​Наһанай хүрдын эрьеэн соо

Айл аймагтаа, арад зондоо хүндэтэй Сэсэг Дармаевна, Александр Балданович Санжиевтанай гэр бүлэ 60 жэл соо үри хүүгэдээ үргэжэ, бэе бэеэ дүнгэжэ, Улаан-Үдын дэргэдэхи Забайкальский һууринда ан-бун ажаһууна.

Эбтэй бүлын жаргал

Гэрэй эзэн эхэнэр Сэсэг Цырендоржиева Бэшүүрэй аймагай Нарин-Заган нютагай үнэр баян айлда 1938 оной намар энэ дэлхэйдэ мүндэлһэн бэлэй. Бага балшар наһанһаа эгэшэнэрээ дахажа, гэрэй, колхозой ажалда ябажа, ажалай амта мэдээ һэн. Буряадай багшын дээдэ һургуулиин хэлэ бэшэгэй факультедтэ һурахадаа, багаһаа шуран Сэсэг санаар һайн гүйдэг тула, Буряадай суглуулагдамал командада орожо, 1958 ондо УлаанБаатар хотодо үнгэргэгдэһэн уласхоорондын эгээ түрүүшын уулзалга – санын урилдаанда хабаадалсаа бэлэй. Командань түрүүшын һуури, Сэсэг Дармаевна хоёрдохи һуури эзэлээд, урматай дорюун бусаа һэн.

Дээдэ һургуулияа дүүргээд, буряад, ород хэлэнэй багшаар, һүүлээрнь аймагайнгаа комсомолой комитедтэ, олониитын «Знание» бүлгэмдэ, партиин райкомой эмхидхэлэй таһагта хүдэлөө. 13 жэлэй туршада соёлой ажалшадай профсоюзай түрүүлэгшээр ябаа. Үнэн ажалайнь үрэ дүн - олон тоото медальнууд, Хүндэлэлэй грамотанууд, «Россиин арадай гэгээрэлэй отличник» гэһэн нэрэ зэргэ.

Сэсэг Дармаевна ганса өөрынгөө харгы зам хараад ябадаг бэшэ, Александр Балданович наһанайнгаа нүхэрэй ямаршье ажалда ябахадань, хажуудань найдамтай туһалагшань, зүблэгшэнь юм. Бэе бэеэл түшэжэ, амжалта түгэс, аза жаргалантай ажаһуунад гэхэ тон зүб юм байна. Иимэ эбтэй эетэй, залуу халаанда жэшээ боломоор Санжиевтанай бүлэ 2012 ондо Ородой Холбоото Уласай Гэр бүлын үдэртэ «За любовь и верность» гэһэн медальда дэмы хүртөөгүй. 2017 ондо Буряадай профсоюзай 100 жэлэй ойдо, УлаанҮдэ хотын 350 жэлэй ойн баярта эдэбхи ехэтэй Сэсэг Дармаевна Александр Балданович хоёр баһал медальнуудаар шагнагдаа һэн. Гурбан һайхан хүүгэдэйнгээ гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, ажабайдалай үргэн замда гарганхай. Гурбуулаа багшын дээдэ һургуули дүүргэһэн, хоёр басагадынь багшын эрдэмэй кандидадууд. Үнэр баян бүлэдэ зургаан аша зээнэр, арбан гушанар үдэнэ. Санжиевтанай үри хүүгэдэйнь амжалтанууд тухай бэшээ һаа, ном болохоор - залуу үедэ ёһотой жэшээ.

Зүблэлэй ажал хэрэгүүд

Бүхы наһаараа хамтын хэрэгтэ һанаагаа табижа, арга шадалаараа зондо туһалха гэжэ оролдожо ябаһан Сэсэг Дармаевна мүнөөшье хүл хүнгэн, ухаан хурса, нютагтаа болодог бүхы үйлэ хэрэгүүдтэ хам оролсожо, ТОС-ой, ветерануудай, ниитын ажалда ехэхэн хубитаяа оруулһан зандаа. Ветерануудай хоорто, наһатайшуулай спартакиадада, «Найдал» гэһэн арадай ансамбльда Сэсэг Дармаевна эдэбхитэй шуналтайгаар хабаадалсана. «Забайкальский» гэһэн ТОС уласай ТОС-уудай мүрысөөндэ хабаадалсажа, гурба дахин эрхимэй тоодо ороо. Ниигэмэй «Твори добро» урилдаанда Сэсэг Дармаевна хабаадажа, «Дари добро» гэжэ номинацида илажа гараа.

Гэхэһээ гадна, Сэсэг Дармаевна дайнай болон ажалай ветеранууд тухай бэшэжэ, дайнай үеын үхибүүд тухай ном гаргаһан байна. Сэсэг Дармаевнагай хүсэ оролдолгоор хэдэн наһатайшуул «Дайнай ара талын ветеран» гэжэ үнэмшэлгэтэй болоод һэн. «Наһа бараһан дайнай ветеранай нүхэр» гэжэ баһа нэгэ хүгшэниие хуулиин ёһоор хүнгэлэлтэтэй болгожо шадаа. Үшөө тиихэдэ аяар Смоленск шадарһаа үйлын ушараар эндэ ерэжэ нютагжаһан эмшэн эхэнэр дайнда хабаадаһан, шархатаһан аад лэ, саарһа дансаяа бүтээжэ шадаагүй гэжэ мэдэхэдээ, бүхы архивуудаар һурагшалжа, Смоленск шадархи сэрэгэй тойрогой архивһаа тэдыдэхи эвакуационно госпитальдо хүдэлһэн эмшэд хэдэн шанга тулалдаануудта хабаадаһан юм, тиимэһээ булта Эсэгын дайнай ветеранууд юм гэһэн дансаар гэршэлжэ, ветеран нэрэ зэргыень олгуулһан.

