​Дайдаяа шэмэглэһэн Дармаа

Холын хүдөө буусада

Харахан урса гэр соо

Хони ямаатай,

Хотошо нохойтой,

Хорёод хөөшхэтэй

Дармаа үбгэн һууба.

Хүгшэниинь бурхандаа мордоод,

Хүндэ болоо үбгэндэ,

Хүндүүлхэй досоонь,

Хүлгүүхэн – яалтайб?

Үдэр һүнигүй

Үгылэн шанална,

Үргэһэ нойроо

Һамшаан шанална,

Үл хоолоо

Мартан шанална,

Үлбэр болохонь –

Яалтайб, ээлтэйб?

Хүдэри үргөөхөө

Хүбшэдэ гаранагүй,

Загаһа барихаа

Голдо буунагүй.

Ямаанайнгаа дэлэн

Шобторжо ядана,

Хонинойнгоо нооһо

Хайшалжа ядана.

«Арбаад жэлдэ

Амидаржа ябаарай,

Алаг дэлхэйдээ

Амилжа ябаарай,

Гэрээ бү хаяарай,

Гэрэлтэй байлгаарай», -

Гэһэн юм Гэмаа хүгшөөнь

Гэрээд үгэ соогоо.

Хорёод хөөшхэнь

Хөөрсэгэнэн наадана,

Хоолоо эрижэ,

Хайратайгаар мяулана.

Хотошо нохойнь

Хонидоо тууна,

Бэлшээри тээшэ

Бүмбэрүүлэн тууна.

...Сансарын зоболон

Дууһадаггүй юм гэжэ

Санаартан үбгөөнь

Дуугардаг бэлэйл.

Одоол мүнөө

Үтэлхэ наһандаа

Үнэн үгыень

Ойлгоһондли болобо.

Үһээгээ харан,

Хүдэлэнгүй хэбтээд,

Үргэһэ нойртоо

Һэмээхэн абтаба.

* * *

...Залуугай зураглал

Зүүдэндэнь ерэнэ,

Зураг мэтэ һамганиинь

Зурагас гээд бии болоно.

Шэмхэ хөөрхэн

Шэгшын шэнээн бэетэйл,

Хиидэхэеэ байһандал,

Хиидэ һэнжэлзэн,

Шэрүүн хатуу

Шэг үзүүлэн,

Ташуур баряад

Далагас гүүлэбэ,

Ташаан дээрэнь

Далайн буулгаба.

“Ой-ёхо ааляар”, - гээд,

Үбгэн ёолобо,

“Һэрюулыт намайе”, - гээд,

Һүүхирнэ хэбэртэй...

Ногоон тэрлигтэй,

Номин зүүдхэлтэй

Шэмхэ Гэмаань

Хөөшхэнүүдые намнажа,

Хөөрсэгэнүүлнэ,

Хөөбэри нооһыень

Хиидхүүлнэ:

“Үбгэнһөө юунэй

Эдеэ эрибэт?

Хулганаа баряад,

Хооллогты!” - гэнэ...

Эмэ хөөшхэнь

Эрид шиидэмгэй

Эрьежэ ерээд,

Шэмхэ эхэнэртэ

Шиидэмгэй добтолхоор

Шиид зэһэбэ,

Сэхэ гэтэбэ.

Нюргаяа бэгзылгэн,

Һахалаа һамбалзуулан

Хойноһоонь гүйбэ,

Хооһон хүнэг

Хонгируулба,

Торхо тогоо

Түерүүлбэ.

Үгсэгэд гээд,

Өөдөө һүрэнэ,

Үндэгэд гээд,

Һабардахаа һанана.

Агаараар хиисэһэн

Абгайхан эзэеэ

Арайш хүсэнгүй,

Алдалан хэбтэшэбэ.

Эрэ хөөшхэнь

Эргэнэг дээгүүр

Ээрсэгтэл эрьелдэн,

Эрьюулхые һэдэбэ,

Хии эхэнэрые

Хиидэн намнаба,

Забьяа, домбо

Заглуу унагааба,

Һаба дээгүүр

Һалганан гүйбэ.

Шара, ногоон нюдөөрөө

Шаб байса гэтэнэ,

Һаглагар, бамбагар һүүлээ

Һалбалзуулан харайна.

Һүүлэй һүүлдэ эсээд,

Һал хэбтэшэбэ.

Үлөөшэ хөөшхэдынь

Уни тооһо үрхиртэр,

Убайгүй убсансые

Хэды намнабашье,

Хүсэнгүй намдабад.

Бишыхан Гэмаахан

Газардаагүй,

Бии шадалаараа

Газаашаа дүүлибэ...

Хониёо хуряажа,

Гэр тээшээ намнаһан

Хотошо нохойгоо

Хормойгоороо эльбээд,

Агаарта тунашаба,

Аглагта дэгдэшэбэ.

* * *

Аһан ехээр сошоһон

Аабагар үбгэн

Одоошье һэрижэ,

Оронһоо бодобо,

Оодохон бэень

Үдэ шэнги хүнгэхэн,

Һодо шэнги һэбхихэн,

Ухааниинь һонор,

Ухамайлиг гүймгэ

Болоод байба.

