Ажабайдалынь – дуун

Бэлигэй дээжэ

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда Сибириин сэрэгшэдэй баатаршалга тухай «Сибирские дивизии» (үгэнь П. Дорофеевэй, хүгжэмынь В. Алек­сеевэй) гэжэ шэнэ дуу сээжэлдэһэн байгаабди. Тэрэнээ мүнөөнэй бо­дото байдалда тааруулжа, халта шэнэлээд, хубилгаад гүйсэдхөөбди. Эхиндэнь хүгжэмэй пролог: В. Алек­сеевэй «Ветераны поют о судьбе поколений» гэжэ дуунай 1 бадаг даб­талгатайнь, эсэстэнь буряад хэлэн дээрэ поэтическэ эпилог зэдэлээ:

Аюулта дайнай утаан тунажа,

Амгалан байдал тогтог лэ!

Баатар хүбүүднай тоонтодоо бусажа,

Буряад ороноо үргэг лэ!

Шагнагшад, жюриин гэшүүд халуун альга ташалгаар дэмжээ.

Манай хоор дуулан ябаhаар 20 жэл болохонь. Ойн баяртаа бэлэд­хэл эхилээбди. Бэлигтэй багшын hайгаар яһала хүл дээрээ гараһан, борьбо дээрээ бодоһон бүлгэм гэжэ тоотойбди. Дууша нүхэд тухайгаа нэ­гэтэ бэшэ «Буряад үнэн» сониндоо бэшээ һэм. Теэд мүнөө минии гол зорилго гэхэдэ, 18 жэл манай хоор хүтэлжэ ябаһан Вера Матвеевна Мантатоватай танилсуулха. Россиин габьяата артист, Буряадай Оперо болон баледэй театрай гол дуушан Ольга Жигмитовагай, мүн энэ теа­трай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ В.А. Рыловой үүсхэлээр Вера Мат­веевнагай зохёохы замайнь, тэбхэр 50 жэл соо хэһэн ажалайнь дүн харуулһан тоглолто үнгэрөө. Энэ үүсхэлыень омогорхон бидэ дэмжэ­эбди, ехэ баярланабди!

Хүндэтэ багша тухайгаа бэ­шэхын урда нам һуужа, хоюулаа хөөрэлдөөбди. Баян намтартай эхэнэр байна. Алтан дэлхэйдэ мүн- дэлһэн, хүлөө шоройдоһон, заяа һүлдыень үргэһэн тоонтонь хэбэд номхон Хэжэнгэ болоно. 1948 оной январиин янгинама хүйтэндэ, га­хай жэлдэ түрэһэмби гэнэ. Бухарин Матвей Мантатович ба Ирина Фё­доровнагай гэр бүлэдэ эрхэ бэрхээр үндыгөө. Хоца Намсараевай нэрэм­жэтэ дунда һургуулида һайн һураа, мүн хүгжэмэй һургуулида ябажа үрдидэг байгаа.

Эрилтэ ехэтэй эрдэмэй гуламтада

Вера басаганай 7-дохи ангиин байхада, хайрата эжы аба хоёрынь хойно хойноһоонь наһа бараа. Үн- шэн хэнзэ хүүхэн уй гашуудалда абтаашье һаа, эхэ эсэгынгээ этигэл найдабари дүүргэжэ, 8 класс бэр­хээр түгэсхөө. Баяндайһаа үеэлэнь ерэжэ, саг зуура байлсаад, удангүй бусаа. Бэеэ хүсөөгүй, 15-тайхан Вера хүсэл зоригоо зангидаад, хэсүү байдалаа гаталжа, хоёр нүхэр ба­сагадаараа - Вика Батомункуева, Мила Очиржапова гэгшэдтэй 1962 ондо Улаан-Үдэ хотын Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищиин оюутад болоо. Тон шуналтайгаар номоо үзэдэг, эрмэлзэлтэй В. Буха­ринае 1-дэхи курсын һүүлдэ Москва хото путёвкоор эльгээгээ. «Ямараар баярлаа гээшэбиб», - гэжэ уяран баг­шамнай хөөрөө. Тэрэ үедэ Дамдин Ширапович Яхунаев училищиин захирал ябаа, Вячеслав Баяндаевич Елбаев, Клим Карпович Миткинов гэгшэд захиралай орлогшод – агуу- ехэ багшанар байгаа.

