Агын Буряадай тойрогто «Һүн далай» долгилоо

Ород гүрэндэ зүүн зүгэй литээр Шэнэ жэл угтажа һайндэрлэдэг арадуудай дундаһаа эгээл түрүүлэн Агын буряадууд сагаалжа эхилбэ. Шэнын 1-эй үглөөгүүр эртэлэн бодожо, Һама бурхандаа сэржэмээ үргэн, хүндэ ямба үзүүлһэнэй удаа үбгэд хүгшэдөө золгожо, үреэлдэнь хүртэдэг заншалаа агынхиднай жэншэдгүй сахидаг юм.

Заатагүй сахигдаха заншалнууд

- Коронавирус гээд, айлаар ябахань хорюултай. Гэбэшье аха захаяа, аба эжыгээ амаршалангүй байжа, яагаад болохоб даа. Үеын үедэ сахижа байhан заншалнай ха юм. Харин hүүлэй арбаад гаран жэлдэ агынхиднай суг hураhан үетэн нүхэдөөрөө сугларжа, нютагайнгаа зоной урда наада табидаг болоод байhан юм. Мүнөө жэл үбшэнэй дэлгэрhэнhээ боложо, миин лэ видео-амаршалга бэшээд, Интернедээр тараабабди. Зунай зулгы сагта, обоо уулануудаа тахиха үедөө hанаhанаа хүсэлдүүлхэбди гэжэ найдая, - гээд, жэлээ оруулжа байhан хүбүүд басагад тэмдэглэнэ.

Теэд хорото үбшэнһөө зүрхэ алдаагүй зон Ага тосхоной баруун-хойно оршодог Баян Сагаан хада дээрэ баригдаһан Юндэн Шодон субаргын дэргэдэ сугларжа сагаалба. Агымнай буряадууд XVII зуун жэлһээ хойшо эгээл тэндэ ехэ-ехэ үргэл мүргэлнүүдээ бүтээдэг байһан ха. Харин совет засагай үедэ энэ шүтөөнэй газар мартагдаһан аад, хэдэн жэлэй урда һэргээгдээ һэн.

- Ага тойрогоймнай арад зоной һүгэдэн мүргэдэг обоо уулануудтай онсо холбоотой газар юм. Үлиртэ, Согто уулануудай орьёлнууд эндэһээ харагдажа байдаг юм, - гэжэ Агын дасанай шэрээтэ Бадма ламбагай хэлэхэ зуураа, сагаагшан түмэр үхэр жэлдэ ажал хэрэгүүдтээ урагшатай, амгалан тайбан, баян бардам ажаһуухые суглараад байһан арад зондо үреэбэ.

«Һүн далай» долгилоод...

Эхэ зургаан зүйл - хамаг амитанай туһын тулада үргэл мүргэлэй бүтээгдэһэнэй удаа Ага тосхоной түб талмай дээрэ Сагаалганай найр үргэлжэлөө. “Һүн далай” гэһэн ехэ нааданда Агын эхэнэрнүүдэй гараар буйлуулагдаһан сагаан эдеэнэй зүйлнүүд элбэгээр дурадхагдаа.

- Хүшөөһэн үрмэ үнинэйшье эдеэгүй байһан аад, энэл ама хүрэбэб. Багадамни нагаса эжым элдэбын амтатай юумэнүүдые хээд, маанадтаа эдюулдэг һэн. Саахар хампеэд, алим жэмэсэй хоморой сагта хүүгэдтээ малайнгаал хэшэгһээ дүүрэн хүртөөдэг байгаал даа. Мүнөөнэй элдэб нялуун хэмэл эдеэнһээ холо дээрэ, амтатай мүртөө, бэедэ туһатай. Харамтайнь гэхэдэ, ёһо соонь буйлуулха зон үсөөн боложо байна. Хүгшэдэйнгөө нюусануудые залуу эхэнэрнүүд заатагүй халан абаха хэрэгтэй, - гэжэ Сагаалгандаа гэжэ зорижо, буряад дэгэлээ үмдэжэ гоёһон нэгэ эхэнэр зүйтэй һанамжа хэлэбэ.

