852
Ород Уласай арадуудай үндэһэн уран зохёолой фестиваль 2017 оной намар Москва хотодо боложо үнгэрһэн юм. Ороноймнай шэнэ түүхэдэ энэ талаар үүсхэгдэһэн эгээ түрүүшын үргэн хэмжээ ябуулга болоһон бэлэй.
Мүнөө Ород Уласта ород хэлэнһээ гадуур 100- гаад бэшэмэл үндэһэн хэлэн бии, эдэнэй 59-иинь литературна гэжэ тоологдодог. Эдэ хэлэнүүд дээрэ уран зохёолой номууд, сэтгүүлнүүд хэблэн гаргагдана, зүжэгүүд табигдана.
Тэрэ тоодо манай түрэл буряад хэлэн оролсоно гэжэ ойлгосотой.
Фестивалиин дүнгөөр «Ород Уласай мүнөө үеын уран зохёол: Поэзи» «Ород Уласай мүнөө үеын уран зохёол: Хүүгэдэй литература» гэһэн хоёр томо боти – Антологи хэблэн гаргагдаһан түүхэтэй. Иимэ согсолборинууд анха түрүүшынхиеэ хэблэгдээ, эсэгэ ороной, мүн дэлхэйн хэмжээндэ анхандаа үзэгдөөгүй үйлэ хэрэг болоо гэжэ хэблэгшэдынь мэдээсэһэн байха юм. Үнэхөөрөөшье, ганса хэм хэмжүүрынь гайхамаар: хүнэй даажа ядама хүндэ, зузаан томо, шанар һайнтай суглуулбаринууд болоо.
Хүүгэдтэ зорюулагдаһан Антологидо 55 ондо ондоо үндэһэн хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн 201 авторай зохёолнууд ороо.
Мүнөө үеын мэдээжэ оршуулагшад Виктор Куллэ, Максим Амелин, бусад ород хэлэндэ оршуулһан байна. Шүлэгүүд, прозо, богонихон үгүүлэлнүүд согсолбориие шэмэглээ.
Олон авторнууд багынгаа, тоонто нютагтайгаа холбоотой нангин мэдэрэл сэдьхэлдээ наринаар хадагалан абажа ябаһанаа элирхэйлнэ. Тиин хөөршөөмэ һонин образуудые мүндэлүүлнэ. Шэмэтэй, хужарлама хэлэн дээрэ.
Олон хэлэтэ зохёолнууд соо агууехэ ороноймнай ниитэ нэгэн, эбтэй эетэй, хүсэ ехэтэ дүрэ мандан тобойно.
Эдэ Антологинуудые бүридхэн согсолходо, уран зохёолшод болон оршуулагшадһаа гадна эрдэмтэд, уран зураашад, ниитын ажал ябуулагшад, уялгата албанайнгаа талаар хабаатай хэдэн зуугаад хүн сэхэ хамааран оролсоо. Региональна редакционно зүблэлнүүд хүдэлөө. «Буряад хэлэн» гэһэн хэһэгтэ оролто үгэ Буряадай эрдэмэй түбэй эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Л.С.Дампилова бэшэһэн байна.
«Ород Уласай олон хэлэтэ уянга» гэһэн ниитэ гаршаг доро хүүгэдтэ зорюулагдаһан зохёолнууд гурбан шата дамжан, бидэнэртэ хүрэжэ ерэбэ: 55 ондо ондоо үндэһэн хэлэн - ород хэлэн-буряад хэлэн.
Арад бүхэндэ ёһо заншалнуудай ондо ондоошье һаа, хүүгэд багашуулые гэр бүлэдэ, Эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжүүлгэдэ эдэ заншалнууд сүм зорюулагдаһан байдаг шуу. Аха, эгэшэ зондо, эжы, абадаа, түрэлхидтөө хандалга, оршон байгаалида гамтай нарин байлга, ажалда дуратайгаар хүмүүжүүлгэ – иимэ удхатайл даа, Антологи соохи шүлэгүүд.
