​«Хабарай һалхинда сэдьхэлээ сэлинэб»

Туяна Лыгденова Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулиин тоо бодолгын болон информатикын институт болон Зүүн Сибириин технологическа дээдэ һургуулиин экономикын факультет дүүргэһэн намтартай юм. Удаань аяар долоон жэлэй хугасаада ВСГУТУ-да “дээдэ тоо бодолго” оюутадта заагаа.

Багаһаа хойшо Туяна уран зохёолдо, шүлэгтэ дуратай байгаа. Өөрөөшье саарһа хээлэжэ, мүрнүүдые гаргадаг бэлэй. Дээдэ тоо бодолгын мэргэжэлтэй болобошье, зохёохы ажалаа орхёогүй. 2005 ондо хэблэһэн “Аянша” гэһэн түрүүшынь ном дээрэ хэлэгдэһые гэршэлнэ.

“Алтарганые угтуулан” гэһэн уласай урилдаануудта хоёр дахин шангай һуурида гаража шадаа. Намжил Нимбуевай уласхоорондын урилдаанда буряад хэлэн дээрэ зохёодог шүлэгшэдэй дунда тусхай шанда хүртэһэн байна. 2011 ондо “Кавказай охин” гэһэн уласхоорондын урилдаанда шангай һуури эзэлһэн юм.

Иигээд лэ Туяна Лыгденова зохёохы ажалдаа бусаа. Юуб гэхэдэ, хоёр жэлэй хугасаада “Бурятия” ГТРК-да сурбалжалагшаар хүдэлөө. Буряад Уласай Элүүрые хамгаалгын яаманда олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдтэй харилсаха албаниие түлөөлөө. Буряад Уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай дэргэдэхи хэблэлэй албанда Туяна мүнөө хүдэлжэ, бэлиг шадабарияа мүлижэ байнхай.

Залуу уран зохёолшоной һүүлшын бүтээлнүүдые энэ дугаартаа хэблэжэ, уншагшадаа сэгнэхыень уряалнабди.

Сентябриин үдэшэ

Yдэшын хүрин үүлэнүүд –

Yншэн сэдьхэлэймни мүрнүүд –

Улаан дүлэн соо тамаржа,

Угайм ябадал гэршэлнэд.

Долгин мэтэ бодолнууд –

Дууhашагуй ута зүжэгүүд

Һарюу угалза зуража,

Һэрюун агаарта шэнгэнэд.

Хайлажа эхилhэн мананхан –

Хорохо табилантай наhахан –

Хярын үдхэн hабар соо

Хоргодон ааляар тонилно.

Намарай бороо

Намаагаар дүүрэн – бишыхан дуhалнууд,

Намар айлшалаа – үншэн басаган,

Сэдьхэлээр дүүрэн – hулахан найдалнууд,

Сэлмэг дуранай унтарhан аялган.

Уйдхарhаа эсэhэн зүрхэеэ хайрлажа,

Гэрэй дулаанда амаржа хэбтэhэйш,

Юундэб нойтон набшаhа дахажа,

Хүйтэн сонхын урда зогсобош?

Сонхын саана хуhанай залаанууд

Шиигтэй гэрэл ааляар дайрана,

Хөөрхы сэдьхэлэй һүүлшын найдалнууд

Манан соо хайлана.

Намаагаар дүүрэн – бишыхан дуhалнууд,

Соорхой тэнгэри, болииш, хайрлажа,

Юундээ хэрэгтэй уhан адхарнаб,

Нюдэн соо уhанай дүүрэн байхада.

Өөрлигэй дасан

Аяар холо хэбтэhэн тосхон

Намарай шара алтан соо шэнгэжэ,

Ааляар хойноhоом үгы болон,

Танил шэнэhэнэй үнэр эльгээнэ.

Өөдэ унтаржа эхилhэн наран

Олон элшэнүүдээ мэндээгүй суглуулна,

Баруун хоёр хадын булан

Нарин ута туяа толоруулна.

Тэнгэриин гүнзэгы огторгой тэhэлэн,

Гурбан хүсэтэй зүhэнүүд тэмсэнэ –

Улаан, шара, хүхэ hэлгэлдэн,

Мянган шэрэнүүд боложо хэмхэрнэ.

