Yлзытэмниш даа…

«Газар дэлхэй дээрэ олон hайхан нютагууд бии,

теэд гансал түрэл нютагнай зүрхэ сэдьхэлдэмнай

 одон шэнги hанагдажа байдаг юм.

                                                     ( К. Ушинский)

                 Хариин дайда хизаар нютагуудай хэды гоё hайханшье hаа, тоонто нютагhаа үлүү дүтэ нютаг байдаггүй гээшэнь үнэн лэ даа. Элинсэгээмнай hуурижаhан нютаг, эшэ үндэhэмнай эндэhээл гээшэ. Тиимэhээ, унаhан үдэhэн тоонтоёо үргэлжэ ходо дулааханаар дурсан ябадаг гээшэбди.  Бүри урдань, манай нютаг Зүхэлти гэжэ бөөгэй нэрэтэй байhан гэдэг. Хожомынь нэгэ ехэ мэдэлшэ лама Yлзытэ болгожо нэрлэhэн түүхэтэй. Нютагайнгаа баян түүхэ домогые, баримта мэдээнүүдые, тиихэдэ  үбгэд хүгшэдhөө hурагшалжа, хадуужа, бэшэжэ абаагүймни бэеэ зэмэлхэ шалтагаан боложо үгэдэг юм. Yрэжэлтэйхэн газартай, үдэсэтэйхэн арадтай, үргэмжэтэйхэн  нютагни! Хойто зүгтөө мүргэлэй Обоо хадатай, хорюултай сагта 1980-аад оной эхеэр Yлзытын үбгэдэй бодхооhон субаргатай, араарнь нэмжыhэн үргэлжэ шэнэhэн, нарhан, хуhан модотой, хүжэ ногоон тайгатай. Гороолуулан саашань тоолобол, зундаа нютагаархидай бэеэ аргалдаг, амаруулдаг «Yлзытын эхинэй аршаан» шол шолхон соргоор урдан гаража байха. Зүүн таладань бүлэг модотой «Бүлэнсэг», тиигээд «Мунханта» гэжэ үргэлтэй үлэ оршодог. Нютагhаамнай урагшаа «Улаагай харгы» (Старомосковский тракт) туласа нэмжыhэн баян хонгор «Марсын тала», дэмы иигэжэ нэрлэгдээгүй. Энэ талаар бэлшэжэ, марса долёоhон малнуудай мяханииншье амтатай гэжэ үнинhөө суутай. Юрэдөөл, Менделеевэй таблица шэнгээhэн хужарта тала гээшэ ха даа гэжэ зариман дэгэдшье hаань, багсаамжалдаг. Yлзытын баруун тээнь абар табар модотой «Маанти» хадата байха. Нютагаймнай гурбан зүгтэнь хабтагай үргэн таряалангай эдэгэшэhэн полинууд малай ёhотой hайн бэлшээри сабшалан боложо үгэдэг гээшэ. Мүнөө үеын Yлзытэдэмнай оройдоол таба зургаан айлнууд үлэнхэй ажаhууна. Урдань манай нютаг эхин hургуулитай, магазинтай, соёлой байшантай, номой сантай, эмнэлгын газартай (ФАП), почтын ажалшантай, hү hаалиин фермэтэй, орооhоной амбаар, хоройнуудтай, тээрмэтэй байһан. Гадна эгээл ехэ баялиг - сэбэр агаартай, сэбэр уhатай, сэсэн арад зонтой, сэнгүүхэн нютаг лэ hэн даа, минии нютаг Yлзытэ. Сагайнгаа эрхээр иигэжэ хооhорхо тухалдаа хүрэшөө гүш, нютагни?! Хаанаб даа, нютагаймнай буян ехэтэй үбгэд хүгшэд? Хада гэртээ харинхай гүб даа тэдэмнай… Хаанаб даа, бүмбэгэ сохижо, лаптаа наадажа үндыhэн hүрэг олон залуушуулнай? Хото городоор, ондоо нютагуудаар түбхинэнхэй гүб даа тэдэмнай…

Баабай эжыдээ эрхэхэн ябаhан балшар наhам хаанаб даа?

Тоонто нютаг  Үлзытын тооhон соохоно үлөөл даа.

Эжы абадаа бэрхэхэн ябаhан эдир наhам хаанаб даа?

Ээрэмшээжэ наадан тэнжэhэн эсэгын нангин буусадал даа.

Үеын нүхэдөөр эжэлжэ ябаhан үелхэл наhамни хаанаб даа?

Үлзытэ хатан эжынгээ үбэр доронь үлөөл даа…

         Гансал гуниг түрүүлмэ уйдхартай бодолнуудта даруулшангүй, нангин hайхан түрэл нютагаа үри зүрхөөрөө энхэрэн ябанаб.

        Нютагаймнай зон бусадhаа ондоохон, өөрэхэн, хэлээрээшье, абари зангаараашье илгараад байдаг. Үндэр наhатанаа хүндэлдэг, дүүнэрээ дүнгэлсэдэг, ёhо заншалаа шадаха соохоноо баримталдаг. Манай багахан нютагhаа хэды олон алдар солотой, суу бэлигтэй хүбүүд басагад урган гарааб даа. Байхал даа Буряадтамнай Үлзытэhөө гараhан габьяатаднай,

Бурханай шабинаршье, лама багшанаршье,

Эхэ  геройнуудшье, эрдэмэй докторнуудшье,

Хүтэлхэ үүргэтэншье, хуули сахигшадшье,

Гүрэнэй тушаалтадшье, габьяата зүжэгшэдшье,

Соёлой ажалшадшье, спортын мастернуудшье, суута малшадшье,

Полковнигуудшье олон даа, прокурорнуудшье байха даа!

        Үсөөхэн тэдыень омогорхон дурдахада яалай. Үнгэрhэн зуунай жараад онуудаар Үлзытын Жалсан габжа гэжэ ехэ эрдэмтэй лама нютагтаа эхин hургуули өөрынгөө мүнгэ зөөрёор барюулhан. Гүрэн түрын зүгhөө хайра шагналда, орден медальда хүртэhэн түрүү ажалшад, малшад, механизаторнууд, соёлшод, тамиршад, нютагаа суурхуулhан зон олон юм. Хойто Солонгосой Пхеньян хотодо болоhон бүхэдэлхэйн залуушуулай болон оюутадай фестивальда хабаадаhан ажалай габьяагай медаляар шагнагдаhан түрүү хонишон Долгорма Чимитова, айл бүхэндэ сэнхирхэн экранhаа айлшалжа байдаг соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Буряад телевидениин диктор, сэтгүүлшэн Гунсыма Тудупова, нёдондо Россиин РАН-ай бодото гэшүүн – корреспондентээр hунгагдаhан географиин эрдэмэй доктор Ёндон Гармаев гэгшэд онсо hуури эзэлнэ.

            Хүн боложо тэнжэhэн хүрьhэтэ минии нютаг хэзээ нэгэтэ үбдэг дээрэhээ үндыжэ, хүл дээрээ бодожо, хүгжэлтын замаар дабшаха гээшэб?!Ёhотойл буряад хэлэтэй, ёhотойл буряад нютаг, Үлзытэмни, газарай карта дээрэhээ үгы бү болоhой! Тиигэжэ, одоол Интернет сүлжээнтэй боложо, гарай утаhаар гэртээ hуугаад ядамаргүй ярилдаха аргатай боложо, Буряад телевидениеэ харадаг боложо, жаргажа hууха саг тэхэрихэл!

            Һалбарыш, буряад хэлэмнай, hалбарыш, түрэл нютагнай!

          Ринчин-Доржо Санданов