«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

Сагаан Дари эхэ адислаа һэн гү?

Редакциин рекламна таһагые даагшаар анхандаа хүдэлһэн Вера Дамбиевна “Битнай Диваажан ошоод ерэһэн хүм”, - гээд, энеэбхилэн хөөрэдэг. Ушарынь хадаа больницада эмшэлүүлжэ байхадаа, гайхалтай хоморой зүүдэ хараһан юм.

Саб сагаан медицинскэ бинтээр бэеэ, толгойгоо үргэлжэдэнь боожо орёожорхиһон гурба-дүрбэн хүн тэрэниие уула хада, уһан далай дээгүүр шэрэбэ. Хэдэн үдэр юм гү... Хэд, юуд гээшэбта, хайшань намайе абаашахаяа һанабат гэхэдэшье тооногүй, нюураашье харуулнагүй...

Тиин ноб ногоон мододтой, үнгэтэ гоё шубуудтай, үзэгдөөгүй гоо сэсэгүүдтэй жэгтэй үзэсхэлэн газарта орхёод ябашаба. Һайхашаажа барашагүй оршон тойрониие ехэл өөгшөөн харана. Сэдьхэлынь баясана. Тээ саанахана тунгалаг сэбэрхэн булаг хүнгэхэнөөр даа миралан долгилно. Ундаа харяаха дураниинь үнинэй хүрэшэнхэй, амань хаташанхай, досоонь тэнсэлгүйгөөр халуу бусалжа байба. Һарбагад гээд, хоёр альган соогоо уһа удхаад абаба. Пэээ, булангиртай, шаб шара эльһэн болошоод байба.

Эгээл энэ үедэ хаанаһаашьеб сагаан бинтээр бэеэ орёожорхиһон нөөхил хүнүүдынь бии болоод, хүнгэн хубсаһатай хүл нюсэгэн эхэнэрые дахинаа дайда, далай эсхэн шэрэбэд. Тиин нэгэ ямар бэ даа хадын обоогой хажууда хүргөөд, хайша хэрэг хаяжархиба. Урагшаа харахадань, Ага-Хангил нютагынь хэбэртэй... Хүдөөгэй адаалхай, абар-табар ногоон хүлынь хадхана. Үзэсхэлэн сэсэрлигтэ дайдаһаа жиирэй энэ газарта асарагдаһандаа досоогоо голхороо, голоо болоно хэбэртэй.

Одоо саашань яалтай юм гэжэ ойр тойрониие адаглан һуухадань, холын холо нэгэ хара юумэн бии болошоходол гэбэ. Ябан-ошон хүнэй дүрсэ шэнги болобо. Нюдэеэ оонигошуулан харахадань, зүүн гараа нэрэ һурагүй арбагайдуулһан хүн эршэмтэйгээр Вера тээшэ алхална. “Хүдөөгэймнай хүбүүн гэхэдэ, арай бэшэ. Яаһан таниһан хүндли... Сэрэгэй хүндэл гараа далагануулхыень”... гээд бодохо юм.

Тэрэ хүниинь дүтэлжэ ерэхэдээ, гайха-гэлы, хэн байгаа гэжэ һананат? Ородой Холбоото гүрэн түрын толгойлогшо В.В.Путин! Владимир Владимирович Верые ехэл хайрлаһан янзатайгаар, анхаралтайгаар шэртэбэ. Тиин миһэд гээд, доошоо тонгойн, баруун мүрэ дээрэнь гараа табяад, таалахаяа һанаба. Вера амаа бүглэбэ. “Бузартайб, болохогүй” гэһэн удхатайгаар. Тиихэдэнь зүүн хасарыень таалаад, эрьелдээд, эгээл ерэһэн янзаараа, зүүн гараа һэнжэлзүүлэн, тоб-яб байса гэшхэлээд саашалшаба.

...Больницын палата соо хон жэн байһанаа гэнтэ Вера һулаханаар дуугарба:

- У-у-уходит...

Палатынь эхэнэрнүүд һэрд гэлдэжэ, “Кто уходит?” – гээд, һамбаашалан асуугаа юм ха. - Пу-пу-утин...- гэбэ.

Һүүлдэнь, эдэгэһэнэйнгээ хойно дээдын зиндаатай лама санаартанда энэ зүүдэн тухайгаа хөөрэжэ үгэһэн юм.