- Оюутадтаа ёһотой һайнаар хандадаг һэн. Буряад Республикын соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Ленинградай консерватори дүүр- гэһэн эрдэмтэй, дүршэлтэй багша Анастасия Алексеевна Манжигеева дүрбэн жэл намда заагаа. Мүн бэшэ­шье багшанарай дулаан хандаса мэ­дэрдэг, ойлгодог байгааб. Эхинһээнь һуралсалаймнай эрилтэ ехэ шанга һэн. Би юрын жаргалтай хүмби, олон сахюусадтайб, орёо хүшэр сагта сэсэн мэргэн, оюун ухаатай, һайхан сэдьхэлтэй хүнүүд Дара эхэ мэтэ түргэн гараа һарбайдаг, туһалдаг бэлэй... Багшанарни, нүхэдни үншэн намайе хайрладаг, һанаагаа зободог байгаа бшуу даа. Наһан соогоо эдэ зоноо дурсан, сэдьхэлдээ хадагалаад, һайниие һанажа, урмашан ябадагби. 1960-аад онуудаар манай стипен­ди 18 түхэриг байгаа, 2 түхэригөө хамтынгаа байрада түлэгшэ һэмди. Ондоо тэдхэмжэгүй, мүнгөөр ядал­сахадаа, һуралсалһаа гадуур ото хүдэлдэг байгааб. Тиигэһээр зал­галаа жэлнүүд яаралтай үнгэрөө, - гэжэ Вера Матвеевна дурсаба.

Холын Ленинградта

1967 ондо Бухарина В.М. хүгжэ- мэй училиши эрхим һайнаар дүүр- гээд, «руководитель хора, препода­ватель музыкально-теоретических дисциплин» гэһэн мэргэжэлтэй болоод, Мухар-Шэбэрэй Суулга нютаг хүдэлхэеэ ошохо гээ... Харин Буряад Уласай Соёлой яаман бэр- хээр һураһан Вера Матвеевнае Ле­нинградай консерватори эльгээгээ. Хэжэнгын дайдын, Ойхоной, Оһын сахюусад оролдосотой хүүхэндээ дахин харгы замыень заагаа ха. Энэмнай 1862 ондо нээгдэһэн Рос­сиин эгээ түрүүшын хүгжэмэй дээдэ һургуули болоно. 1967 ондо орон дотор Октябриин хубисхалай 50 жэлэй ойдо дашарамдуулан, хото хүдөөгөөр хубилган шэнэдхэлгэ болоо. Ленинградта томо гэгшын Октябриин соёлой байшан нээгдээ һэн, тиишээ дуратай гүйлдэдэг, баяр зугаа дэлгэдэг байгаа.

Вера Матвеевнагай тэмдэглэ- һээр, залуу наһан, залитай үе, сог жабхалан, аза хубиин хото - Ленин­град! Нева мүрэнэй эрьедэ олон нюуса өөртөө нээгээб. Мэдээжэ эрдэмтэ багшанарай хэшээлнүүд үльгэр мэтэ һонирхолтойгоор үнгэрдэг бэлэй. Совет гүрэнэй 15 республикын хүбүүд басагад эбтэй зүбтэй дээдын мэргэжэл абаабди. Консерваторидо Галина Романов­на Лившиц-Озёрская гэжэ учили­щиингаа багшатай уулзаад, ехээр баярлааб. 5-дахи курсда заочно һуража байгаа. Намдаа ехэ туһалдаг, сэнтэй заабари үгэдэг һэн. Галина багшынгаа хэлээшээр абьяас бэлиг­тэй Александр Иванович Крыловой хоорто дуратайгаар репетицидэ ябадаг байгааб. Ленинградай- Санкт-Петербургын консерваториин профессор, мэдээжэ дирижёр Алек­сандр Иванович гүнзэгы мэдэсэ, эрдэм ухаа үгөө, дүршэлөөрөө ху­баалдаа. Тэрэ үедэ хүгшэн эжынгээ аша туһаар нютагһаа холо байһан басаган түрэһэн абатаяа харилсажа, мүнгэн тэдхэмжэ абажа эхилээ. Пётр Мадонович Борголов эсэгэнь олон жэлдэ Хориин дунда һургуулида, ондоо аймагуудай һургуулинуудта директорээр, удаань Буряад Респуб- ликын эрдэм гэгээрэлэй сайдай ор­логшоор хүдэлөө. Юрын һайн зан­тай, бэрхэ хүн байгаа гэлсэдэг.

Тиин 1972 ондо В.М. Бухарина холын хотодо консерватори дүүр- гээд, түрэл Улаан-Үдэеэ бусажа ерээ. Соёлой яаман дээдэ гарай хүгжэмшэниие Зүүн Сибириин соё- лой дээдэ һургуулида багшалхыень зууршалаа, теэд Вера Матвеевна арсаад, түрэл училищидаа зүдхэн ороод, 40 гаран жэл тэндээ амжалта­тай хүдэлөө.

Залуу багшын ажабайдалда 1972 он ехэ урагшатай, үрэжэлтэй байгаа, баяр жаргалаар билтараа. Юундэб гэхэдэ, нютагайнгаа хүбүүн Вильсон Владимирович Мантатовтай хуби заяагаа холбоо, үндэр зэргын ди­плом абаа, Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищида ажалда ороо, ууган хүбүүн Мишэеэ түрөө.

