​Үнэниие үгүүлһэн кино: “Булаг-2” гэһэн буряад кино хараһанай удаа

Улаан-Үдэ хотын кинотеатрнуудта “Булаг-2” гэжэ нэрэтэй буряад кино харуулжа байна. Һонирхоод ошожо хараабди. Буряадаараа кино хараха гээшэ ёhотой hонин байба. Мүнөө үеын хүнүүд ямар кино харадагбибди? Американ боевигүүдые, фэнтези, мелодрама, телевидениин дурадхадаг криминал: худал хулгай, аюул оhол, улаан шуhан хайра гамгүй урдажа, буудуулhан хүнүүд сабшагдаhан ногоон шэнги унажа байдаг гэхэ мэтэл даа.

Юрын хүдөө нютагай ажабайдал үргэн экран дээрэhээ нюусагүйгөөр, бо­дото дээрэнь харахада, ямар бэ гэхэдэ, эгээл үнэтэй, сэн­тэйнь - ҮНЭНИИНЬ. Хэншье болог - хото городоорхин­шье, хүдөө нютагаархидшье болбол хүдөөhөөл гараhан зон бэлэйбди. Эжы абам­найшье, элинсэгүүднайшье хүдөөгэй, хүдөөдөөшье. Ма­най хүршэнэрэймнай ажа­байдал харуулна гэhэн бо­дол даб гээд толгойдо ороно. Нэгэ үдэрөөр бодхоогдоhон декораци бэшэ - харин бодото хүдөө нютагай бай­гаали, байдал, ямаршье сэбэрлэгдэhэн, аршагдаhан, гоёогдоhон гэр барааншье бэшэ, арад зон, “ододбди” гэжэ өөhэдыгөө тоолошон­хой, газар гэшхэхэеэ боли­шонхой “одод”- зүжэгшэд бэшэ, харин нютагай юрын ажаhуугшад экран дээрэ ур­дашни. Дутуу ядуу, муу бэшэ, үнэн, бодото хадаа үшөө үлүү hониноор харагдаха ха юм. Минии тоонтодо эгээл иимэ гэжэ бодогдохо юм.

Хотодо амидардаг за­луу хүн хүгшэрhэн эжыгээ хажуудаа абаашажа үргэхэ, харахаяа нютагаа ерээ. Эжынь ябалсаха hанаатай, хүбүүнэйнгээ hэшхэл даба­жа ядаад, ошохоб гээ ха даа. Хүбүүниинь нютагайнгаа, нүхэд, танилнуудайнгаа бэрхэшээл, ажабайдалые дууhан мэдэхэ, туhатай, зон­доо хүндэтэй хүн байна гэжэ мэдээтэй. Тэдэнэртээ арга шадалаараа туhалжа байhан, туhалхашье hанаатай, тоонтотоёо холбоогоо алдаагүй хүн байна. Кино соо үзэсхэлэн байгаалимнай, ёhо заншалнай, дуумнай, ёохор наадамнай, бэлигтэй зомнай харуулагданхай.

Түрэл тоонтын тата­са тухай. Үдэр бүриингөө ажабайдалда бидэ, юрэнхыдөө, энээн тухай бодомжолдоггүйбди. Байгаа хадаа байнабди - тойроод байhан үзэсхэлэн hайхан байгаалияа үсөөн тоотой обёордогбди, hаруул тун­галаг уhа голоо, аршаануудтаа хүртэхэдөөшье сэгнэдэггүйбди. Юундэб гэхэдэ, эдэ хуу баран ма­най, минии түрэhэн газар, хододоо байгаа, байнашье, байхашье гэhэн бодолтой гүбди? Нютаг зомнай хаана ошохо hэм, үгытэй, баяншье, ядаралтайшье, амжалтатай­шье болог ажамидарнал ха юм, ажабайдалаа ямаршье hаань, өөhэдөөл зохёоно. Эжыень хүршэнэрынь сугларжа, хүндэлжэ, hайн hайханиие хүсэжэ мордуул­бад. Гараад ябаха болоходоо, эжынь үгы болошоhон туга­лаа бэдэрүүлбэ хүбүүндээ, хуушан комодоо, ханзаяа абаашахам гэбэ, түрэлдөө үгэhэн бэлмэрни хэрэг­тэй, хото абаашахам гэбэ. Хөөрхы, хотодо бэлмэрээр яахань бэ?! Эгээ hүүлдэнь нооhон шаахайгаа мартааб гэбэ.