Буряад хүүгэднай хаа холын адыг, чечен, коми, авар, чуваш, чукчи, татар, яхад болон бусад олон хэлэнүүд дээрэ бэшэгдэһэн шүлэг зохёолнуудые түрэл хэлэн дээрээ уншажа, эрдэм мэдэсэеэ үргэдхэг лэ. Олон ондоо арадуудай дүхэриг соо ороһондол, олон янзын хэлэнэй уянга нугалбариие соносоһондол, хани харилсаанай халуун мэдэрэлдэ абтан ябахань болтогой! Эдир уншагшад, эрдэнидэл ялалзаһан, һолонгодол һалбарһан шүлэг зохёолнуудтай энэрхы һайханаар танилсаял даа.
Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, оршуулагша, Буряадай арадай ирагуу найрагша
Абазин хэлэн Валентина КОПСЕРГЕНОВА
Бэлтэгэр түхэреэн нюдэтэй
Хүл нюсэгэн баханууд
Хүлгөө табяад, намһаа
Хүхэ намаг руу һүрэбэ.
Бишье тэдэнһээ айгааб,
Унашооб халтираад намаг руу.
Бэе бэеэ сошоожо,
Намарга соо орошообди.
Хүл нюсэгэн баханууд
Һүрөөд, эрьедэ гарашоо,
Минии халтирхые хараад,
Миил хүхиһэн мэтэ.
Шамдажа бэеэ сэбэрлэнэб,
Шалюун баханууд наадална,
Шамһаашье байха зон
Шабарһаа айдаг гэнэ гү?
Ород хэлэндэ автор оршуулаа
Хаджисмель АДЖИБЕКОВ
Ород, абазин хэлэнүүд дээрэ
Оронойнгоо ниислэл Москвада –
Ордоһолон уншанаб шүлэгүүдээ,
Ороно газаа саһан намдуухан.
Шүлэгүүдээ Москвада уншаһайб гэжэ
Эдир залууһаа бододог бэлэйб,
Шүтэлни, хүсэлни үнэхөөр бэелээ –
Энэ наһанайм бодото жаргал!
***
Пятигорскдо оюутан байхадам,
Лермонтов зүүдэндэм үзэгдөө.
Уйтайгаар урдаһаам энеэбхилээ,
Уйдан шаналааб поэдые.
Жэбжэгэр ганса нарһан доро
Зэргэлээд зогсообди хоюулан,
Агуу хүн – хажуудам
Агшам үзэгдөө зүүдэндэм.
Ород хэлэндэ Виктор КУЛЛЭ оршуулаа
Лариса ШЕБХУЗОВА
Оронууд
Оронууд ой соо уулзаа
Уйтахан зүргэ дээрэ.
Оһолтой бодолтой хэн хэниинь:
«Огло һүргэхэб эбэрыеш».
Удаан мүргэлдэбэ нэтэрүү
Ухаа тооһоной бурьятар,
Халаг даа, сэнтэй эбэрээ
Хара буумаар алдаба.
Элжэгэн
Элжэгэн нэгэтэ гомдобо:
«Эсэтэрээ ажал хэнэб,
Үбһэ, уһа асарнаб,
Ойһоо түлеэ шэрэнэб.
Иигэжэ хэдышье хүдэлөө һааш,
Элжэгэн өөдэгүй гэлсэнэ,
И-и-и, а-а-а, и-и-и, а-а-а
Энхэржэ нэгэшье хэлсэнэгүй».
Буба нүхэрынь гайхаба,
Элжэгэеэ эрхэлүүлэн хэлэбэ:
«Бишни шамдаа дуратайлби, Эбтэй ажалаа хэел даа»
Ород хэлэндэ автор оршуулаа
Фото: Анна ОГОРОДНИК
