Буряадтаа «ехэ» кино бүтээхэ аргатай гүбди?

- Сайн байна, Баярма Владимировна! Үндэр амжалта туйлаһандатнай баяраа мэдүүлнэбди! Уласхоорондын кинофестивальда хабаадаха болоһоноо хөөрэжэ үгыт?

- Мэндээ! Халдабарита үбшэнэй һүжэрхэдэ, бүхы ажалаа холоһоо, гэртэһээ хэдэг болоо һэмнайбди. Тиихэ үедэ өөрынгөө үнинэй һонирходог кино-урлал тухай мэдээнүүдые Интернедтэ хаража эхилээб. Эгээл ехээр киносценари яажа зохёодог бэ гэһэн асуудалда анхарал табиһан байгааб. Олон ондо ондоо багшанарай дурадхаһан хэшээлнүүдые харааб, шудалааб. Тиигэжэ байтараа, Александр Молчанов гэжэ нэрэтэй онлайн-һургуулиин хуудаһанда тудажа, һонирхожо эхилээб. Тэрэ хүн тухай мэдээнүүдые уншааб, һуража гараһан шабинарайнь бэшэгүүдтэй танилсааб. Үшөө тиихэдэ тэрэнэй түлөөһэгүй хэшээлнүүдыень шагнааб. Тиигэһэнэй удаа Александр Молчановай 3 һарын һургуули гараха гэжэ бодоод,  тэрэ хүнтэй холбоо барижа, шабинарайнь зэргэдэ ороһон байнаб. Ямаршье һургуули гарахадаа, хүн даабари дүүргэхэ ёһотой гээшэ ааб даа. Киносценаристнуудай хэшээл абажа байһан хадаа бидэ өөһэдөө юумэ найруулдаг байгаабди. Энээнһээ урид юумэ зохёохо, бэшэхэ гээшэ минии ажал бэшэ гээд лэ, тэрээнһээ холуур ябадаг һэм. Харин һургуули гаража байхадаа, оройдоол 2 һарын туршада багшынгаа ударидалга доро бага хэмжээнэй 2 сценари бүтээгээб. Түрүүшын 3 һара соо эгээл эхинэй эхин һургуули гараһан байнаб. Тэрэнээ дүүргээд, үшөө олон хэһэгтэй (сериал) кино яажа бүтэдэг бэ гэһэн хэшээлнүүдые мүн лэ 3 һара соо гарааб. Тиигэһээр байтараа, багшатаяа хөөрэлдөөд,  «ехэ» хэмжээнэй киногой сценари бэшэхэ хэшээлдэ һурахаяа оробоб. Бүхыдөө аяар 9 һарын туршада һуралсал гараһан байнаб. Тэрэнээ дүүргэхэдээ, «Тихая степь» гэһэн киногой сценари бэшээ гээшэб. Тэрэл бүтээлээ тус урилдаанда эльгээгээб. «Одна шестая» фестивальда хабаадалсахыемни манай мэдээжэ кинорежиссёр Баир Дышенов дурадхаа. Эгээл һүүлшын үдэрнүүдтэ бүхы юумэеэ согсолжо, ажалаа ябуулаа бэлэйб. Уданшьегүй хэдэн үдэрэй үнгэрһэн хойно тэндэһээ урилга ерээ.

- «Одна шестая» кинофестиваль тухай нэгэ хэдэн үгөөр хөөрэжэ үгыт даа. Танай дурадхаһан «Тихая степь» ажалтнай шүүгшэдэй анхаралые юугээрээ татаа гэжэ һананат? Өөрынгөө уран бүтээл шүүгшэдтэ хөөрэхэдэ, хүндэ байгаа гү? 

