Υлгы тоонтом – Сагаан-Моримни

Жэргэн дуулаа хүхын аялга

Шагнан баясан эндэл үдɵɵ hэм.

Сагаан-Моримни, үлгы тоонтом,

Сагай сагта хэтын булаг юм.

Николай Шабаев

Аяар холын захада, алтан дэлхэйн буланда, Саяан уулын хормойдо үндэр хадануудаар хаяалуулан, "хадхажа эдихэ хадаритай, hарбажа бариха антай" ута гэгшын Баян Гол соо минии түрэhэн тоонтомни, Сагаан-Морин нютагни, дэлгэрэн байна.

Yни удаан нютагаа харангуй, одоошье сүлɵɵ гаргажа, хоёрдохи курсээ дүүргээд, зунайнгаа амаралтада гаража, нютаг нугаруураа түрүүшынтиеэ түмэр морёороо үгсэбэ гээшэб. Улаан-Yдэhɵɵ гараhаар мотоороо байлгангүй, гааз шангаар дараад гүйлгэбэб.

Харин Сахирайнгаа үндэр дабаае баталжа гарамсаараа, саашаа яарангүй, сэбэр агаараа үмсэн, танил байгаалияа шэртэн, түмэр нүхэрөө галдюулжа ябуулнаб.

Хүршэлэн байгша,  Борто тосхонии шарайлан үнгэрɵɵд,  мэтэр Хурьган тɵɵбиимнай болоно.

Одоол эндэhээл абан минии тоонтом эхилнэ гээшэ. Могойгоор годирhон уйтан харгын захаар шэлбэhэнүүдээ арбайлган залуу шэнэhэд абяагүй миhэрэн угтанад намайе. Элбэг набшатай хуhад эндэ тэндэ шэбэнэлдэн энеэбхилнэ хаш. Нэгэ бага ябаад лэ үргэн шалбаагууд соогуур түмэр моринойм мɵɵринүүд шунгаад абана. Тиигэhээр байтараа Сагаагшанай хушалтанууд зурагад гээд модонуудай хоорондуур харагдаад эхилнэ.

Нууд горхо гаталжа, хүүргэ дээгүүр гараад, саашаа зүрхэмни сээжэhээнь мултаржа гараха гэhэндэл шангаар сохилоод эхилнэ.

Балшар наhанайм ушарнууд hанаандам зураглан ороно. Эдэ үргэн хашаан соогуур жаахандаа эгээл иимэ зунай намжаа үедэ мангир суглуулжа, боотоороо дүүрэн уhа зорюута оруулаад, хатаахамни гээд амаржа hуугша бэлэйб. Зунай hүүл багаар азаргана түүхэмнай гэжэ ерээд, Сагаагшанайнгаа хүүргэ доро сэхиитэрээ шунгажа, үдэшын үхэр hаалгын үедэ гэртээ тугалнуудаа туугаад бусахаш.

Yнгэрhэн  үдэрнүүдээ hанаhаар байтараа,  hаглагар тɵɵбиидɵɵ дүтэлжэ ерэбэб. Эндэ байлгажа, нютагтаа мэндэеэ хүргэжэ, одоошье гэртээ бусааб гэhэн мэдээсэл досоомни бии болоно. Энэл даа минии тоонтомни, орон дэлхэйтэеэ ниилэгшэ хүйhэмни, намай харан байгша Сагаан-Моримни.

Яагаа гоёб даа. Урда талаhаань Баатар Хаамнай бэhэтэйшүүлээ хамгаалан байна. Зүүн талаhаан - аян замда ябагшадые анхаран байдаг hаглагар тɵɵбиимнай. Сагаан-Моринойм баруун урда буландань үхибүүдээ нарин абаад, элуур энхыень сахин байгша, манай Хүүхэн обоомнай харагдана.

Би түмэр морёороо яаралгүй hургуулида дүтэлбэб. Хажуугаарнь нэгэ доро хүүгэдэй сэсэрлиг, нютагай захиргаан, библиотекэ ба эдеэ хоолой дэлгүүр зэргэлэн байна. Саанахана, минии hанахада, харшын захаар һандалинууд зоолгоотой байгша hэн хаш: үглɵɵгүүр хүгшэшүүлнай "суглаагаа" хэжэ, хобоо хɵɵрэлдэгшэ hэн. Мүнɵɵ хүгшэшүүлшье, hуудалшье харахагүйш.

Би эндэ удаан тогтонгүй, дээшээ сэхэ үгсэжэ, субаргадаа хүрэжэ,  гороолжо, бүхы hанамжаяа, бодол тэмсэлээ ба дулаан үгэнүүдээ дурданаб. Субаргаhаа сэхэ хойшолон Ẏндэр обоомнай үдэр hүнигүй бүхы нютагаа дээрэhээнь сахин харан байна, баруун хойто буланда - Баян Голой эгээл ехэ обоогоймнай хадын үбэр харагдаад байна. Би булта обоонуудаа дурдан байжа мүргэнэб.

Нютагайм амисхаал,  хада уулын хатуу шарайнь, шиигтэй газараймнай хүрьhэн, элинсэгүүдэйм харалта, аха дүүнэрэйм зɵɵлэн шарайнь, горхоной шарьяан, мүн hогтуушуулайш абяанhаа эхилжэ намда бүхэ хүсэл үгэнэ, шадал нэмээнэ, hанааем сагааруулна.

Түрэhэн нютагтаал ерэжэ, эжы абынгаа бариhан, балшар наhандаа байhан гэрээ хаража, утаан соонь унтажа, угайнгаа ахатанда мэндэеэ дуулгажа, үреэлынь даажа абажа байхада ехэл гоё даа.

Түрэhэн дайдаяа мартангүй, үргэн сахин ябахаб ходо! Тоонто Сагаан- Моримни, сэсэглэжэ байхаш болтогой!

Сурана Будаева