​Арадай дуушан

Бархан үндэр уула мүргэлтэй, Буха шулуун тахилгатай, шууяса урдадаг шулуун оёортой Баянгол тоонтотой, түрэл һайхан нютагаа магтан дуулаха хуби заяатай хүбүүдэй нэгэн, Буряадай арадай артист Максим Гомбоевич Раднаев байгша оной июлиин 9-дэ 65- тай болохо байгаа. Халдабарита ковид үбшэнэй үедэ ойн баярынь тудажа, түрэлхидэйнь, гэртэхинэйнь олонхон түсэбүүд, хэмжээ ябуулганууд хойшолуулагдаа

Дуушан болохо заяатай һэн

Максим Гомбоевич 1956 оной зунай дунда һарын эхеэр, июлиин 9-дэ, ажалша малша Хүбүлэй Гомбоевнагай гэр бүлэдэ мүндэлһэн намтартай. 1973 ондо Баянголойнгоо дунда һургуули амжалтатайгаар дүүргээд, Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин физикын факультедтэ багшын мэргэжэл шудалжа эхилээ бэлэй. Оюутан ябахадаа, БГПИ-гэй «Байгалай долгинууд» ансамбльда дуушан боложо, олон оюутадай харалгануудта хабаадаһан байха. Дээдэ һургуулияа 1977 ондо түгэсхөөд, сэрэгэй алба хаажа ерээ. Багаһаа дуулаха дуратай байһан тула дуушан болохо зорилго урдаа табижа, П. Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй колледждо РСФСР-эй габьяата артист Вера Дашиевна Лыгденовагай хүтэлбэри доро амжалтатай һуража, тэрэнээ 1981 ондо дүүргээ. Дуушанай эхин шата дабан гаража, Н.А. РимскийКорсаковой нэрэмжэтэ Ленинградай гүрэнэй консерваторидо шалгалтануудаа тушаажа ороһон юм. Үшөө һургуулиин байхадаа, ниитын ажалда дуратай, ходол хойноо үетэнөө дахуулжа, энэ тэрэ хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэдэг байһандаа, Ленинград хотодо буряадуудай эблэлэй түрүүлэгшээр томилогдоо һэн. Тиимэ ехэ эблэл залуу хүн ударидаха гээшэ түүхэдэ үзэгдөөгүй байгаа бэлэй. 1986 ондо консерватори дүүргэжэ, тэрэл жэлдээ Гомбо Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй академическэ оперо болон баледэй театрай дуушанаар ажаллажа эхилээ. Максим Гомбоевич багахан саг соо талаан бэлигтэнь дурлаһан шагнагшадтай боложо, хонгёо зөөлэн хоолойгоороо олоной дура буляажа шадаа. Театртаа алба гарахадаа, олон тоото зүжэгүүдтэ дуулаһан байна. Нэрлэбэл, М. Мусоргскиин «Борис Годунов» - Юродивый, Г. Доницеттиин «Дочь полка» - Селянин; А. Бородинай «Князь Игорь» - Ерошка; Д. Вердиин «Аттилада» Ульдина; П.И. Чайковскиин «Евгений Онегиндэ» Ленскиин; М. Фроловой «Энхэ-Булад баатарта» Дарханиие; Д. Вердиин «Отеллодэ» Родеригын; «Аидада» - Элшэн болон бусад олон партинуудые ялас гэмээр гүйсэдхэһэн юм.

Дурсалганууд

Суг ажаллаһан дүтын нүхэдынь Максим Гомбоевич тухай дулаанаар дурсан хэлэнэ һэн.