- Кинофестивалиин гаршаг доро хэдэн олон хэмжээ ябуулганууд үнгэрөө. Олониитэдэ дурадхагдаагүй, һая бүтээгдэһэн кино харалган, түхэреэн шэрээнүүд, дүршэлтэй багшанарай үгэһэн хэшээлнүүд, мэдээжэ зүжэгшэдтэй болон найруулагшадтай уулзалганууд үнгэрһэн байна. Һүүлэй үеын эрилтээр зохёогдоһон  гоё гэгшын томо байшанда аяар 3000  хүн суглараа, фестивальда хабаадаа гэжэ эмхидхэн байгуулагшад хэлэнэ һэн. Юрэдөө, гоёл юумэн болоо даа. Хэдэн үдэрэй туршада яһала үрэжэлтэйгөөр ажаллаабди. Һүүлшын шатада гараһан 10 хүн 5 продюсер-кураторнуудта бэшэһэн киносценарияа хөөрэжэ үгөөбди. 71 хуудаһан дээрэ бэшэгдэһэн 90 минутын бүтээл оройдоо 5 минутын туршада һонирхол татамаар хөөрэжэ үгэхэ ёһотойш, һүүлээрэнь жээрэб таталгын ёһоор гол шүүгшэдэ тудажа,  һүүлшын уулзалгада бэлэдхэл гараһан байнабди.  Тэдэ 5 куратор минии ажал түрүүн уншаагүй, тэрээнтэй танилсаагүй. Үгтэһэн энэ сагай хугасаада хүнэй анхарал татажа шадабал, саашадаа ээлжээтэ дабаа дабажа гарахаш. 

«Тихая степь» найруулга дотор буряад орондомнай үнэн болоһон ушарнууд зураглагдана. 1971 он. Залуухан 25 наһатай Сэсэг гэжэ нэрэтэй басаганай эжынь, уласай хэмжээнэй хуралдаанда буряад һургуулинуудта ород хэлэн дээрэ хэшээлнүүдээ үзэхэ гэһэн шиидхэбэри эрид буруушааһан юм. Тэрэ суглаанай һүүлээр Сэсэг басаганай ажабайдалда хүндэхэн бэрхэшээлнүүд тохёолдоно. Эжы басаган хоёрой хараа бодолнууд эндэһээ һалаатана. Һүүлэй һүүлдэ эжынгээ наһан соогоо  үзэһэн гашуухан ушарнуудые мэдэхэдээ, Сэсэг басаган өөрынгөө һанамжа һэлгэнэ...  

Эрхэтэнэй дайн, хамалган хюдалганай сэмүүн саг, Эсэгын дайн, һүүлэй һүүлдэ эхэ хэлэнһээ арсалга гэхэ мэтэ шухала асуудалнууд бодхоогдоно.

“Шэлэн абалгын ажал амаргүй хүндэ байба: һайнаар бэшэгдэһэн, һонирхолтой түүхэнүүд олон, шухала сэдэбүүд, хүндэхэн хуби заяатай дүрэнүүд. Эрхим ажал элирүүлхэдээ, эгээл түрүүн сэдэбыень, түүхыень, киносценариин шанарыень хараһан байнабди”, - гэжэ лабораториин директор Марина Наумова тэмдэглэһэн байна.

- Аяар холын Екатеринбург хотодо үнгэргэгдэһэн кинофестивалиин гэшүүдтэ манай багахан буряад арадай түүхэ һонирхолтой байба гэээшэ гү?

- Үнгэрһэн ХХ  зуун жэлдэ болоһон түүхэтэ үйлэ хэрэгүүд үргэн ехэ Эхэ ороноймнай ямаршье арад түмэндэ хабаатай гээшэ. Мүнөө ажаһуугаа хүн бүхэнэй гэр бүлэдэ хашалган хамалганда ороһон, дайн дажарта хабаадажа унаһан хүн байха, түргэн урасхалтай ажабайдалай юрьеэн соогуур эхэ хэлэеэ, түрэл гаралаа алдаһан ушарнууд байна ха юм. Тиихэдээ буряад арадай гаталһан харгы зам олондо дүтэ байжа болоо.

- Жэл шахуу һургуули гараад, тэрэнэйнгээ дүнгөөр энэ урилдаанда ороод, үшөө түрүүлжэ гараад байхадаа, ямар һанаа бодолтой байнат? Буряадтаа «ехэ» кино буулгаха аргатай гүбди?

