Соёл уралиг 4 nov 2022 1442

Манай Чимит

Дурсалга
Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Чимит Ринчиновэй түрэһөөр 70 жэлэй ойдо
Манай Чимит
Бодото энэ наһанаймнай
Богони байхань гайхалтай.
Эрхим бэрхэ хүнүүдэймнай
Эрьелтэгүй ошохонь харамтай...

Тоонто Буламаа түби дээгүүр суурхуулаа

                                                   

Ринчинов Чимит Дарижапович Хориин аймагай Булам һууринда 1952 оной октябриин 12-то түрэһэн байна. Дарижаб Балданович, Чимитма Гатаповна Ринчиновтэнэй гэр бүлын эгээл ехэ хүбүүн байһан юм.  Чимит 1959 ондо Буламай эхин һургуулиин нэгэдэхи классай һурагша болоһон байна. Нютагтаа эхин классуудта һураад, саашадаа табадахи-арбадахи классуудта Хориин нэгэдэхи дунда һургуулида һураа.

Хориин нэгэдэхи дунда һургуули 1971 ондо дүүргээд, Чимит Ринчинов Владивосток хотодо оршодог дээдэ һургуулиин оюутан  болоо һэн. Айхабтар хүндэ конкурс дабажа шадаһан хорин найман хүбүүд басагадтай сугтаа дүрбэн жэлэй туршада Номгон далайн эрьедэ бодоһон һайхан хотодо һурахадаа, Чимит Ринчинов эгээл бэрхэ оюутан гүүлэжэ, магтаалда хүртэн ябаа.  Сугтаа һураһан нүхэдынь мүнөө олондо мэдээжэ болоһон суута зүжэгшэд юм. Заримыень нэрлээ һаа, Доржо Сультимов, Цырен-Доржо Бальжанов, Дамба-Дугар Бочиктоев, Олег Бабуев, Содном Хажитов, Иван Цыбикжапов, Любовь Цыдыпова, Елена Дамбаева, Надежда Шагдырова, Дарима Дамдинова, Бальжит Очирова гэгшэд мүн болоно.

Буряад драмын театрта 1975 ондо хүдэлжэ эхилхэдээ, Чимит Ринчинов эгээл түрүүн А.Алексинэй «Мой брат играет на кларнете» гэжэ зүжэгтэ наадаа. Дээдэ һургуули улаан  дипломтойгоор дүүргэһэн залуу зүжэгшэн уран найруулагшадай  һонирхол абаһаар лэ татадаг һэн. Театрай труппада оруулагдаһан залуу артистнууд тэрэ хабартаа Москва хото ошолсожо, ехэ гастрольдо хабаадалсаха аза талаантай байшоо. Тэндэ ябахадаа, олон юумэндэ һураһаниинь, олон юумэ мэдэхэ болоһониинь ойлгосотой бэзэ. Москваһаа бусаад байхадань, Чимит Ринчинов  Доржо Сультимов хоёрые сэрэгэй албанда татаа һэн.

Сэрэгэй албанһаа бусаһаар, залуу артист гансата хоёр рольдо наадахаар уригдаа һэн. Нэрлэбэл, Баир Эрдынеевэй «Бэшэгдээгүй шүлэгүүд» гэжэ зүжэгтэ Хубисхалай роль, мүн Всеволод Вишневскиин «Оптимистическая трагедия» гэжэ зүжэгтэ Вайнонен матросой роль наадаһан  юм. Эдэ хоёр зүжэг бэлэн болгогдон табигдахадаа, олон тоото харагшадайнгаа үндэр сэгнэлтэтэ хүртэһэн байна. Эдэ жэлнүүдтэ залуу артист Чимит Ринчинов ород болон хариин оронуудай элдэб драматургнуудай бэшэһэн янза бүриин зүжэгүүдтэ таһалгаряагүйгөөр наадахадаа, бэлиг шадабарияа нилээн мүлиһэн байха юм. Иигэжэ театрайнгаа бэрхэ артистнуудай нэгэн боложо тодороо һэн.

Россиин арадай зүжэгшэнэй үндэр нэрэ зэргэтэй болонхой Нина Гармаевна Токуренова мүн эрхим һайн наадаараа шалгаржа шадаа һэн бэзэ. Тиигэжэ эдэ хоёр эрхим артистнарай ялас гэмэ һайхан дуэт бии болоһон түүхэтэй юм. Саашадаа олон жэлнүүдэй туршада табигдажа байһан «Будамшуу» гэжэ зүжэгые харахаяа ерэгшэд Һорнии Пиглай хоёрой, мүн Будамшуугай (Михаил Елбонов) наадахые ехэтэ һонирхон хужарладаг байһан гээшэ. Россиин арадай артист Михаил Гомбоевич Елбонов Будамшуугай рольдо дабтагдашагүй бэрхээр наадаһан юм гэжэ булта һайн мэдэнэбди.