Арай гэжэ сугларжа, гэрhээнь гарабад. Сэлеэн сооhоонь гараад, эжынь ма­шина байлгуулжа, тала руу саhа махан ошоод, хүбэн сагаан үүлэнүүдээ, мундар­гануудаа хаража, hанажа абахаяа саб сагаан саhан соо хүльбэрэн, hунан орон нютагтаа мүргэбэ, хүхэ но­мин тэнгэриеэ хаража абаха гэhэндэл, тэнгэри шэртээд хэбтэшэбэ. Хүбүүн айгаад, эжыдээ гүйн ошожо хараха­дань, эжынь яагаашьегүйб, тоонтодоо мүргэнэб гэбэ. Хүбүүнииньшье эжытэй­гээ зэргэлээд хэбтэшэбэ. Тиин хүбүүнэй: “Би нютаг­таа үлэхэмни”, - гэхэдэнь, эжынь: “Гэртээ ошожо, сай­гаа шанаhууб даа”, - гээд, гэр тээшээ гэшхэлшэбэ.

Сеансын hүүлээр олон юумэн тухай бодожо үзэмөөр байгаа. Хүдөө нютагайнгаа байдал тухай: үхэр малаа тэжээгээд, тэдэ­нээ худалдажа шадахагүй, hүн далай соо байгаад, дэлгүүрэй hүтэй малшад, хэрэггүй хаягдаhан үхэрэй арhанууд... Һанаагаа зобонги шарайтай нютагайнь эзэ­дэй, элинсэгүүдэйнь дүрсэ эндэ тэндэ үзэгдэхэ юм. Ню­тагайнь эзэдбди гэжэ бэеэ мэдэрhэн гоё гоо машина­нуудтай, буу шуу, шиидам бариhан, хада хабсагайнуу­дыень урбуулhан, хариhаа ерэhэн мундуушуул...

Үшөө hонирхол татахаар юумэн гэхэдэ, маанадтай зэргэлжэ hууһан залуушуул эжынь хото ошохонь гү, али үлэхэнь гү гэжэ ар­салдаха юм. “К маме, домой захотелось, как будто дома побывали”, - гэлдээд, гунигтайханаар хөөрэлдөөд, га­ража ошонод hэн. Олон юу­мэн тухай бодожо үзэмөөр байнал даа. Түрэл нютагаа орхижо, hайхан ажабайдал бэдэржэ, хото город ошодог хүдөөгэйхид эжы абынгаа хэлэн дээрэ хөөрэлдэжэ ойлголсохоёо болиhон хүүгэднай, хаягдahан, hандарhан хүдөө нютагууд­най...

Дэлхэйн эгээн баян хүнүүдэй нэгэн болохо үбгөө бүхы наhаяа баялигай, мүнгэнэй хойноhоо таби­жархёод, эсэстээ далайн дунда худалдажа абаhан олтирог дээрээ габ гансаараа, түрэл гаралнуудhаа, хүнүүдhээ тэрьелшөөд, юунэй түлөөдэ ганса наhаяа зорюулаа гээшэ­биб гэжэ харюу бэдэржэ hуугаа hэн. Баруунай нэгэ хэды баян аяншад Монгол гүрэнөөр ябаад, хүдөөдэ хоноод, үглөөгүүрынь жор­лон (туалет) оложо ядаад, малшанhаа асуухадань, тэрэнь: “Газаалха газар ям­балжа байха аргам үгы, ами­даралдам шухала ондоо юу­мэн олон”, - гэжэ харюусаа. Түрэл нютагаа үргэхэ, зондоо туhалха сэдьхэлтэй, үнэн сэхэ ажалаараа шармайжа ябаhан хүнүүд хүдөө нютаг­тамнай бии. Ажабайдалайм­най удха, үнэниинь алин юм бэ теэд?

Санжай-Ханда ДАРМАЕВА