Υзэсхэлэн һайхан Нурамни

Хүн бүхэн гансахан лэ

хүйһэн тоонто нютагтай юм.

Ядаралшье, жаргалшье ерэг,

Яаха аргагүй һанагдадаг юм.

Чимит – Цырен Санжиев

Оронгын татуур

Жэл бүри нютагаа ошоод, үетэн нүхэдээрээ обоодоо үргэхэ, мүргэхэдээ, уяран, сэдьхэлээ хүдэлгэн һанадагби. «Бурхаан, яажа намайе олон сооһоо оложо, зүргэ харгыемни заажа, гарһаам хүтэлжэ энэ дэлхэй дээрэ эгээ һайхан нютаг асараа гээшэбши». 70  хүрөөшье һаа, үхибүүн мэтэ өөрыгөө һанажа, мэдээ орохоһоо хойшо Нуратаяа нэгэ амин, хайшаашье хара үзэсхэлэн һайхан нютагни.

Эгсэ үндэр эрье доро харьялан урдажа байдаг Харһан голни. Абяаниинь шанга, хүдэр гэгшын шулуунуудые миин лэ абаад ябашадаг голнай! Хоёр һалаа боложо урдахадаа, тэг дундань ольтирог гараад, модо бургааһан үдхэнөөр ургашаһан. Досоогуурань ябахадашни, элдэб бодол түрүүлхэ: ямар бэ даа холын дайдадаа ябаһаар һанагдана. Эндэ тэндэ гүлмэр гэгшын мойһоной модондо жэмэс ургаһан, амталхадаш, үшөө болоодүй, ногоон досоохитой байна. Дэншье һаа үдхэн модод соо ургашоо хаш. Тойроод харахадаш, түгсүүл болоһон модод үгы. Хаана һуухабши. Газартал бэддаа. Газарай хүрьһэн зөөлэн, намар эндэшни һархяаг ургажал мэдэхэ. Энэ тэрэ набшаһанай дороһоо гэнтэ обёоржорхихош. О-һоош! Υгы даа, байг, энэнэй хойто тээ ерэхэдэм, олон болоод һуугаарай. Гэнтэ мүшэрэй хухархай дуулдашаха. Сошоод лэ һэмээхэн модоной саанаһаа гэтэхэш. Аа! Мохоонойн Долгор хатажа унаһан мүшэр суглуулжа ябаха. Шүрбэһөөр томоһон гү, али арһаар жүһэжэ хэһэн тамһанда орёожо абаашахаяа бэлдэжэ байха. «Хороонһоонь» гараад, туһалаа һаамни, ехэл һайн һэн даа, теэд өөрыгөө нээлгэхэ дурамгүй, үшөөшье эрьедээ айлшалхаа һананаб. Долгор нэгэ гаршьегүй һаа, шадамар, ормын олоод лэ, мүр дээрээ гаргаад, үргэлөөд ябашаха. Υшөө голоо гаталха хэрэгтэй, татууршье һаа, баһал уһан ха юм. Буряадууд хэрэгтэ хэрэггүй модо отолхогүй, нажарай сагта бургааһа гү, хатаһан модо шэрэжэ асараад түлэдэг байгаа. Ябаган тэргээр бишье асарагша һэмби.

Хайшаа бодолни ябашабаб. «Ольтирогто байнаш» гэжэ нэгэ арьяатан ойлгуулна. Балай хүнһөө ехэ айнгүй нүхэнэйнгөө дээдэ тээ юуб даа мэрэнэ. Эндэш олон лэ байха шандаганшье, жэрхэшье. Кролик гэжэ хаанаһаа юм бэ бии болошоһон. Хубараг Дамба занга табина ха гэлсэдэг. Гэнтэ үхибүүдэй абяан бии болоод, дүтэлхэ шэнги болоходонь, гарабаб. Эгээл тэндэхэнэмни загаһашалжа ябаһан хэды хүбүүхэдүүд гол зубшаад саашална. Υзэсхэлэн тойроноо хаража зогсоноб. Урагшаа харахадаш, үндэр бэшэл аад, хэдэн толгой хада тобойдог. Хойшоо эрьехэдэш, орьёл үндэр нютаг зоноо хамгаалхаар зогсоһон сэрэг шэнги Саяан хадамнай. Зүүн тээшни эндэ тэндэ малайлдаһан майланууд наанань – нэмжыһэн тала нуга, үтэг. Υбһэн абтажа дүүрэжэ байһан үе хадань, эндэ тэндэ дутуу абтаһан толгойн үһэн шэнгеэр үзэгдэнэ. Адаглабалшни морёор бухал шэрэжэ ябаха, трактораар үргэн гэгшын мүр гаргагдаһан харагдаха.

Энэ һайхан үзэсхэлэн нютагаа үхэтэрөөшье мартахагүйб. Υри бэемни, миниингээ хүлөө шоройдоһон газар эрьежэ хаража, обоо хадануудтамни үргэжэ, мүргэжэ байгаарайгты. Минии багадаа ябаһан газарнуудые юу мэдэхэтнай һэн бэ, тиигээшье һаа Харһан голдомни доро дохин мүргөөрэйт. Абымни үндыһэн Һабарнууд гэжэ газарынь алдангүй, сай сэржэм хайрлаарайт.

Хэн мэдэхэб, үриинтнай басагад хүбүүд үзэсхэлэн һайхан нютагтайм ажабайдалаа холбоод байхадаа болохо. Хэлэжэ, һануулжа байгаарайт. Буряад зон хадаа аха дүү, түрэл гаралаа алдахагүй гэжэ, баһал дурсан һануулжа ябахатнай болтогой.

Намжил Доржеевна Цыденова