​Басагад, бэреэдээрээ һолилсодог һэн

«Байгал» сэтгүүлэйнгээ «Далан долоон домог» урилдаанһаа уламжалан, домогуудые түүбэрилэн суглуулдаг болонхойбди.

“Уһа түлеэнэй ойронь һайн, худа урагай холонь һайн” гэһэн үгын гүнзэгы удхатай тааралдуу­лан, нэгэ ушар тухай хөөрэе. Монголһоо нэгэдүгээр һойһо угтанай ерэһэнэй удаа хоёрду­гаар һойһо угайхид табин жэл болоод буужа ерэһэн гэлсэдэг.

Теэд үлэгшэнэйхид үхибүүдээ хоорондонь гэрлүүлхэ дурагүй, аяар Далахайгаар дабан, арбан найма-юһэтэй басагадаа Түнхэн руу абаашажа, хадамда үгэдэг байгаа. Баадарайтан айлайхи 3 эмээл морёор, гүйсэд энжэтэйнь хоёр басагадаа абаашаһан ха.

Нэгэ басаганиинь Далахай хүрөөд, хошон шогтойгоор хэлэбэ гэхэ:

- Баабай, энэ хоёр байтаһадаа (өөһэд тухайгаа хэлээ) хэды сэнгээр тушаахаа ябанат?

Абань аягүйрхөөд, һөөргэдэбэ гэнэ:

- Али гэр тээшээ эрьехэмнай гү даа...

- Аба, бү эрьеел даа. Эрэ хүн зориһондоо, эхэнэр хүн эсхэһэндээ...

Харгыдаа нэгэ айлайда оробо. Гэрэй эзэн эхэнэр уридша һанаатай, шударгыгаа элирхэйлжэ хэлэбэ:

- Манайда абын хүбүүн байна. Мүнөө тогоогоо нэрэхэмни. Түүдэг носоохынгоо урда тогоо шабаха хэрэгтэй.

Басагадай нэгэн үхэрэй шабааһанда гараа хэжэ байгаад, тэрэ тогооень шуумар шадалтайгаар, аятайгаар шабажархиба.

-Энэ басагаа орхиит даа, - гэбэ тэрэ эхэнэр.

Нүгөө басагаа мүн лэ хадамнуулаад, эсэгэ бусаба.

Хожомоо басагадынь гэртээ айлшалжа ерээ.

Хоймор гэжэ нютагнай

Хотойрожо байнал даа,

Тоһо зөөхэйнь шалхайража байнал даа, - гэжэ дуу дуулаһан ха.

Теэд үлэгшэнэйхид басагадаа абаашажа үгөөд лэ байгаагүй. Бэри оложо, буулгажа асардаг һэн. Иимэ сэсэн, холые хараһан элинсэгүүд бэлэй.

Сагаан үүлэн соогуур...

 Үлэгшэн нютагтаа мэдээжэ болоһон Дархан Будын басаган Цэдэн-Ешын эдэ хөөрөөнүүдые найруулан бэшэбэб.

- Хайнчигай Бадма абгайн унаһан лэ мориниинь урагшаа һуга жүдхэһэн, дүүлюур шэнжэтэй болошодог юм һэн. Би жаа байгааб. Уляатайн дабаан доро бүлэг хүүгэд мойһо түүжэ байбабди.

Һаруул үдэр, хүб хүхэ тэнгэри, саб сагаахан үүлэнүүд. Дабаанай ута нюргые дамжан, Бадма абгайн сагаан морин дугшана. Тэргэ дээрэ эсэгынгээ хажууда ород шарайтай бишыхан шара Долгуунай шохойходожо һууна хэбэртэй.

Мойһо түүжэ байһанаашье мартаад, энэ үзэгдэл һайхашаан харанаб. Дүүлюур сагаан мориниинь сагаан үүлэн соогуур өөдөө дэгдэхээ һэдэһэндэл.

- Ү-ү, харыт, үүлэн соогуур ябажа байна! – гээд хашхарбаб.

Теэд энэ ооглооем бэшэ үхибүүд тообогүй хэбэртэй. Харин минии досоо тэрэ үзэгдэл тэрэ янзаараа үлэшөө юм.

Сагаан үүлэн соогуур жүдхэһэн сагаан морин...