Гэр бүлын жаргалтай дүхэриг соо

Залуу багшын ажабайдалда 1972 он ехэ урагшатай, үрэжэлтэй, баяр жаргалаар дүүрэн байгаа. Энэ жэлдэ нютагайнгаа хүбүүн Вильсон Вла­димирович Мантатовтай хуби за­яагаа холбожо, ууган хүбүүн Мишэеэ түрөө. Гадна дээдэ мэргэжэлтэй боложо, диплом абаа, мүн П. Чайков­скиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй учили­щида ажалда ороо.

Наһанайнь нүхэр Вильсон Влади­мирович Омск хотодо авиационно техникум дүүргээд, радиотехник мэргэжэлтэй болоод, Зүүн Сибириин гүрэнэй технологическа институдта, Буряадай гүрэнэй багшанарай дээ­дэ һургуулида заочно һураа. Абари зангаар һайн, уран гартай хүн бай­гаа. Вера Матвеевна Вильсон Вла­димирович хоёр бага наһанһаа бэе бэеэ мэдэхэ байгаа, түрэлхидыньшье нүхэсэдэг һэн.

Жаргалтай бүлэдэ 1975 ондо од­хон хүбүүн Сашань түрөө. Хүбүүдынь аба эжыдээл адли бэрхэнүүд, дээдэ мэргэжэлтэй юм: Миша - физик, Саша - экономист. Вера Матвеевна үнэр баян бүлын эзэн эхэнэр: 5 алтан ашанартай, 3 гушатай, тэдэнь дэлхэй дүүрэн таранхай. Хүбүүд бэреэдынь, ашанарынь эжыдээ, хүгшэн эжыдээ зөөлэхэнөөр, хүндэтэйгөөр хандадаг.

Залуу халаанда – жэшээ

Манай багша ажалдаа ехэ ду­ратай. Толгой соонь үдэр һүнигүй аялга дуун зэдэлжэл байдаг. Шаг­нагшад болон дуушадташье һонин байхын тула аранжировко найру­улжа, элдэбын композици зохёожо, шэхэ, сэдьхэл хужарлуулхын түлөө оролдожол ябадаг. Холо ойрын мэ­дээжэ дуушад, хүгжэмшэдэй манай хото ерэжэ, концерт табихадань, алдангүй ошожо харадаг, бидэнии­ешье уридаг. Үшөө Эрхүү хото түмэр харгыгаар зорижо ошоод, наада хаража, сэдьхэл дүүрэн, баяртай ерэ­дэг, маанадтаа хөөрэдэг. Дээдэ га­рай, дүршэл ехэтэй багшамнай мэр­гэжэлээ мүнөөшье болотор мүлижэл ябаһаниинь гайхалтай! Залуу ха- лаанда ялас гэмэ жэшээ гээшэл даа!

Вера Матвеевнагай ажалайнь намтарта Хитад гүрэнэй Хайлаар хотодо богонихон болзор соо хүдэл- һэниинь онсо һуури эзэлдэг. 2007 ондо Тайваниин телевидени Хита­дай 5 үндэһэтэнэй хүүгэдэй хоор байгуулха гэжэ шиидээ. Монгол яһанай Бүринбаяр, мүн эвенк гар­балтай Урнаа гэгшэд нютагайнгаа монгол, буряад, эвенк, дагуур, орочо­он мэтын бага яһатанай бэлигтэй 37 багашуулые суглуулаа. Тэдэниие баг­шанартайнь, хүмүүжүүлэгшэдтэйнь хамта һуралсалай түбтэ байлгаад, дуу хатарта һургаа. Ород гүрэнһөө манай Вера Матвеевна уригдажа ажаллаһан байна.

- Һара соо нилээд эршэтэйгээр, шанга журамаар хүдэлөөбди. Ха- рюусалгань, эрилтэнь ехэ хатуу бай­гаашье һаа, хари гүрэндэ урагшаа һанаатай зоноор уласхоорондын түсэл бэелүүлэлсэхэдэ, ехэ һонин байгаа бэлэй, - гэжэ багшамнай тэрэ сагаа дуратайгаар дурсан хөөрэнэ.