- Диваажинда хүрөөд ерээш. Уһынь уугаагүйшни болоо. Уугаа һаа, тэндээ үлэшэхэ байгааш. Урданайхяар болбол, хэндэ адислуулааб гэжэ һананаш? – гэбэ ламбагай.

- Сагаан хаанда гү?

- Сагаан Дари Эхэдэ адислуулааш. Сагаан хаан гээшэш Сагаан Дари Эхын хубилгаан гээд буддын шажанай ном соо оруулагданхай ха юм.

Тэрэ гэһэнһээ хойшо Владимир Владимирович Верэдэ эгээл дүтынь, түрэлэй шэнгеэр һанагдадаг болонхой. Хэн нэгэнэй Путин тухай зүрюу үгэ хэлэхэеэ һанаа һаань, хоридог, харин танил бэшэ хүнүүдэй муудхахаяа һанаа һаань, Сагаан Дари Эхынгээ зүрхэн тарниие уншадаг: “Ом дари дудари дүри мама аюр пүние джняна пүштэм гүрэ суухаа”.

Мүнгыень яагаад һуулихаб?

Д.Ш.Хубитуевта саг дары, ехэл яаруултайгаар мүнгэн хэрэгтэй болобо. Заа-зуу һурагшалхадань, олдохо янзагүй. М-Ц.Д.Намжилов хэзээдэшье хармаандаа мүнгэтэй ябадаг гээд мэдэнэ. Теэд “һуулижа” гаргахань амархан бэшэ. Далай Шагдарович бодожо үзөөд, үнэгэн мэхэ гаргаха гэжэ шиидэбэ. Маряаһаар, зөөлэхэнөөр гэшхэлһээр столдонь дүтэлжэ, һандалиин үзүүрхэндэ соморлон һууба.

- Дарижапович, шурьюулжал байна гүш? Шамгүйгөөр эдэшни баларханууд лэ ааб даа, - гэбэ.

Үдэрэйнгөө нормо дүүргэхын түлөө шармайжа ороһон Дарижапович Далайн һаатуулхада дурагүйшэг хэбэртэй. Гуурһаяа гулгуулһаар...

- Биш үйлсэдэ тугаарай ёһоорхон эхэнэрые харажархёоб. Одоол матаргайнь найгалзуур, ууса һуусань гэжэ-э... Теэд үйлсын эхэнэрые юрэл һайхашаахаһаа бэшэ, ондоо яахабши... Дарижаповичта харуулаа һаа, ёһоорхон сэгнээд үгэхэ һэн ха гээд һанааб. Али хуурай мүшэртэл дүрэлзэшэдэг, нарин һургаагтал адлинь шамдам һайшаагдаха байгаа юм гү... - гээд, нюдэеэ ониилгон һагад шэртэбэ.

Дарижапович бэшэлгэеэ татад гэбэ. Юун энэ городой будамал, шэрдэмэл эхэнэрнүүдээр яаха юм гээд, голон татаа һэн гү, һанааниинь хүдөөгэйл эхэнэрнүүд тээшэ һэн гү – мэдэхын аргагүй. Далайнгаа энэ хөөрөөгөө бүри ульгамаар саашань хүгжөөхэдэнь, абьяасынь хүдэлжэ, ручкаяа саашань шэдэжэрхёод, бэшэжэ байһан саарһаяа үнгөөд хаяжархиба. Нэгэ хэды болоод, Далайнь һамбаашалан:

- Дарижапович, займадыш даа мүнгэ, - гээдхихэдэнь, юу байха юм, тэрэ дороо үбэрөө һуулижа, хэрэгтэй “номинал” һарбайжархиба.

- Һайнши даа, Дарижапович. Энэ темэдээ бусахабди, - гээд, Шагдаровичынь гүйжэ гарашаһан ха.

Ойроо хүртэшэгүй ахамад

Үнгэрһэн зуун жэлэй далаад онуудаар редакциин таһагуудые даагшанар гол түлэб урданай партийна, совет хүдэлмэрилэгшэд байһан. Тон харюусалгатай, толгойгоо үндылгэнгүй ажаллаха. Суглаанууд дээрэ үгэ хэлэхэдээ бэрхэ, хэрбэеэ хэн нэгэнэй “добтолхоо” һанабалынь, ехэшье хүсэ гаргангүй, бүһэнэйнгөө саана «хабшуулжархидаг» байгаа.

