​Тэмдэг үлөөхын тулада гү?

Гэр бүлэмнай – тулгамнай. Түрэhэн hайхан нютагнай, түрэлхи хэлэмнай – түшэгнай. Өөртөө хэhэн энэ тобшололоо дахинаа уншабаб нютагайнгаа бэлигтэн, сагаан hайхан hанаатай Самажап Батуевна РИНЧИНОВАГАЙ уянгата мүрнүүд соо. Магад, бэшэhэн бүтээлнүүдыетнай сэгнэнгүй байжа болооб, Самажап Батуевна. Хүлисэл гуйха байнаб. Сэдьхэлээ сэлин, бүхы hайхан hанаагаараа бэшэhэн мүрнүүдтнай намайе хайраад абаhан мэтэ болоол. Уяраад, уйлаадшье абааб даа. Yргэн олон уншагшадаа уянгата бүтээлнүүдтэйтнай танилсуулхын үмэнэ өөрөө өөр тухайгаа бэшэhэн намтарыетнай дурадхая.

Сарюуна ЭРДЫНЕЕВА

 «1951 ондо Түгнэ-Гол нютагта мал­шанай бүлэдэ түрүүшын басаган бо­ложо түрөөб. 4 басага, 2 хүбүүдые хойноо дахуулааб. Зургаа наhа хүрөөд, Хүсөөтынгөө hургуулида бэ­лэдхэлэй класста орооб. Зургаадахи классай болоходом, абамни ород хэлэндэ hургаха гээд, Петровск-За­байкальск руу интернадта абаа­шаа. Тиигээд лэ саашаа ябаалби даа. 1969-1974 онуудта Буряадай Хүдөө ажахын дээдэ hургуулида hуража гарааб. Дүүргээд, нютагайн­гаа Цырен-Пунсэк Ринчинович Ринчиновтэ хадамда гарааб. 1975 ондо хүбүүтэй болообди.Тии- гээд хоюулаа Тюмень хото ошообди. 3 жэлэй туршада мал шэнжэлгын хүреэлэндэ (ВНИИВЭиА) ажаллааб. Гурбан жэлэй туршада Эмма Вик­торовна Кузьминагай ударидал­га доро ехэ урагшатай хүдэлөөб. Хяагта хото ерээд байхадамнай, 1985 ондо 3 авторска үнэмшэлгэтэй болоош гэжэ хойноhоомни бэшэг ерээ. Ехэ баярлааб. Мүнөө энэ саар- hаараа ажалай ветеран болонхойб. 8 жэл Хяагтада хүдэлөөб. Табан жэлэй туршада мал эмнэлгын ла­бораторидо биохимическэ таhагые даагаад ябааб. Һүүлдэнь «Ленинэй зам» газетын хүдөө ажахын таhагые даагааб. 1988 ондо Улаан-Yдэ со­нин ба сэдхүүлэй хэблэл руу ажал­лахаяа ерээб. Тэндэhээ Москва ошожо, тусхай курсада hуража, саарhа дансатай болооб. Тиигээд лэ үни болонгүй, коммунис парти hалаа, газетыемнай хаагаа. Учре­дитель үгы болоод, ажалгүй үлөөб. Национальна банкда 7 жэл маш­бюродо оператораар хүдэлөөб. Наhанайнгаа амаралтада Түбэй дэлгүүрһээ гарааб. Инспектор ажалтай ябааб.

Тиигээд 60 наhанай дабаа га­талаад ябахадаа, толгойдом нэгэ хүсэл бии болоо. Лена ашадаа нэгэ тэмдэг үлөөхэ гэжэ бодобоб. Шадаха юумэмни – гуурhан. Тии­гээдшье өөрынгөө жаахан ябаhые hанажа эхилээб. Түрэhэн нютагни ехэ hайнаар hанагдаа. Түрүүшынгээ "Түгнын гол" гэжэ шүлэгөө Ханда ха­нидаа уншажа үгөөб. Тиихэдэм дуу бэшыш - нүхэртөө харуулхам гээ. Наhанайнь нүхэр - мэдээжэ Шабаев Николай болоно. Заhажа үгөө. Гоё дуун болоо гэжэ hанадагби. Тэрэ дуунай хойно бага-бага бэшэжэ эхилээб. Монгол залуу хүбүүн Ням-Дорж хүгжэмыень бэшээ юм. Бэрхэ хүбүүн. Мүнөө багшаар ажаллана. Энэ дууем түрүүшээр оперын дуу­шан Мүнхэ-Зула дуулаа. Һүүлдэнь "Түгнын гол" гэжэ дууем нютагайм басаган Мария Балда­нова дуулаа. Тиигээд түрүүшынгээ сольно тоглолтодоо оруулаа. Тэрэ­нээ Зоригто ба Нонна Тогочиевта­най хүсөөр эмхидхэhэн юм. 2014 ондо үргэн олониитын урда танил­суулга болоо гээшэ. Ютубташье оруулагданхай гэгшэл.

