927
Эхэ орон ,
Энхэрдэг эжы…
Эхэ орон гээшые хүн бүхэн өөрынхеэрээл ойлгодог юм бэзэ. Тиигэбэшье энэ хоёр үгэтэй, эгээл үнэтэй сэнтэй, урин налгай, уярма һайхан бодолнууд холбоотой бшуу даа.
Эхэ орон гээшэмни юунһээ, али хаанаһаа эхилдэг юм бэ? Магад, эгээл бишыхан, жэжэхэн зүйлнүүдһээ гү?
Хүн бүхэндэ өөрын эхэ орон, өөрын тоонто бии ха юм даа. Тиигэбэшье гансахан түрэһэн нютагаа, тоонто дайдаяа эхэ оромни гэхээр бэшэл даа. Эхэ орон гээшэмнай – түрэһэн, үндыһэн, гүрэн түрэмнай, хото город, олон хүдөө нютагууд, бүгэдэ һураһан һургуулинууднай - хуу барандаа.
Буряад һайхан оромнай мүнхэ ногоон байгаалитай, гайхамшагта сэбэр, сэлмэг шарайтай.
Энэ һайхан буряад дайдын нэгэ хубида, миний түрэһэн тоонто нютаг байдаг юм. Энэ һайхан нютагаймни алдар нэрэ Доодо - Элеэ (Узон) гээд хуули засагай хуудаһан дээрэ бэшэгдэдэг.
Сэнхир торгон уняар соо зэрэлгээтэн байдаг Элеэ голойм зүүн бэедэ, нэмжын харагдадаг Нэмжээ уулаһаа саашаа, ямар газар дайда байдаг хаб гэжэ багахан ябахадаа эжэлүүдгүй һанадаг, бододог бэлэйб. Али энэ ехэ юртэмсэ дэлхэймнай иигээд лэ хизаарлашадаг юм гү? Үхибүүн наһанаймни уняар торгон хүбөөтэй үлгы тоонто нютагни бүмбэрсэг дэлхэй мэтэ хизааргүй уужам тэнюунээр һанагдадаг бэлэй. Манай Доодо – Элеэ (Узон) нютагай байгаали юрын бэшэ:
Агаарынь арга домтой
Уһан булагынь – аршаантай
Ерэһэн хүндэ үргэмжэтэй!
Үүлэгүй сэнхир торгон огторгой доро, ногоон торгон олбог дээрэ, хүльбэрэн үнгэрһэн эдирхэн хаһаяа мүнөө болоһон хойно дурсан һанахадам, мартагдашагүй мүнгэн һайхан зүүдэн мэтэ жэгтэй зохидхоноор һанагдадаг, үзэгдэдэг.
Эдирхэн, хөөрхэн наһамни,
Эжынгээ хажууда үнгэрөө!
Энэ һайхан нютагаймни баруун зүгтэ Хүхэ – Шэнэһэн гэжэ уула байдаг юм. Хүхэ – Шэнэһэнэй түхэреэн оройһоо үлгэн дайдаяа үлын – үлын шэртэһээр ябатарни, үхибүүн наһамни, залуу наһамни ойгуурни зугадан үнгэршэһэн байгаал даа. Харамтайл байна, теэд яахабши, юртэмсын ёһо журам. Сэнхир уняар соо зэрэлгээтэн байдаг уужам дайдынгаа дундахана балшархан наһамни булай зохидхоноор үнгэрһэн байна. Үнгэрэн үнгэрһэн, ошон ошоһон тэрээхэн хаһаяа һанан дурсан һуухадаа, сээжэ зурхэн дулаахан долгёор халижа, нюдэд соогуурни эжэлүүдгүй уһан дүүрэхэ.
Саашадаа, энэ Хүхэ – Шэнэһэн уулаһаа үргэлжэлөөд, Эреэбэг гэжэ хүнды, эндэ Үржэн – Хандын орон, даяанда һуудаг, Лосол ламбагайда зорюулагдаһан дуган, ламнарай байранууд, үргэл мүргэлэй нарин нангин газар юм даа. Мүргэлшэдэй ябадаг тахилга ехэтэй, Шамба - сайбар сагаанаар харагдадаг сүмэ субаргатай, обоо тахилгатай, үргэдэг, мүргэдэг Хабсагайн үндэр. Саашадаа олон даа. Нютагаймни хүн зон хурса хурдан, шуран солбон, һүбэлгэн ухаатан, эрдэм бэлигтэн, элдэб мэргэжэлтэн нютагһаамни элирэн гараһан. Сэдьхэл нимгэнтэй, буян ехэтэй байхадамнай Бурхан багшын үреэлээр, буянтай зоной ашада Узөөнэй Дасан алтан ганжараа яларуулжа, мүргэлшэд зониие нааша хандуулна.
Үргэл мүргэлөөр буянтай,
Үржэн – Хандын оронтой
Урихан эжымни шарайтай,
Үргэн тоонто Доодо-Элеэмни (Узөөмни).
Сэпэлма Жигжитжабай
Фото: yandex.ru
