​Шулуунууд дуулана

Хүндэтэ академик, Ород Уласай габьяата, Буряад Уласай арадай уран зурааша Юрий МАНДАГАНОВЫЕ танихагүй хүн үсөөн хаш. Тиимэһээ тэрээн тухай бэшэхэнь хэды хүндэб...

Мүн баһа алдар суута уран зурааша тухай үшөө дахин бэшэхэ ушар гэхэдэ, Цыренжап Сампиловай нэрэмжэтэ музейдэ хоёр һара үлүүтэй саг соо дэлгэгдэһэн үзэсхэлэниинь урлалда дуратай хүн зоной үндэр сэгнэлтэдэ хүртэбэ ха юм.

“Бэлигтэй хүн - дүрбэн тэгшэ” гэжэ дэмы хэлэгдээгүй: хадата Захааминда эрэ болоһон Юра хүбүүн балшар багаһаа юумэн бүхэнөөр, илангаяа уран дархаар һонирхожо, уран зурагта дурлаһан юм. Удаань мэдээжэ уран зурааша болоод, үнгэтэ шулуунуудаар урлан зуралгада ерэһэниинь олондо гайхалтайшье һаа, ойлгосотой юм. Нагаса талаараа ехэ түрэл – бүлэ ахань, баһал Буряадтаа мэдээжэ хизаар ороноо шэнжэлэгшэ Викулий Хадаев наһан соогоо зэдэлээтэ Зэдэ голойнгоо үнгэ бүреэр һолонготоһон шулуунуудые эсэлтэгүйгөөр суглуулһан юм. Эгээл сэнтэйнүүдыень шэлэжэ, өөрынгөө байгуулһан Санагынгаа музейдэ табиһан габьяатай, олондо хүндэтэй багша бэлэй. Иимэл онсо угайнгаа табисуураар Юрий Ёндонович уян сэдьхэлээрээ “хүйтэн” шулуунуудай хэлые ойлгожо, ирагуу дууе шагнажа, үнгэ зүһые сэгнэжэ, тэдээндээ ами оруулжа шаданал даа. Третьяковско галерейн гол мэргэжэлтэн Анна Дьяконицынагай тон зүбөөр нэрлэһээр “мозаичист” гээшэл даа.

Урашуулай зам хэзээдэшье хүнгэн байгаагүй. Юрий Мандагановшье (1947 оной) зохёохы замаа шугам сэхээр дабажархёогүй гэжэ эли. 1970-1980-яад онуудаар уран зурааша үргэн ехэ ханануудые мозаикаар, витражаар уран гоёор шэмэглэжэ, олоной анхарал татаһан юм. Илангаяа Зүүн Сибириин технологическа дээдэ һургуули, Эдиршүүлэй урлалай ордон шэмэглэһэн зурагуудынь олондо мэдээжэ болоо. Иигэжэл Юрий Ёндонович шата шатаарнь дабажа, олондо мэдээжэ бэшэ, урлахада тон хүндэшье һаа, дура сэдьхэлыень буляаһан флорентийскэ мозаикада шунажа ороо.

Энэ ехэ ажалаа бүтээхэдээ, ямар газараар юу гаталһыень юугээр хэмжэхэб?

Тиибэшье эндэ амжалтануудынь болон үндэр зэргэнүүдынь лэ нэгэ хэдыгээр тоолоё.

Урашуулай ажабайдал

Энэ уран арга юундэ манай буряад уран зураашын зүрхэ сэдьхэл татаа гээшэб гэжэ “баруугаархиншье”, “зүүгээрхиншье” ехэтэ һонирходог. Уран зураашаһаа өөрһөөнь һурахада, тодорхой харюу үгэдэггүй. Харин бүхы юумэнэйнь түшэг тулгуури болоһон наһанайнь нүхэр Нина Жигжитовна иигэжэ дурсана:

“Манайш Юра һобинтой хүн ха юм даа. Юрэдөөл, ямаршье зүйлэй урашуул гээшэмнай ажабайдалай боро юрьеэниие тоохогүй гэхэ юм гү, али хэды үгөөр хэлэбэл, юрэдөө ойлгохогүй, сэхээр хэлэбэл “салдаганааршье” табижархёо һаашни, тэрэл өөрынгөө урлал соо бухажа орошоод лэ байха. Тиимэһээ эртээнһээ залуу һайхан дангинанарые һэргылнэб: зохёолшо, хүгжэмшэ, зурааша мэтын урашуулда дурлабал – “һалаһан хэрэг”. Эрэ нүхэрэйнгөө бүхэ нюргые түшэхын орондо, сэхэ зүбыень хэлэхэдэ, өөрөө долоон заяанда сэхэршэһэн нюрганһаань байха бүхы юумэндэнь наһаараа түшэг тулгууринь болоод байхаш. Өөрын жэшээгээр дурдабал, Зүблэлтэ засагай үедэ яһала бараг байгаабди, дээрэһээ бага ехээршье һаа, салин үгтөөд лэ байгаа. Зай, тиигээд лэ, хубилган шэнэдхэлгэ эхилшэбэ даа. Энэ хүндэ хүшэр сагта Юрыемнай Уран зураашадай холбооной түрүүлэгшээр һунгажархиба (1995-2001 онууд. Ред.). Эдэ хүшэр жэлнүүдые яажа дабаһан юмбибди, хэлэхэньшье баһал хүшэр. Үри хүүгэд багаханууд, эдеэлүүлхэ угаахаһаа гадна, һургуули һудартань үшөө түлбэри хэрэгтэй, саашаа һургахынь тулада баһал мүнгэ танган хэрэгтэй... Дуратай ажалдаа шунажа ороһон Юрамни тэрэ бүгэдые ойлгоо, үгышье һаа, бүхы һанааниинь, хүсэл зоригынь уран зурагтаал гэжэ ойлгоһон би яахабиб даа? Гэр бүлэеэ хооллуулхаяа “малгайшан” болобоб: һүниие дүүрэн малгайнуудые оёод, үдэрөө дүүрэн базаар дээрэ байхаш. Тиигэжэ байтарнай, Юрамнай хаана-яана байһан “флорентийскэ” гээд лэ эхилшэхэдэнь яахабши... Анханай шулуунуудаар һонирходогыень мэдэхэшье һаа, манай эндэ үзэгдөө дуулдаагүй юумые шэб шэнээр эхилхэмни гэхэдэнь, сошоол юм бэзэб, гайхалгүй. Теэд яахабши, халуун сайень шанаад лэ, захааминайхяар зутараандаад, һайн сагта үнжэгэлөөд лэ, ажалынь урагшалһай даа гэжэл мүргэн шүтөөд лэ, урагшаа гээлди даа...”

Энэ хөөрөөнһөө удхалхада, сагай хэды хүндэ хүшэршье һаа, һанаһан хэрэгээ бэелүүлхэ, бөөмэйлһэн түлэбөө хүсэлдүүлхэ гэжэ Юрий Мандаганов эрид шангаар шармайһан байна.

Хүнһөөл һаа, һайн хүн

Олон тоото шагналнуудта хүртэһэн, үндэр ехэ нэрэ зэргэтэй, ехэһээ ехэ, томоһоо томо энэ хүндэ яажа хандаха гээшэб гэжэ уран зурагта дуратай, саашаа һураха һаналтай нэгэ хүбүүн (нэрэеэ хэлэжэ үгэнэгүй) зүрхэлжэ, шаби болгожо абыт гэжэ хандааб гэжэ хөөрэнэ. Тиихэдэнь тон һайнаар хандажа, зурагаа харуулыш даа, хүбаа гэжэ тон дүтынхеэр хандахадань, зурагһаа байха бүхы шадаха шадахагүйшье юумэнүүдээ урдань дэлгэхээр бэлэн болошоод, мүнөө һанахадаа, дороһоонь амаа ангайшоод байгаа бэлэйб гэжэ хөөрэнэ. Тэрэмнай мүнөө багшатаяа адли сэлгеэ ехэ Санага нютагта тодхогдохо агуу АРЬЯАБААЛЫН хүрэг бүтээлсэжэ байна. Өөрөө Мандаганов багша хэлэхэдээ, удангүй шабинарни өөһэдын үзэсхэлэн дэлгэхэ гэжэ найданаб гэжэ мэдүүлнэ.

Эндэ баһа хэлэхэдэ, түрэл Улаан-Үдынгөө түмэр замай буудалые шэмэглэхэдэнь туһалһан зондоо баяр баясхалангаа мэдүүлнэ.

“Эрдэни элэхэ бүреэ үнгэ орожо, ялархань ехэдэдэг” гэһэн үгын ёһоор, Юрий Мандагановай уран бүтээлнүүд жэлһээ жэлдэ үнгэтэн һолонготожо, олон түмэнэй үмэнэ яларан толоржо байхал даа.