Мария Балдановагай түрүүшын сольно концерт ехэ гоё болоо. Ехэ баярлааб даа. Эжым хараад уяраа, нулимсашье урдахуулаа.

"Ашамнай" гэжэ дууем Буряад театрай мэдээжэ артист Дамба­дугар Бочиктоев дуулажа үгөө hэн. Захааминай бэлигтэй хүбүүн Ринчин Бальжуров мүнөө түшэжэ байhан Туланжа нютаг тухай уянга­та мүрнүүдтэм хүгжэм зохёожо үгөө hэн даа. Композитор Ням-Дорж баhа бэшээ. Мүнхэ-Зула дуулана.

Эжынгээ мордоhон хойно, 49 хоног соонь "Эжым хүлисөөрэй" гэжэ шүлэг бэшээб. Тэрэмни дуун болоо. Елена Мохосова ехэ hайнаар дуулаа. Баhал залуугаар эжынь ябаhан байна. Иигэжэ өөрыгөө hамааруулнаб, үдэрөө үнгэргэнэб гэхэдэ болоно.

Самажап РИНЧИНОВА

Ашамнай баярлуулна

Хөөрхэн хайрата ашамнай,

Һаял багахан байгааш даа.

Шамаяа шэрэжэ, дахуулжа,

Зунаа үнгэргэдэг бэлэйб даа.

Ямар түргэн энэ саг

Урагшаа түргөөр гүйнэб даа.

Һанаха байха манай аша,

Дангина болоод ябанаш даа.

Һайхан талын сэсэгүүдтэл

Һалбаржа гоёор харагданаш.

Сагаан сэдьхэл шиниингээ

Сэгнэжэ абаабди баяртай.

Дунда hургуулида hурахадаа,

Урматай hайнаар үзөөш номоо.

Алтан медальда хүртэжэ,

Баhал манаа баярлуулааш.

Дээдэ hургуулида орожо,

Эрдэмтэй болохоёо hанааш.

Хамаг ажалайш тэмдэг эндэ -

Yндэр сэгнэлтэдэ хүртэнэл ха.

Наранай элшэдэл ашамнай,

Дулаа үгэнэш маанадтаа.

Хамаг хэрэгшни хододоо

Аятай hайханаар бүтэжэ байг.

Буянтай жаргалтай ябахыеш

Хүсэнэбди ехээр шамхандаа.

Найдамтай нүхэртэй боложо,

Ашатай, гушатай болгыш даа!

ОМ МАНИ ПАД МЕ ХУМ

Наhанай баялиг - бүлэ

Наhанай баялиг гансал – бүлэ -

Ондоо юумэн байхагүй.

Түрүүшын бүлэ - түрэhэн гэр,

Эжы абын байра байдал.

Хоёрдохи бүлэ - өөрын бүлэ -

Өөрын бариhан бүлэ.

Зарим зон hанадаг байна -

Бүлэhөө дээгүүр эд юумэ -

Алта, мүнгэ...

Дээшээ гарадаг ажал баhа,

Олон янзын клубуудые,

Архи тамхин баhал ороно.

Энэ тоолоhон ябадалые

Сэгнэжэ ябахань буруу даа.

Бүлын сэндэ оройдоо

Хүрэхэгүй байна алишье талаар.

Дээшээ гарадаг ажал шамайе

Хүлеэжэ байхагүй үхибүүдтэл,

Дурлаhан ганса нүхэршни

Юунhээшье сэнтэй байхал ха.

Элдэб сагай ерэхэдэ,

Бүлэдөөл найдаха болонош даа.

Мүнгөөр нёлбоhоо аршахагүйш,

Нүхэрэйнгөөл сээжэдэ унахалши.