«Будамшуу» гэһэн зүжэг Бүхэсоюзна телевиденидэ харуулагдаха үндэр эрхэдэ хүртөөд, хэдэн удаа сэнхир экранаар дамжуулагдаһан юм. Һорнии Пиглай хоёрой наадаһан багахан хэһэг янза бүриин концертнүүдэй үедэ харуулагдадаг болоһон байна. Украинын ниислэл Киев хотодо үнгэргэгдэһэн Буряадай соёлой, уран зохёолой болон искусствын үдэрнүүдтэ Чимит Ринчинов, Нина Токуренова гэгшэд хабаадаһан юм. Тиихэдээ Чернобыльдо ойрохон оршодог Славутич хотодо болоһон концертдэ мүн лэ хабаадалсаа һэн. Чимит Ринчиновэй наадаһан зүжэгүүдэй, байгуулһан образуудай зарим тэдыень эндэ дурдаха хэрэгтэй. Доржо Эрдынеевэй бэшэһэн «Бальжин хатан» гэһэн зүжэгтэ Чимит Ринчинов Хүүхэн гэгээн боложо наадаһан байдаг. Тиихэдээ энэ ехэ санаартанай түхэл шарайе тон үнэншэмэ зүбөөр гаргажа шадаһан габьяатай юм. Баир Эрдынеев болон Ринчин Бадмаев хоёрой суг зохёоһон «Дамдин лама» гэжэ зүжэгтэ наадахадаа, Чимит Ринчинов Гэндэн хамба ламын дүрэ эли тодоор байгуулжа шадаа һэн. Энэ зүжэг хадаа Польшо гүрэнэй Елена-Гура хотодо үнгэргэгдэһэн уласхоорондын театральна фестивальда хабаадажа, үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн байна.

А. Ким гэгшын зохёоһон «Плач кукушки» гэһэн зүжэгтэ Чимит Ринчиновтэ Павел Чен гэжэ геройн роль даалгагдаа һэн. Москва хотын шүүмжэлэгшэд тэрээндэ үндэр сэгнэлтэ үгэжэ, түбэй газетэнүүдтэ бэшэһэн байгаа. Англи ороной гайхамшаг драматург Вильям Шекспирэй «Король Лир» гэжэ түүхэтэ зүжэг Буряад драмын театрта амжалтатайгаар табигдаа һэн. Энэ зүжэг coo Чимит Ринчинов шог зугаа дэлгэдэг хүн (шут) боложо наадаһан байна. Хаанай  хажууда ходо байгаад, үндэр түрэлтэ энэ хүнэй гэнтэ ямар нэгэн ушар шалтагһаа гуниглаха, уярха, муудаха болоо һаань, иимэ хүн тэрэниие хүхеэхэ, баярлуулха уялгатай байдаг һэн. Тиихэдээ нохой шэнги үнэн сэхэ, бишэн мэтэ хүхюутэй, шогтой ходо ябаха ёһотой бэлэй. Иимэ ахирхан байдалтай багахан хүниие Чимит Ринчинов тодо зүбөөр, бодотоор наадажа шадаһан габьяатай юм.

Чимит Ринчинов комедийнэ образуудые байгуулхадаа, шадамар бэрхэ, бэлиг ехэтэй һэн. Жэшээнь, Геннадий Башкуевай «Чио-Чио-Сан» гэһэн зүжэг coo Санька боложо, гоёор наадаһан юм. Тиихэдэ Бато-Мунко Пурбуевай зохёоһон «Свои люди, сочтемся» гэжэ зүжэгтэ Далай Дамбаев, К.Гольдониин  «Слуга двух господ» гэһэн зүжэгтэ Панталоне гэгшэдые сог зали ехэтэйгээр, дорюунаар наадаһан байдаг.