“Зубрнууд”, “мамонтнууд” гэжэ нэрлэгдэдэг эдэнэй тоодо партийна ажабайдалай таһагые даагша Г.Я.Цыреторов оролсодог һэн бэзэ. Нэгэтэ кабинедтэнь Михаил Сандановта хэрэгтэй оробоб.

Галсан Ямпилович һалгай гараараа бэшэжэ һууба. Наадажа байһан шэнги. Ехэл гайхабаб. Зүүн гараараа бэшэдэг хүниие үсөөн хараһан байгааб.

Нэгэдэхи хуудаһанай “передовица» шурьюулна ха. Угаа хүндэ, уйтай терминүүдтэй партийна темээр иимэ ульгамаар бэшэжэ болохо юм ха юм... Огтошье торонгүй, һурамал, дардам харгыгаар нэгэ жэгдэ жүдхэһэн мэтэ. Гипноздо татуулһандал харашоод байхадамни, Михаил Сангаевич:

- Галя, гарая, - гэбэ.

Коридор соо “Эдэ ахамадуудыеш дайража болохогүй” - гэбэ.

- Теэд би дайрана аалби, һалгайгаар бэшэхэдэнь, һонирхоод...

-Хүнэй үлүү, дутуу анхархада огто дурагүй юм. Байгаарай, нэгэ ажаглалтада орохош даа.

Нээрээшье, Галсан Ямпилович партийна ээлжээтэ суглаан дээрэ нэрыем сэхэ нэрлэнгүй, “Эдэ залуушуулнай нэгэ заа журам алдантуу, ажалай үедэ кабинедүүдээр зайнтуу гү даа...”, - гэбэ. Хэнэй “сабшалан руу шулуунай шэдэгдэжэ» байһые гансаараа шахуу тухайлаад байгаа һэн хаб. “Эдэ зубрнуудтай һэримжэтэйл байлтай”, - гэжэ Мишынгээ хэлэһые һанажархёоб.

Гэбэшье Галсан Ямпилович хододоо иимэ доёодонги, хуурай худам байгаагүй юм. Ажалаа бүтээжэрхёод, ханалгатайхан ябахадаа, шогууша зангаашье гаргаха. «Галинамнай ханынгаа сониндо юугээ бэшэжэрхёоб?» - гэжэ байжа, “Буряадай журналистые” хэмһээ удаан шэнжэн уншажа байһыень һананаб.

60 наһанайнь ойн баяр болобо. Редакторай кабинет руу ошодог коридор соо томо плакат үлгөөтэй: “В.И.Ленин А.В.Луначарскиида. Партийна газетэдэ хүдэлжэ байһанаа бү мартагты. Энээн тухай бү мартагты”.

Эгээл энэ плакат доро партийна таһагай юбиляр Галсан Ямпиловичай ерэжэ һуухадань, дээрэһээ ямар нэгэн бэлгэ тэмдэгтэй ушарай боложо байһандал һанагдаба. “Найрлаашье һаа, хаана байһанаа бү мартагты” гэһэншүү...

Галсан Ямпиловичай нюдэниинь ошотоод, боролгы хүрин шарайнь улайн татаад, угаа ханамжатайгаар үгэ хэлээ һэн. Наһанайнгаа хэрэгые найдамтайгаар бүтээһэн хүнэй шэнжэ бэлэй...

«Буха үнеэе һахидаг» ...

Нэгэтэ Н.Д.Бадмаринчиновэй В.Э.Токтохоевагай кабинет руу ороходонь, Г.Я.Цыреторов Верын хажууда зогсошонхой, бэшэһэн юумыень адаглажа байба.

- Юундэ энэ Верые һахишообта? – гэбэ ха Николайнь.

- Ямар муухайгаар хэлэнэш? Би юрэл зогсоноб. Харин буха үнеэе һахидаг юм бэшэ гү? – гэжэ буряад үгын удха наринаар сахидаг Галсан Ямпилович һөөргэдэбэ.

Николай Дабаевич абаһаар буруугаа мэдэрбэ. “Үнеэе үнэрдөөд, өөдөө хараад, агаар һородог буха абаһаар нюдэнэйм урда харагдахадал гээ. Һанаа алдахадам, эжымни: “Юун муу буха шэнги һанаа алданаш?” - гэдэгынь мүн лэ һанажархёоб. Урданайш хүнүүдэй үгэ саанаһаа оносотой, онобшотой байдаг һэн”, - гээд, Николай Дабаевич мүнөө дурсадаг юм.