Сэсэг Дармаевна алтан дэлхэй дээрэ ажаһууһан 80 гаран жэлнүүд тухайгаа дурсалгануудые бэшэжэ, «Изагуур наһанайм хүрдэ» гэһэн ном 2018 ондо хэблүүлэнхэй. Энэ номдоо наһан соогоо дуулаһанаа, хараһанаа, үзэһэнөө, аба эжынгээ нангин һургаалые, тоонто нютагайнгаа зоной ажабайдал, тэдэнэйнгээ уг гарбал, ажалай габьяа тухай дулаанаар дурсан бэшэжэ, хэтэдэ мүнхэлөө, нютагайнгаа зониие баярлуулаа, Буряад орон соогоо мэдээжэ болгоо.

Тиигэбэшье Сэсэг Дармаевна нютагаймнай баян түүхэ хаанашье хүсэд дүүрэнээр бэшэгдээгүй гэжэ залууһаань суглуулһанаа эблүүлнэ. Энэ дэмбэрэлтэ ажалынь һайнаар бүтэжэ, залуу үетэндэ ном боложо үлэбэл, ехэл һайн һэн даа.

Тиигээд ганса түрэһэн тоонтынгоо түүхэ уудалангүй, түшэһэн Забайкальский һууринайнгаа түүхые ханамжатайгаар һэхэнэ.

- Һууримнай залуу даа, 1946 ондо Зверосовхоз гэжэ байгуулагдаһан. Тиигэбэшье зонойнь түүхэ намтар ехэ баян, һонирхолтой юм. Ветерануудай зүблэлдэ таһалгаряагүй хүдэлхэдөө, һууриндамнай ажаллаһан, ажаһууһан дайнай ветеранууд тухай мэдээнүүдые айлнуудаар ябажа, үри үхибүүдээрнь уулзажа, суглуулан эблүүлээб. «Мүнхын дэбтэрэй» һүүлшын ботинуудта нэрэнүүдынь оруулааб. Тиигээд лэ Агуу Илалтын 69 жэлдэ түрүүшын ном гаргуулааб. 70 жэлэй ойдо хоёрдохи номни хэблэгдээ. Одоол 75 жэлэй ойдо Забайкальскиингаа бүхы 46 ветеран болон тэдэнэй үри һадаһад тухайнь хүсэд дүүрэн бэшэгдэһэн ном гаргажа, августда номой сан соо танилсалга үнгэргэжэ, зоноо баярлуулаабди. Ветерануудай үри һадаһадта дүшэн ном тараагдажа үгтөө. Энэ ном хэблэхэдэ туһа хүргэһэн манай һунгамал Валерий Павлович Амагыровта, ниигэмэй таһагай мэргэжэлтэ Альбина Михайловна Тихоновада, хамта Ветерануудай зүблэлдэ ажалладаг Лариса Дамдиновна Жамсуевада, Екатерина Николаевна Кушнарёвада баяраа хүргэнэб, - гэжэ Сэсэг Дармаевна мэдүүлнэ.

«Буряад үнэнэйнгөө» алдарта ойдо

«Буряад үнэнэй» эдэбхитэй уншагша, үнэн нүхэр Сэсэг Дармаевна хара багаһаа наһан соогоо «Үнэнөө» суглуулна. Харин 1944 онһоо наһаараа һаалишанаар хүдэлһэн, Буряадай түрүү һаалишадай нэгэн ябаһан ууган эгэшэнь һаалишад тухай «Буряад үнэндэ» гараһан бүхы материалнуудые, хэн хэды литр һү һаанаб гэхэһээ эхилээд суглуулдаг байһан. Ушар иимэһээ «Буряад үнэнэй» 100 жэлэй ойдо баһал бэлдэжэ байһанаа, «Үнгэрһэн зуун жэлэй агшан зуура» болон «Сагай сууряан» нюурнуудта материалнуудые бэлдэжэ байнхай.

P/S. Һүүлэй үедэ илангаяа Забайкальский һууринда зольбо нохойнуудай эхэнэрнүүдтэ, үхибүүдтэ добтолхо ушарнууд олоной һанаа зобооно. Энэ хүндүүлхэй асуудалаар ямар һанамжатай байһанаа Сэсэг Дармаевнашье элирхэйлнэ - олониие хүлгөөһэн энэ байдалые аша үрэтэйгөөр шиидхэхэ гэжэ оролдохын орондо, олонхи эхэнэрнүүдэй хашхарха ба һүхирхэнь ехэдэнэ. Ямар һайн арга олдобоб гэһэн шэнги шагшууяа даншье ехээр табижа, холо ойрын засаг зургаануудые элдэбээр хараажал байхань үзэгдэнэ. Харин хайшан гэжэ байдалаа һайжаруулхамнайб гэһэн дурадхалнуудай ороболнь, барагтай байгаа. Арадай Хуралдашье зүбшэн хэлсэгдэбэ, засаг зургаануудташье хэмжээнүүд абтана, олониитэшье миин байнагүй. Дүрбэн хүлтэ амитадаа зэрлигшүүлжэрхиһэн бидэнэр өөһэдөөл зэмэтэйбди гэжэ хүсэд дүүрэнээр мэдэржэ, эбэй ёһоор хамта хэлсэжэ, зайгуул нохойнуудые «хазаарлаял» даа.