Чимит Ринчинов үхибүүдтэ зорюулагдажа бэшэгдэһэн зүжэгүүдтэ наадаха ехэ дуратай, ехэ бэрхээр наададаг байһан юм. Е.Шварцай найруулан зохёоһон «Снежная королева» гэһэн зүжэг соо принц боложо наадахадаа, багашуулда ехэтэ һайхашаагдажа, тэдэнэй халуун альга ташалганда, омогорхол магтаалда хүртөө бэлэй. Бэеэр багахан, нарин бэетэй артист хадаа Чимит Ринчинов үхибүүн боложо наадахалаараа ехэ зохидоор таарадаг байһан ха юм. Г.Соколовагай бэшэһэн «Царевна-лягушка» гэһэн зүжэгтэ Чимит Ринчинов аймшагтай Кащей боложо наадаа. Тиихэдээ багашуулай үнэнхэ зүрхэнһөө айхаар, үзэн ядахаар муухай амитан боложо хубилһан юм. Япон арадай «Дурак Етаро» гэжэ онтохон соо иимэл нэрэтэй гол герой болоод наадаа һэн. Тиихэдэ Т.Габбе гэгшын «Оловянные кольца Альманзора» гэһэн зүжэгтэ министр Флюгерио гэжэ нэрэтэй хүн боложо, эрхим бэрхээр наадаһан байха юм.

Чимит Дарижапович Ринчинов Буряад драмын академическэ театрай артист байхынгаа хажуугаар кинодо оло дахин наадаһан онсо  габьяатай ха юм. Бүри Владивосток хотодо дээдэ һургуулида һураха үедөө тэрэ эгээл түрүүшынгээ кинодо наадаһан байгаа. Тэрэ хадаа бүхы дэлхэй дээгүүр сууда гараһан, гайхамшаг япон арадай кинорежиссер Акира Куросава гэгшын табиһан «Дерсу Узала» гэжэ фильм һэн. Эндэ Чимит Ринчинов япон солдат боложо наадаа һэн. Тиихэдэ 1974 он ябажа байгаа. Удаадахи олон жэлнүүдтэ тэрэ «Не имеющий чина» (1983 он), «Нет чужой земли» (1991 он), «Сон в начале тумана» (1993 он), «Иду, пока несут меня мои ноги» (2000 он), «Сибирская мечта» (2002 он) гэһэн фильмүүдтэ наадаха золтой байһан юм. Эдэ олон кинодо наадажа ябахадаа, Чимит Ринчинов оронойнгоо гайхамшаг артистнуудтай дүтөөр танилсажа, саашадаа ехэ нүхэд болоһон байна. Жэшээнь, «Дерсу Узала» гэжэ кинодо наадаха үедөө Юрий Соломин, Максим Мунзук болон бусад олондо тон мэдээжэ артистнуудтай танилсаа һэн.

Буряадайнгаа телестудида хоёр жэлэй туршада гаража байһан «Түдэб баабайнда» гэжэ нэрэтэй дамжуулгые хамаг зон ехэтэ һонирхожо харадаг байһан гээшэ. Энэ дамжуулга журналист Жанна Дымчикова зохёон эмхидхэһэн юм. Шэнэ дамжуулгадаа нэрэ үгэхэ тушаа хөөрэлдөөнэй болоһон тухай мэдээжэ поэт, журналист Николай Чимитович Шабаев иигэжэ дурдаа һэн: «Үхибүүдтэ зорюулагдаһан шэнэ дамжуулга Жанна Дымчиковагай эдэбхи үүсхэлээр зохёогдоод, тэрээндээ ямар нэгэн нэрэ олгохо байгаабди гэжэ хэлсээ һэмди. Хүн бүхэн өөрынгөө дурадхал, һанамжа оруулаа һааб даа. Гэнтэ Булат Намдакович Жанчипов: «Түдэб баабайнда» гээд нэрлэе, нүхэд», - гэжэрхиһэн юм. Тиигээд энэ нэрэ бүгэдэндэ яһала һайшаагдаа бэлэй».

1990-ээд онуудаар Буряадай телевиденидэ элитэ поэт, Буряад Республикын Гүрэнэй шангай лауреат, хуушанай журналист Булат Намдакович Жанчипов, мэдээжэ поэт, журналист Николай Чимитович Шабаев гэгшэд амжалта түгэс хүдэлдэг байһан юм. Иигэжэ энэ дамжуулгада Чимит Ринчинов, Россиин габьяата артистка Светлана Бунеева гэгшэд наададаг болоһон байна.

 Үргэлжэлынь хожом гараха

   Доржо Дамбаев, 1995-2014 онуудта “Буряад үнэнэй” штатна бэшэ корреспондент

 

 

 

 

Фото: Гэр бүлын архивһаа