Россиин габьяата артист Батор Будаев:

- Максим Гомбоевичтой һургуулиин байхаһаа танил байгаабди. Тиихэ сагта дууладаг, ехэ эдэбхитэй, энэ тэрэ хэмжээ ябуулгануудые ударидажа, эмхидхэгшэ байгаа. Баянгол нютагайнгаа соёлой тайзан дээрэ ялас гэмээр дуулаха. Ород дуунуудые олоор сээжэлдэжэ, майн 9-эй Илалтын һайндэртэ дуулаха. Аха дүү шэнги бүхы наһаараа хоюулаа ябаабди. Намайгаа ходол заһажа, дэмжэжэ ябаха. Тэрэ парти тиигээд дуула, энэ парти шамда үшөө эртэ гэжэ байгаад ойлгуулха. Хүгжэмэй колледждо һурахадаа, хамтын байрын комендант болоо һэн. Ходол сагаан самса, галстук, хара костюм үмдөөд, папкаяа баряад ябадаг бэлэй. Залуушуултай шанга ажал ябуулдаг байгаа. Блокнот соогоо бүхы ажалаа бэшэхэ. Ямар шанга журамтай байгаа гээшэб - тиимэ хүниие хаанашье хараагүйб. Ленинградта һурахадаа, баһал хүгжэмшэдые гартаа баряад байха. Буряадуудай эблэл ударидаха. Таниха мэдэхэ зониинь аргагүй олон. Хаанашье ябахадаа, мэндэшэлсэжэ ябаха. Би Москвада консерваторидо һурадаг байгааб - намда телефоноор хонходоод, иигэхэш, тиигэхэш гээд, даабаринуудые үгэхэ. 1981 онһоо хойшо Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай ордон соо СССР-эй хүгжэмэй дээдэ һургуулинуудта һурадаг Буряад ороной оюутадай хабаадалгатайгаар концерт-наада эмхидхэгшэ һэн. Тэрэ тоглолтонууд жэл бүри үнгэрдэг бэлэй. Гүрэн соогуур тараад һуража байһан оюутадые бултыень суглуулха гээшэ ямар ехэ ажал гээшэб? Хэды ехэ саг хэрэгтэйб? Тиихэдэ гар утаһан гэжэ үгы байгаа. Тоглолтодо хэн хэзээ,

ямар дуу дуулахаб, хүгжэм наадахаб гэжэ өөрөө найруулаад байха. Намда почтоор иимэ дуу дуулахаш гээд, нотонуудыень эльгээхэ. Буряадай соёлой сайдта орожо, тэрэ оюутадай нютагаа ерээд бусаха харгын мүнгыень түлүүлхэ гэжэ хөөрэлдэхэ. Тиихэдэнь хабаадагшад ехэ олоор ерэдэг байгаа. Консерваториин һүүлээр театртаа алба хэхэеэ бусажа ерээ. Эндээл баһа эмхидхэлэй ажалаа үргэлжэлүүлээ. Партида түлбэри суглуулха. Нэгэтэ театрай хамтын суглаанай боложо байхада, Максим Гомбоевич үгэ абаад, гомдолоо мэдүүлбэ: «Арадай артистнууд тэрэ түлбэриеэ гурба-дүрбэн һара соо тушаанагүй». Суглаанай һүүлээр Ким Иванович, Владимир Яковлевич, Саян Владимирович ерэжэ, Максим Гомбоевичто: «Бари, нюуртамнай ерээд хэлэхэеэ яагааш - олон зон соо юундэ хэлэбэш,- гэжэ дураа гутахадань, Максим Гомбоевич урдаһань энеэбхилэн харюусаһан юм: «Иигэжэ олоной дунда хэлүүлээгүй һаамни, хэзээдэшье мүнгэеэ тушаахагүй байгаат, би танда хэды дахин хэлээбиб».

