Шэнэлэгдэһэн зүжэг

«Энхэ-Булат баатар» хадаа Буряадай хүгжэмтэ искусствын түүхэдэ онсо һуури эзэлдэг юм. Москвада Буряадай искусствын декадада харуулагдахаар 1939 ондо зохёогдожо, театрай тайзан дээрэ хэдэн удаа шэнэлэгдэн табигдаһан байха. 1940 ондо  гүрэнэй ниислэлдэ  үнгэрһэн Буряад-Монголой түрүүшын декадада энэ оперо табигдажа, үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн байгаа. Мүнөөнэй «Энхэ-Булат баатарые»  найруулагша Олег Юмов, уран зурааша Мария Вольская, балетмейстер Айдар Ахметов гэгшэд үе сагтаа тааруулан, 2011 ондо бэлдэжэ табяа һэн. Энэ удаа гол партинуудые Буряадай арадай артистнууд Билигма Ринчинова, Баиржаб Дамбиев, Буряадай габьяата артист Бадма Гомбожапов, Эдуард Жагбаев болон бусад артистнууд гүйсэдхөө.

 

Буряадай арадай артист Билигма Ринчинова: “Энхэ-Булад баатар” опероор театрайнгаа ээлжээтэ хаһа эхилжэ байхада, ехэ удхатай. Энэ оперомнай буряадуудай түрүүшын оперо һэн тула бүришье харюусалгатай юм ааб даа. Эндэ дуулажа байхадаа, сэдьхэлни ехэ хүлгөөтэй байна. Нэгэдэхеэр, минии үмдөөд байһан малгай 1940 ондо Москвада үнгэрһэн түрүүшын декадада гэжэ бүтээгдэһэн. Энэ малгай минии багша Клавдия Ивановна Гомбоева-Языкова үмдэжэ, ялас гэмээр дуулаһан түүхэтэй. Би багшынгаа хойноһоо тэрэл малгайень үмдэн, Арюун Гоохониие дуулажа байнаб даа”.

 

Театрай хоёрдохи дабхарта Россиин габьяата артистнууд Сурэна Дашицыренова болон Болот Бороев хоёрто зорюулагдаһан тусхай үзэсхэлэн дэлгээгдээ.

Сурэна Дашицыренова Ивалгын аймагай Хурамша нютагта 1952 оной июниин 3-да ажалша бэрхэ бүлэдэ түрэhэн намтартай. Буряадай оперо болон баледэй театрта ерэжэ, 30 гаран жэлэй туршада дуушанаар хүдэлхэдөө, дэлхэйн, ородой классикын болон буряад оперонуудта 30 гаран ехэ бага партинуудые дуулаhан байна.  Сурэна Пурбуевнае консерваториин гурбадахи курсын оюутан байхадань, “Энхэ-Булат баатар” оперодо дуулахыень урижа, тэрэ Москва, Ленинград хотонуудаар тоглолтонуудта хабаадалсаһан намтартай. Консерватори түгэсхэжэ, Буряад оронойнгоо Оперын театрта бүхы наһаяа зорюулаа.

“Манай эгэшын 70 жэлэй ойдо зорюулжа, түрэл театрынь иимэ үзэсхэлэн дэлгээжэ байхадань, ехэ баяртай байнабди. Мүнөөдэр хурамшынхиднай ехэ олоор ерэбэ. Эгэшэмнай гэртээ табан үхибүүдэй тээли байһан. Ехэ хүхюун, зугаатай, зондо туһалха гэжэ ябагша бэлэй. Би жаахан байхадаа һанагшаб, эгэшэмни худаг дээрэ гараад дууладаг һэн. Юундэ тиигэнэ гээшэб гэжэ гайхахаш. Томо болоод ойлгоходом, сууряатадаг байгаал даа, тиигэжэ өөрыгөө шагнадаг һэн ха”, – гэжэ Сурэна Пурбуевнагай дүү Надежда Аюшиева хөөрэнэ һэн. 

Сурэна Дашицыреновагай зохёохы амжалтанууд гүрэнэй талаhаа үндэрөөр сэгнэгдэжэ, “Буряад Уласай арадай артист”, “Россиин габьяата артист” гэһэн нэрэ зэргэнүүдээр, медаль болон грамотануудаар тэмдэглэгдэhэн байна. Буряадай габьяата артист Галина Малановатай олон жэл соо хамта нэгэ тайзан дээрэ дуулаһан.