Хорёод хөөшхэнь

Хоол эрижэ мяуланагүй,

Хотошо нохойнь

Хонидоо асараад,

Хонгор нюдөөр

Эзэнээ шэртэнэ,

Эрхэлээд абана.

Үбгэн ямаадаа

Үтэр һааба,

Хургануудынь гүймгэ

Ульгам – гайхаба...

Хөөһэтэй һүеэ

Дайдадаа үргэбэ,

Хөөшхэнүүдтэ һү

Юулэжэ уулгаба.

Галаа носоожо,

Эдеэ шанаба,

Яһа гаргажа,

Хотошоёо хүндэлбэ.

Үдэшын наран

Үльгэрлэн жаргаба,

Үглөө болотор

Хүнжэлдөө оробо.

* * *

Ногоон тэрлигтэй,

Номин шэмэгтэй

Шэгшыдэл адли

Шэмхэ һамганиинь

Сээл тунгалагта

Сэрбэлзэн бии болоод,

Хадаг баряад байһаар

Харагдаба дахин -

Сэнхир хүхэ хадаг.

“Дээшээ гараха

Болзорто сагшни

Үшөөл ерээдүй,

Үшөөл эртэ.

Дайдаяа бү хооһоруул,

Дайдаяа шэмэглэ,

Дайдаяа үргэлсэ,

Дайдадаа дээжэ үргэ.

Арбаад жэлһээ

Сагайнгаа тулахада,

Шэнээгээ таһаржа,

Тамираа алдабал,

Хотошоёо эльгээгээрэй

Хүршэ буусынхидтаа”, - гээд,

Зэрэлгээн мэтэ

Зэнхын хайлашаба.

* * *

Шэгшыдэл адли

Шэмхэ һамганайнь

Ногоон тэрлигынь,

Номин эрдэнинь,

Сэнхир хадагынь –

Сээжэдэнь хадуугдан,

Сэдьхэлынь дулаасуулна.

Юрөөл үгэнь

Юунһээшье хүсэтэйгөөр

Далижуулна,

Дам дэбжүүлнэ.

Дайдынгаа сэбэр

Арюун байхын түлөө,

Дайдынгаа түбшэн

Амгалан байхын түлөө

Үглөө бүри зальбарна,

Үрмэтэй дээжэеэ үргэнэ.

Эб энхые мандуулна,

Эльгэ зүрхэеэ зорюулна.

* * *

Арбан жэлэй үнгэрхэдэ,

Аргаяа буурахадаа,

Хотошо нохойгоо

Хүршэнэртөө эльгээбэ.

Хүршындэнь ошоод,

Хотошо хусаба,

Гэрэйнгээ зүг руу

Гэдэргээ эрьен хусаба.

Далатай шабганса

Долоотой ашатаяа

Хүршэдөө ерэбэд.

Дармаа үбгэнэй

Галынь түлибэ,

Гашуун һайхан

Сайень шанаба.

“Болзорни ерээ даа -

Бурхандаа ябахам.

Хүгшэнэйнгөө хэлэһээр

Хээб, бүтээгээб.

Дайдаяа шэмэглээб,

Дайдаяа үргэлсөөб,

Долоон зүйлэй санзайгаар

Дайдаяа арюудхааб,” – гээд,

Дармаа үбгэн юрөөлөө

Хүршэнэртөө зорюулба:

“Дайдын уудамые,

Дайдын тэнигэлэниие

Сээжэдээ багтаажа,

Сэнгэлиг һуугаарайт.

Дээжэеэ үргэжэ,

Санзайгаа носоожо,

Эхэ дэлхэйдээ

Энхэ һуугаарайт.

Хөөшхэнүүдыем

Хөөжэ намнангүй,

Хүндэ тараагаарайт.

Хотошыем хүндэлжэ,

Хойтодоо ябатарнь

Харалсаарайт,

Хонидыем үдхөөрэйт,

Хонидойм далаһаа

Далан хүндэ хүртөөгөөрэйт”, - гээд,

Хада гэртээ хариба гэхэ

Дармаа үбгэн.

* * *

Дайда уйдаба,

Дайда уйлаба -

Бороогоор шэдэрбэ,

Боролжоор нэбтэрбэ.

Боори дээгүүр сэсэглэһэн

Долоон үнгэтэ

Һолонго дээрэ

Дармаа үбгэнэй һүнэһэн

Дамжан гараба,

Далижан ошобо.

Деваажанай ордондо

Даамай хүрэбэ.

Намсарай бурханай мутарһаа

Алтан аягаһаань

Наншадта хүртэжэ жаргаба.

Дайдаяа шэмэглэһэнэйнь,

Дайдаяа үргэһэнэйнь,

Долоон үнгын санзайгаар

Дайдаяа арюудхаһанайнь

Даагдашагүй буян,

Дабташагүй гэрэл -

Бадарһан бэлэй,

Һалбарһан бэлэйл

Деваажанай орондо.