Анханһаа суутай Агын соёлшодой табиһан зүжэглэмэл нааданай гол удхань гэхэдэ, табан хушуун малай нэгэн болохо үхэртэ магтаал үргэлгэ болоно. Үнэхөөрөө, нүүдэл һуудалтай байһан буряадуудай ажабайдал эбэртэ бодо малгүйгөөр түһөөлхын аргагүй. Үнеэнэйнгөө һүөөр үри хүүгэдэйнгээ үл залган үндылгэхэһөө гадна, үглөөнэй һаамай дээжые огторгойн олон бурхадта, орон дэлхэйн эзэд сабдагуудта үргэжэ, үршөөл хайра гуйдагнай баһал удхатай.

Амбан ноёдой амаршалганууд

“Һүн далай” гэһэн ехэ нааданай нээлгын баяр ёһололдо Үбэр Байгалай хизаарай амбан захирагша Агын Буряадай тойрогой ажаһуугшадые буряадаар амаршалжа, арад зоной һайшаалда хүртөө.

- Оролдожо дуугарнал даа. Нё­дондошье буряадаар амаршалаа һэн. Харин мүнөө жэл бүри дэлгэ­рэнгыгээр хэлэбэ, хэлэниинь яһала нугархай боложо байна, - гэжэ арад зоной дунда амбан захирагшын амаршалгада олзуурхан, шэбир-һабир гэлдээн болоно.

Хизаарай толгойлогшын амаршалһанай удаа Агын Буряадай тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Буянто Батомункуев үгэ хэлэхэдээ: “Сагаалган болбол Үбэр Байгалай үргэн дэлюун дэбисхэр дээрэ ажаһуудаг бүхы арадуудые нэгэдүүлдэг һайндэр гээшэ. Хабарай ури орожо, орон дэлхэймнай һэргэжэ байһан энэ үедэ арад түмэн арюун сэдьхэл сэдьхэжэ, ахамад бууралнуудаа амаршалдаг заншалтай. Гаража ерэһэн үхэр жэлдэ ажал хэрэгтээ амжалтатай, элүүр энхэ, гэр бүлэдөө амгалан тайбан байхатнай болтогой!” – гэжэ хүсөө.

Тойрогой бүридэлдэ ородог гурбан аймагай, мүн Ага тосхоной түлөөлэгшэд хэн хэнһээнь дутахагүй гэжэ хэзээдэшье оролдодог. Энэшье удаа сагаан эдеэнэй зүйлнүүдые дэлгэхэдээ, бусадһаа илгарма, булюу байха гэжэ нэн түрүүн һамгад һалираал аабза. Тиигэжэ энэ удаа Могойтын аймаг түрүүлжэ гараа гэжэ тэмдэглэлтэй. Нютаг дээрээ үйлэдбэрилһэн эдеэ хоол амталха, худалдажашье абаха хүсэлтэй зон олон байгаа. Һүөөр буйлуулагдаһан зүйлнүүдһээ гадна, хүргэгдэһэн бууза банша, зүгын бал, тайгын хэшэг – жэмэс наймаада табигдаа.

Үбэр Байгалай хизаарай Засагай газарай түрүүлэгшын орлогшо Андрей Гурулёв: “Агын буряадуудай бэлдэһэн эдеэ хоол хододоо амтатай байдаг. Һү зөөхэй абадагби”, - гэжэ талын малшадые магтаад абана һэн.

“Һүн далай” гэһэн ехэ нааданай һүлдэ тэмдэгтэй буланда хүн бүхэн дурасхаал болгон, дүрэ зурагаа буулгуулха аргатай байгаа. Талмай дээгүүр табигдаһан хэдэн һэеы гэрнүүдтэ Агын уран гартанай бүтээһэн элдэб эд бараан дурадхагдаа. Арад зон дуратай дуунуудаа дуулалдажа, ёохороошье татаа юм аабза. Ага 8 эсэгын хүдэр шамбай хүбүүд омог омогоороо һээр шаажа мүрысөө. Һайндэрэй боложо байһан газарһаа холо бэшэхэнэ оршодог Үндэһэтэнэй музейдэ “Ага нютагай һаалишадта – алдар соло” гэһэн үзэсхэлэн дэлгэгдээ. Харин үдэшэ “Амар сайн” театрай зүжэгшэд һайндэрэй ехэ тоглолто дурадхаа.