-Мүнөө дурасхаалай үзэсхэлэн хаража,  холын үе сагай һайхан байдал  сэдьхэлдэм һанагдаба, - гэжэ тэрэ  хэлэнэ һэн. 

 

Галина Маланова, Буряадай габьяата артист: “Сурэна Пурбуевна Болот Дашиевич хоюулаа зохидхоноор энэ оперын партинуудые дууладаг байгаа. Хаража байхада, урматай. Сурэна ёһотой буряад басаган, Болот ёһотой буряад хүбүүн байха. Ехэ ажалша һэн даа. Эсэхэ гээшые мэдэхэгүй, дуушанайнгаа бэлиг шадабари мүлижэл байха. Сурэна Пурбуевна “Чио-чио сан” оперодо  ямар гоёор дуулагша һэм. Мүнөө эндэ ерээд байхада, абяаниинь минии шэхэндэ дуулдажа байһан шэнги байна. Болот Бороев тухай дурсан хэлэбэл, бурханһаа бэлигтэй дуушан һэн даа. Тайзан дээрэ дуулахаяа гарахадаа, тад ондоо болошохо, дуулажа байһан дуунайнгаа гү, наадажа байһан рольдоо бүхыгөөрөө орожо, шагнагшадаа гайхуулагша бэлэй. Урин һайхан шарайтай, хонгёо һайхан хоолойтой тенор һэн даа. Эдэ хоёрнай ута наһа наһалаагүй, мүнөө мэндэ ябаа һаа, дуулажал байха байгаа”.   

 

Буряадай Оперо болон баледэй театрай түүхэдэ өөрын онсо мүр сараа үлөөһэн Россиин габьяата артист Болот Бороев байгша оной сентябриин 26-да  75  наһатай болохо байгаа. Дуушан болохо гэжэ бурханһаа табисууртай байһан, уянгата тенор хоолойтой, бултанай дуратай  дуушан байһан.

Буряадай Оперо болон баледэй театрай гол дуушадай нэгэн ябаһан Россиин габьяата артист Болот Бороевой бидэнэй дунда үгышье һаань, хүсэ, дэлисэ ехэтэй уянгата тенор хоолойень дуунда дуратайшуул элеэр һанаха байха. Болот Бороев хадаа юрэ арад зоной хэлэдэгээр,  Буряад ороной эгээл эрхим дээжэ гургалдайнуудай нэгэн, одоол дээдэ зиндаагай дуушан байһан юм. Болот Бороев гансата дуушан байгаагүй. Агын үргэн талын Сагаан Уула тоонтотой хүбүүн Шэтын хүдөө ажахын техникумдэ, Львовой сэрэгэй-политическэ дээдэ училищида, Буряадай багшанарай дээдэ һургуулиин түүхын факультедтэ һураһан юм. Хойто зүгэй далайн флодой матрос ябаад, аяар 25 наһатайдаа Улаан-Үдын хүгжэмэй училищида, суута багша Вячеслав Баяндаевич Елбаевай класста ороо һэн. Хонгёо һайхан хоолойтой ерээдүйн артист бэрхэ багшын гарта орожо болбосороод, Москвагай консерваторидо суута профессор Александр Батуринай класста һуража гараха азатай байгаа. Тиин 1982 онһоо Буряадай гүрэнэй Оперо болон баледэй театрта зохёохы намтараа эхилээ бэлэй.  Богонихон сагай туршада Болот Бороев оперонуудай гол партинуудые сээжэлдэжэ, театрайнгаа гол дуушадай нэгэн болоо һэн. Чайковскиин “Иоланта”, Бородинай “Игорь тайжа”, Вердиин “Травиата”, Фроловой “Энхэ-Булат баатар” гэхэ мэтэ зүжэгүүдтэ дуулаһыень олон харагшад халуун альга ташалгаараа угтаһан байха юм. Тиигэжэ 1987 ондо  Болот Бороевто “Буряадай арадай артист” гэһэн нэрэ зэргэ олгогдоо, харин миин лэ гурбан жэлэй үнгэрһэн хойно “Россиин габьяата артист” нэрэдэ тэрэ хүртөө һэн.   

Гомбо Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй Дүүриин болон бүжэгэй театр  ээлжээтэ шэнэ хаһаяа Буряад Уласай байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойн баярта зорюулна.