1492
Хүн бүхэн ɵɵрын үзэсхэлэнтэ түрэл hайхан тоонто нютагтай байдаг. Түрэл нютаг гээшэмнай бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ юунhээшье үнэтэй байдаг юм. Анхан сагhаа хойшо түрэжэ тэнжэhэн, хүлɵɵ шоройдоhон, балшар бага наhаяа үнгэргэhэн нютаг гээшэ хүн бүхэндэ, хаанашье ябаа hаа, халуун дулааханаар hанагдадаг ха юм. Эгээл нангин, эгээл дабтадаггүй холшор бага наhамнай үльгэр домог шэнгеэр hанагдаад, суранзан шэнгеэр миралзаад үнгэршэдэг ха юм. Бидэнэйнгээ ɵɵр ɵɵрын аян замдаа гарахаяа зэhэхэдэмнай «гарыемнай ганзагада, хүлыемнай дүрɵɵдэ хүргэн» дүнгүүлжэ үдэшэдэг эльгэ нимгэн эхынгээ шэнжэтэй түрэhэн нютагаа – Эхэ нютаг гэнэбди. Түрэhэн нютагайнгаа арюухан байгаалиие нюдэндɵɵ хаража баясан, hайхан сэбэр агаараарнь сээжэ дүүрэн амилжа, ямар гоё эршэ хүсэ абана гээшэбибди.
«Ɵɵрын hайхан дайдые,
Орхихо хэрэггүй.
Түрэhэн hайхан нютагhаа,
Тɵɵрихэ хэрэггүй» - гэжэ эртэ урда сагhаа хойшо манай угсаата Буряад араднай дэмы хэлсэдэггүй. Юундэб гэхэдэ, түрэhэн hайхан нютагнай манай бухы саашанхи харгы хаража байдаг ха юм. Тиимэhээ, тоонтодоо ходол үргэжэ, тахижа ябаха хэрэгтэй. Yгы hаа, бүхы юумэн уруугаа харадаг. Манай элинсэг хулинсагуудамнай тоонто газараа, уг гарбалаа, ёhо заншалаа, аба эжыгээ хододоо үргэжэ, сахижа, золгожо ябадаг бэлэй. Тиимэhээ энэ бидэнэй нангин уялга болоно. Хаанабдаа холын аян замаар ябаад, нютагаа бусажа ерэхэдээ байгаали хараад, үнэрɵɵрнь амилаад, хүсэ шадалтай болохош.
Би хадаа Шарайд омогой, 8 сагаан мэнгэтэй, 20 наhатай Ага hайхан нютагай Содномова Дулма гээшэб.
Дуулим ногоон үргэн талатай, үдхэн ой тайгаар, амитадаар, жэмэсээр, суута арад зоноор баян, буурал баабайн заяатай, алдар суута Алхана уулатай, бурьялма hайхан Онон голтой арюун хангал үнэрɵɵр анхилhан түрэhэн тоонто нютаг - Бууралхан Агамни!
Нютагамнай үзэсхэлэн hайхан байгаалитай. Тойроод үргэн тала, бамбагар уран гоё ой харагдадаг. Ой ороходо, элдэб амитад, hайхан хоншуухан үнэртэй жэмэсүүд угтажа байха. Юуб гэхэдэ, нэрhэн, алирhан, гүлзɵɵргэнэ, улаагана, үхэр нюдэн, нохойн хоншоор болон забаан зэдэгэнэ. Зунай сагта арад зон жэмэс ехээр суглуулжа варени хэжэ, үбэлдɵɵ эдихэеэ хадагалдаг. Жэмэсэй хирэ дүүрэхэдэ хүн зон амархаяа Алхана уула руу, элдэб санаторинууд руу (Угсаахай, Зэмхэ), үгышье hаа мүн Ножо нуур, Онон мүрэн ошожо амардаг, бэеэ аргалдаг. Жэлэй алишье сагта жэгдэ hайханаар hанагдадаг минии аглаг тоонто нютагни! Колхоз совхозууд хэдэн жэл соо амжалтатай хүдэлжэ, мүнɵɵшье болотор ажалладаг. Тиигэбэшье, нютагнай суута зоноор баян. Базар Барадин, Цыбен Жамсарано, Алдар Цыденжапов, Гомбожаб Цыбиков, Арсалан Жамбалон, Ким Базарсадаев, Лхасаран Лигховоин гэхэ мэтэ. Омогорхоноб даа ялалзама hайхан, дура татама тоонтомни!
Нютагаа hанахадаа, энэ гоё дуу шагнажа, дуулахадамни, досоомни аятай, номгон болодог.
«Аляа хүхын дуун урин дуудаад,
Аян холоhоо ерээб шамдаа.
Анхан түрэhэн талам шэнээр
Аршаан сүршэжэ, бэеым жэгнээл.
Дуутайхан, суутайхай тоонто нютаг.
Зүрхэнэйм охин,
Зүдэнэйм эхин
Дуулим Буряадайм тоонто нютаг…»
Агамни! Сэдьхэлдэм сэнтэй үгэ! Арюун сэбэр нэрыень дээрэ үргэн, наринаар сахижа ябахабдидаа. Хаанашье байгаа хадаа, үлгы нютагаа зүрхэ сэдьхэлдэ дүтэ абажа ямаршье сагта уужам, баян болгохоёо оролдохобди даа. Эхэ эсэгынгээ hургаал cооhоо, нютаг зонойнгоо зугаа сооhоо, хани нүхэдэйнгɵɵ харилсаан сооhоо элиржэ байhан хүбүүд басагад, хаанашье ябахадаа, халуун дураар шамаяа дурсажа, сэдьхэлдээ дүтɵɵр няажа, хододоо туhатай, эльгэ нимгэн ябахабди, Эхын тоонто нютаг!
Буурал аба эжын үринэр эбтэй эетэй, ажалша бэрхэ, эрдэм номдоо оролдосотой, зон соогоо хүндэтэй, нютагаа заримдаа бусажа, түрэл hайхан тоонтоёо тахижа, золгожо, сагаан харгытай, hара нарандал hайн hайхан ябахатнай болтогой!
Дулма Содномова
Фото: photogoroda.com