Хоолой гээшэнь хонгёо, дээгүүрхи нотонуудые хүсэ гаргангүй дууладаг һэн. Оперын аринуудые, буряад, ород, эвенк дуунуудые ямар гоёор дууладаг байгаа гээшэб. Тайзан дээрэһээ зон табихаяа һанадаггүй бэлэй. Хүнүүдтэ туһалаад, хүсэ шадал абадаг байгаа хаш даа. Ганса Баргажан голой нютагаархидынь бэшэ, харин бусад аймагуудһаа зон ерэжэ, энэ тэрэ туһа эрихэдэнь, шадал соогоо хамһалсаха. Гэртэнь ходо айлшад байха. Наһанайнь нүхэр Надежда Павловна амтатайгаар сайгаа шанаад хүндэлхэ. Мүнөө аха нүхэрөө үгылдэгби. Зосоом нэгэ юумэн дутуу шэнги. Гэртэнь ерэхэдэш: “Юу эдижэ байнаш?” – гээд, асууха. Би үбэлдөө даарадаггүйб, хүйтэндэ намарай хүүртигээр ябадаг байгааб. «Дүү хүбүүн, даарангүй, бэеэ гамнаад ябал даа», - гэжэ хэлээд, дублёнко бэлэглээ. Одоо тиихэдэ би бархиран алдаа һэмби. Мүнөө амиды мэндэ ябаа һаа, олохон дабаануудые гаталаад, Буряадайнгаа соёл урлалда ямар ехэ ажал үшөө бүтээгээд байха һэн бэ даа.

Россиин габьяата артист Дамба Занданов:

- Максим Гомбоевич минии хуби заяанда дайралдажа, аргагүй ехэ нүлөө үзүүлһэн байна. Аха нүхэрөө дахажа, би олон юумэндэ һурааб. Багшанарай институдта һуража байгаад, дуушадай урилдаанда хабаадаһан байгаа. Тэндэнь жюриин гэшүүнээр Буряадаймнай мэдээжэ хүгжэмшэн Анатолий Андреевич Андреев һуугаа. “Инаг дураяа гамнаарай” гэжэ дууень ялас гэмээр дуулахадань, Анатолий Андреевич хэлээ юм ха: «Максим, аба эжын үгэһэн хоолойтой байнаш, саашадаа һуража, дуушан болоо һаа, шадаха байнаш». Тиигэжэ дуушанай харгы шэлээб гээд, Максим Гомбоевич хөөрэгшэ һэн.

Манай консерваторидо һуража байха үедэ дуушадые, хүгжэмшэдые шэлэн абалгын яармаг болодог байгаа. Нэгэ хотын консерваторидо бүхы СССР-һээ сугларан ерэхэ. Тиин минии һуража байһан Новосибирскын консерваторидо яармаг эмхидхэгдэбэ. Максим Гомбоевич эгээл һүүлдэ гараа. РСФСР-эй арадай артист Наталья Дмитриевна Шпиллер гээд мэдээжэ дуушан жюриин түрүүлэгшэ байгаа. Дуушад хоёр аари ба нэгэ дуу дуулаа. Максим Гомбоевичые зон альгаа ташаад, тайзан дээрэһээ табижа үгөөгүй. Тиихэдэнь жюриин гэшүүн Шпиллер хэлээ юм ха: “Молодой человек, это не ваш сольный концерт - спасибо”. Хүшэгын саана ороходонь, альга ташалган замхангүй, на “бис” дуудалган болоо. Тиихэдэнь Гомбоевич дахин тайзан дээрэ гараад, Алеша Поповичой хоёрдохи аари дуулаа. Би зал соо һуугаад, аха нүхэрэйнгөө түлөө ехэтэ баярлаа һэм. Ямараар омогорхоо гээшэбиб. Орой һүни концертһээ гараад ябахадам, суг һурадаг нүхэдни намайе амаршалба. Би гайхаад, юунэй түлөө гэжэ асуухадамни: “Нютагайш хүбүүн шанга дуулаа”, - гэхэдэнь, өөрөө дуулаһан шэнги сэдьхэлни дээгүүр болоод, баярлаа һэм. Максим Раднаев зоной дунда тэрэл зандаа һайнаар дурдуулжа, дуунуудынь радио болон телевизорээр зэдэлжэл байна ха юм. Сугтаа ехэ эбтэйгээр ажалладаг байгаабди. Гастроль юумэндэ ябахадаа, эмхидхэлэй талаар бүхы асуудалнуудые шиидхэлсээд ябагша һэн даа.