Ганса хооhон дуганай табсанда

Һэмээхэн hалхин набшаhа зөөнэ,

Хии морин модондо намилзан,

Амар сахижа, аюул хорооно.

Жаханаа

Яараhан жаргал – сарюун жалгахан –

Ялагар шулуугаар hолжорон наадана,

Этигэhэн сэдьхэл – ганса хуhахан –

Эрьеhээ сэнхир тэнгэри таалана.

Мундуу бодол – гэнтэ hэбшээхэн –

Мушуун ногоон тала тэбэринэ,

Гүйhэн шанал – наранай элшэхэн –

Гүнзэгы огторгойн эльгэ эльбэнэ.

Манай наhан

Эсэгэ тэнгэриин hарабша доогуур –

Газар хээлэhэн замууд, замууд…

Сэбдэг үүрэй манан соогуур

Заяагаа гээжэ алдаhан сагууд.

Эдэл хадаа манай наhан –

Мянган замууд, баригдашагүй сагууд,

Хүрин газарай хизаар тооhолон,

Һурин хатаргааша эреэн хүлэгүүд.

Саhан

Саhан – шатаhан найдалай үльhэн

Сагай ябадал аалидхан хэмхэрнэ,

Харгын шабарай нариихан мүльhэн

Һүүлшын шинии мүрнүүдые хүргэнэ.  

Энэ сэлгеэ сарюун саhанда

Yнгэрhэн сагай бодолнууд шэнгэhэй…

Һандарhан дуранай хүйтэн дуhалнууд

Нюурым мэндээгүй сэсэрнэ дээрэhээ.

Эрьехэ хабар

Хүлеэгдэhэн хабарай жаргалда хүрэхэ,

Түбиин эрьесын үрөөhэн шата.

Сэдьхэлдэшье үбэл нэгэтэ үнгэрхэ,

Сэлмэг найдалай толондо дарагдаад.

Һэрюун үглөөнэй сэлгеэ hэбшээгээр

Эртын хабар сонхым сэлихэл,

Гүнзэгы огторгойн эльгэ эльбэhээр,

Түрүүшын элшэнүүд hэрижэ эхилхэл.

Байгалай эрьедэ

Ямаршье hонин үнгөөр

Үдэшын агаар будагдааб:

Ягаан гэхэдэш, үдхэн,

 Улааншье бэшэ – шэнгэн!..

Наран мянган элшэнүүдээ

Эрьеэр суглуулжа эсээ,

Энэ үдэрэйм хэрэгүүдтэй

Үргэн хизаарта шэнгээ.

Хэды агшан сагууд

Һэегүй үлэн hалааб,

Энэ hарюу хизаарай

Галта оршомдо хайлааб?..

Һайхан тэрэ саанаhаа

Аятай найдалаар hэрьенэ.

Һула долгиной шааяанда

Сагай элhэн хэмхэрнэ…

Нютагтаа

Үүрэй элшын түрүүшын таалаан

Үлэhэн hүниин зүүдэ таhалаа.

Нойрсон, үдхэн мананда гэтүүлэн,

Нойтон гэшхүүрhээ газаашаа алхалааб.

Набшаhа гэжгээн, аляархаhан hэбшээндэ

Нюураа табин арайхан hэринэб.

Шуумгай хурта сохюулhан түлеэнhээ

Шиигтэй модоной үнэрөөр hэрьенэ.  

Намдуу үүлэгүй огторгойн хаяада –

Нэрэгүй ододой hүүлшын миhэрэл –

Эндэ түрэхэ золтой заяандам

Үшөө нэгэ үдэр ерэбэл…

Намарай анир

Яараhан шубуудай далиие

Гамгүй дүргэн хайраhан

Октябриин набшаhанай галые

Шатааха аргагүй дуhалаан…

Намарай анир аалин –

Жэжэ бороогой шааяан.

Шадаал hаа энэ намарые

Табингүй дахахаб хаанаш.

Түрүүшын бороо

Хабарай дулаан

Тэнгэриин нулимса,

Зүрхэнэйм гашуудал угаагыш;

Харанхы үбэлhөө

Эсэhэн сэдьхэлдэм

Шэнэ найдал дуhаагыш.

Үлгэн замбиин ододой толондо

Хара нюдэнэйш оёор яларна,

Хабарай һалхинда сэдьхэлээ сэлинэб,

Дулаан агаарай аминда баярлан.