Бүлэ гээшын удха ехэ -

Ойлгожол абаха хэрэгтэй.

01.10.2020

Улаан-Yдэ

Буряадайм баян дайдада,

Бууралхан Байгалай хажууда

Буряадайм ниислэл хото -

Бултанай дуратай Улаан-Yдэ.

Yлгы hайхан дэлхэй дээрэ

Ехэ дулаан мандаа ганса,

Заншал hайтай манай зоной

Зүрхэндэ дүтэ hайхан нютаг.

Yүрэй толо угтанаб эртэ,

Yдэрэй hайханиие үзэнэб эндэ -

Ухаан зүрхэеэ хүдэлгэнэб

Уулзахаяа шамтаяа ерэхэдээ.

Хотын сэсэрлигүүд hайхан даа -

Хаража, нюдэмни баярлана.

Ерэхэ бүрим хотомнай -

Ехэл hайхан болонош даа.

Томо хотынгоо сэсэрлиг соо

Танилсана хүдөөгэй залуу зон.

Уулзана, хүхинэ олоороо,

Һанаан сэдьхэлээ амаруулна.

Сэлэнгэ мүрэнэйнгөө уhанда

Орожо, тамаржа hэргэнэд.

Yдэ мүрэнэйнгөө эрьедэ

Yетэн нүхэдөөрөө сэнгэнэд.

Yргэн тэнгэриин үргэмжэтэй,

Yргэн дайдын үршөөлтэй,

Бурхантай, буянтай зонтой

Буряадайм түб хото Улаан-Yдэ.

Декабрь, 2020 он

Хүндэтэ манай Хүсөөтэ

Тоонто манай нютаг

Түгнын талын эхиндэ

Гурбалжан баабайн баруун тээ,

Эрээ майлын дорохоно

Элеэр харагдана Хүтэлhөө.

Буурал сагаан толгойдол

Гэрэй оройнууд яларна.

Олон үнгэтэй hолонгодол,

Элдэб үнгөөр шэрдээтэй

Харшанууд гоёор жэрынэ.

Энэ нютагай зон

Ажалша улад юм.

Түгнын нүүрhэ түнхидэг,

Адуу малаа үдхэдэг

Бардам баян нютаг юм.

Хүндэтэ манай Хүсөөтэ

Буянтай газарай нэгэн юм.

Yндэр дорюун хүбүүд олон,

Дангина hайхан басагад

Хэнэйшье дура татадаг юм.

19.09.2020

Бага наһамни hанагдана

Уужамхан сагаан Түгнэдөө

Сугларжа ходо наадаабди.

Улаахан улаалзайн тибhэ

Эдигшэ бэлэйбди бултаараа.

Yндэрхэн баабайдаа ошожо,

Yлзээргэнэ түүдэг байгаабди.

Эмдэрhэн аягын шаажан

Нааданхай боложо үгэгшэ hэн.

Түгнынгөө голой уhанда

Шунгажа, тамаржа hураабди.

Сэбэрхэн cэлмэг уhанhаань

Хүртэжэ байгаабди аршаандал.

Наадаhан намтай багашуул

Мүнхэрөөд мүнөө ябана.

Зарим нүхэдни залуугаар

Ябаhан байна, хайртай даа.

Хоюулаа миисгэйтэеэ

Харахан миисгэйтэеэ хоюулаа

Ханилжа hуунабди аятайхан,

Хоюулаа зэргэлжэ hуугаад,

Харанабди hони дэлхэйн.

Шарахан хоёр нюдөөрөө

Шагаажа харана намаяа,

Гэнтэ гүйжэ бодоод түргэн

Гүйжэ ошоно аягадаа.

Тиигээд ехээр урина баhа,

Ехээр абяа гаргана шангаар -

“Аягам hула, харанагүйш”, -

Гэхэ hанаатай ооголно хаш.

Эдижэ садаад, баhал hөөргөө

Хажуудам ерээд дахин hууна.

Һуняагаад, hүүлдэнь эрьелдээд,

Няалдаад намдаа хэбтэшэнэ.

Бидэ хоёрой ажал иимэ -

Гэдэhэн дүүрэн байбал ходо,

Гэрэй дулаан байгаал hаа,

Юун хэрэгтэйб бэшэ манда.

Декабрь, 2020.