- Өөрөө өөртөө тон шэнэ юумэ уудалааб гэжэ сэхэ хэлэхэ байнаб. Хэдэн жэлэй урдахана: “Ши киносценари бэшэхэш”, - гэжэ хэлээ һаань, үнэншэхэгүй һэм. Онлайн-хэшээлнүүдые абаһанай удаа ухаан бодолни нэгэ бага ондоохоноор хүдэлдэг болоо (энеэнэ). Бидэ эндээ өөһэдөө киносценари бэшэхэ, бүри тэрэнээ буулгаха дүүрэн аргатай байнабди. Аяар 5 театрта талаан бэлигтэй зүжэгшэд хүдэлнэ, бүтээлнүүдээ харуулжа байха хэдэн олон телекомпанинууд ажаллана, тойроод гоё һайхан байгаали. Бусадһаа дутуугүй түүхэтэй буряад арадай абдар баян даа. Тэрэниие уудалжа гү, али оршон үеын саг зураглаһан шанар һайтай найруулгануудые бидэ эндээ, бэшэ ажалнуудай дунда урилдаха зэргэтэй ажал хэмээр. Мүнөө үедэ олон хэһэгтэй кино (сериал) ехэ эрилтэтэй байна. Бага багаар, алхам алхамаар эхилжэ хүдэлхөөр. Гансал ажал хэжэ эхилхэдээ, юумэнһээ айха хэрэггүй.

Эндэ манай хүршэ Саха (Яхад) арадай дүршэл харамаар. Тэдэ мүнөө гансал Орос Уластаа бэшэ, харин гадаада гүрэнүүдтэ эрилтэтэй, һонирхолтой кинонуудые үнинэй буулгадаг. Бидэ тэдээнһээ юугээрээ дутахабибди? Манай нютагта энэ һалбари эгээл хүгжэлтынгөө эхин харгыда ябана. Саашадаа хүгжэжэ, кино буулгаха талмайнууд, хэрэгсэлнүүд абтажа, зохёогдохо бэзэ гэжэ найданаб.

Кинофестивальда хабаадаһан Казахстанай, Кыргызстанай кино бүтээгшэд хэдэн олон хэлсээнүүдые баталаа. Тэндэ кино буулгахань, мүнгэ алтанай талаар нэгэ бага хүнгэн болоно.

  “Манайда ерэжэ, кино буулгахадатнай болоно. Бүхы оньһон түхеэрэлгэнүүд байха, дабташагүй байгаалишье бии”, - гээд, Кыргызстан Уласай түлөөлэгшэд хэлэнэ һэн.  

- Энэ һалбарида эльгэтэй зондо олоһон дүршэлөөрөө, эрдэм мэдэсээрээ хубаалдахаар, залуу һүрэгые һургахаар аргатай гүт?    

- Болохо. Һонирхоһон хүн зондо мэдэhэнээ, ойлгоhоноо хөөрэжэ үгэхэдэ болохол даа. Мүнөө Буряадтамнай кино бүтээхэ талаар эгээл дүршэлтэй хүн Баир Николавич Дышенов ябана гэжэ

хэлэмээр. Энэл хүн минии тус фествальда хабаадахада тон ехэ туһаламжа үзүүлээ, дүршэлөөрөө хубаалдаа. Олоной дура татама кино бүтээхын тулада сэдьхэл хүдэлгэмэ түүхэ, ушар дээрэ

үндэһэлжэ, һайн шанартай сценари бэшэхэ хэрэгтэй юм байна гэжэ ойлгообди. «Одна шестая» фестивальда хабаадаһанай тон ехэ

дүршэл халан абаа гээшэб.

 

- «Одна шестая» кинофестиваль дүүрэбэ. Теэд саашаа ямар ажал хүлеэжэ байнаб? Али иигээд дүүрэбэ гү? «Тихая степь» гэжэ нэрэтэй кино буулгагдажа, нара харахадаашье магадгүй?

- Мэргэжэлтэдэй үгэһэн зүбшэлнүүдые анхаран, саашанхи  ажалдаа  нэмэлтэ, хороолто хэхэ хэрэгтэй. Продюссернуудай анхарал татабал, кино буулгагдаха аргатай байна. Ямаршье юумэн миин үнгэрдэггүй ха юм даа. Тэндэ танилсаһан, холбоо байгуулһамнай сэгнэшэгүй. Тиимэл урилдаануудай боложо байхада, тон хэрэгтэй зоноор танилсанабди. Саашадаа тэрэ холбоогоо үргэдхэжэ, ажалаа ябуулна гээшэбди. Энээнһээ уламжалхада, тон хэрэгтэй, удха шанартай хэмжээ ябуулга болоно даа.

- Зай, һайн бэлэйт! Саг оложо, тодоор хөөрэжэ үгэһэндэтнай баяр хүргэнэбди! Ажалдатнай амжалта хүсэе даа! Удаан болонгүй, Буряадтамнай кино буулгагдажа, бүхы гүрэн дотороо харуулагдахань дамжаггүй!