бурятии-2006» урилдаанда дипломант болоо бэлэйб. Нютагтамнай дуунай «Аялга» ансамбль, «Зандан Жуу» гэҺэн арадай театр, үхибүүдэй «Ая Ганга» хатарай ансамбль алдар сууда гаранхай.

Үндэhэн буряад хэлээрээ хаана, хэн hайнаар хөөрэлдэнэб гэжэ мүнөө сагта хэлсэбэл зүбтэй. Тиигээд Яруунаархин лэ эхэ хэлэеэ сахижа ябана гэхэдэ алдуугүй.

Нютагаймнай Екатерина Федоровна Макарова, ород хэлэнэй багша, hҺан буряадаар сэбэрээр дуугардаг. Бурядай арадай поэт Цырендулма Дондогойн «Эхэ» гэжэ поэмэhээ нэгэ хэhэг уншахадань, хүдөөгэйнгөө тайзан дээрэhээ богонихон сценкэ наадахадань, омогорхомоор!

Мүн соелоймнай үндэр гое байшан улад зонойнгоо зугаа наада үнгэргэлдэндэ ехэ тааруу зохид, өөрын түүхэтэй. Манай нютагта «Алтан Соёмбо» гэжэ буряад хэлэ ба соел хүгжэлгын түб нээгдэнхэй. Аймагаймнай буряад хэлэнэй багшанарай суглаан, семинарнууд, hурагшадай буряад хэлэнэй конкурснууд үнгэргэгдэжэ эхилэнхэй. Соелой томо байшан соо Шираб Намжал Нимбуевтанай нэрэмжэтэ номой сан түхеэрэгдэнхэй.                                                                                                                

 Ямаршье хэблэл бэшэгшэдэй, хэблэлэй эдэбхитэй оролдолгоор hонирхолтой, удха түгэлдэр байдаг гэжэ мэдээжэ. Бидэ уншагшад Һонирхолтой очеркнууд, зураглалнууд түрэл хэблэлнүүдтэмнай  толилуулагдажал байһадань баярланабди.

Хүндэтэ хүдөө бэшэгшэд, алтан гуурhаяа улам хурсадхан, уншагшадаа хододоо баярлуулхатнай болтогой!