Вера Матвеевнада заалгаһан хүбүүд, басагад булта шахуу «одод» болонхой. Манай Буряад орон­до мэдээжэ Галсан-Нимын Ган­диг, мүнөө Нидерланды гүрэндэ ажаһуудаг Уудам гээд лэ, шабина­рынь олон даа. Харамсалтайнь гэ­хэдэ, Вера Матвеевна тэрэл ажалаа үргэлжэлүүлхэеэ дахин Хайлаар уригдаһан аад, ошожо шадаагүй һэн - Вильсон нүхэрынь хүндөөр үбдөөд байгаа бшуу. Тайваниин бэрхэшүүл 5 үндэһэтэнэй хүүгэдэй хоор тухай ехэ мэдээсэл тараагаа: сонин, сэдхүүл, ном, хүгжэм дуутай диск, кино г.м. Эдэ бүхы юумэ Вера Матвеевна наринаар хадагалаад байдаг. Хани барисаагаа таһалаагүй, суг хүдэлһэн нүхэдөөрөө, тиихэдэ дуулажа һургаһан шабинартаяа хаа- яа уулзадаг, утаһаар хөөрэлдэдэг. Хүлэн-Буирай аймагһаа Ганцэцэг гэжэ дуушан нэгэтэ Улаан-Үдэ айл­шалаа һэн.

Нэгэ үедэ ниислэл хотодомнай Буряад Республикын хүдөө ажахын, экономико болон соёлой үдэрнүүд үнгэрдэг байгаа. Тиихэдэ Вера Мат­веевна Баргажанай аймагай Ба­янголой суута хонишон, Социалис Ажалай Герой Дашанима Буодиевич Сундуевые Буряад театрай тайзан дээрэ гаргаа һэн. Арадайнгаа дуу хотын үндэр тайзан дээрэһээ ханхи­нуулаад, герой-хонишон баярлахын ехээр баярлаа һэн гэжэ хүгжэмшэн урмашан хөөрэнэ.

Наһанайнгаа амаралтада гараашье һаа...

Вера Матвеевна мүнөөшье аль­ган дээрээ ажалаа бадаруулһаар ябана. Үшөө училищиин оюутан байһан сагһаа эхилээд, энэ боло­тор хоёр-гурбан газарта хүдэлһөөр. “Болихомни, амархамни”, - гэхэдэнь, табидаггүй. Теэд дүршэлтэй, шада­мар мэргэжэлтэд хаанашье, хэзээдэ­шье хэрэгтэй ха юм даа. Үргэн Буряа- дайнгаа, хүршэ Эрхүү, Шэтын можо­нуудай хото хүдөөгөөр ябажа, соёл болбосоролой ажалшадта методиче­ска туһаламжа, заабари үгэдэг. Гадна Буряадай Хүдөө ажахын академиин «Алтан булаг» бүлгэмтэй олон жэл хүдэлөө. Людмила Лудуповна Ша­багановатай оюутадые дахуулаад, Швейцариин, Франциин, Испаниин, Италиин ажаһуугшадта абьяас бэли­гыень харуулаа. Удаань Оһо-Боохон нютагайхидай «Ангара» ансамбль урматай хүтэлөө. Тус бүлгэмтэй Эрхүү можын нютаг нугануудаар, Монгол һайхан ороноор яһала аял­га дуугаа зэдэлүүлээ. РЦНТ-дэ олон жэл дуунай болон хоорой таһаг эрхилнэ. 18 жэл БГУ-да ветерануу­дай хоортой, мүн «Ариг Ус» гэһэн камерна бүлгэмтэй нилээд удаан нягта хүдэлнэ. Бүгэдэ Буряадай «Ал­таргана» нааданда таһалгаряагүй хабаадана. Олон дуушадай дундаһаа эрхимыень шэлэхэ, шүүхэ, илгаха гээшэмнай хүнгэн бэшэ ажал гээ­шэл даа. Тэрээнһээ гадуур Россиин арадай зүжэгшэн М.Г. Елбоновой эрхилһэн «Эдир Будамшуу», мүн тиихэдэ «Наранай туяа», «Алтан гур­галдай», «Дыхание земли» г.м. элдэб хэмжээнэй дуушадай мүрысөөн, түсэлнүүдтэ жюридэ һуудаг.

50-яад жэлэй туршада талаантай багшын һургаһан шабинар дали ур­гажа дэгдээд, мэдээжэ дуушад боло­но. Нэгэ хэдыень нэрлэе: Ольга Жиг­митова Санкт-Петербургын консер­ватори дүүргээд, Буряадай Оперо болон баледэй театрай гол дуушан, Россиин габьяата артист болонхой; Сойжина Жамбалова ГИТИС-тэ мэр­гэжэлээ абаад, театрай найруулаг­шаар хүдэлнэ; Долгор Георгинова Улаан-Баатарай консерваториин удаа түрэл колледждоо багшална; Ольга Ланцова Санкт-Петербургда Герценэй нэрэмжэтэ Багшын дээ- дэ һургуули дүүргээд, Москвада хүдэлнэ; Ольга Ким Зүүн Сибириин Соёлой академи түгэсхөөд, Опе­ро болон баледэй театрай хоорой директор мүн; Наталья Лушникова Красноярск хотодо Хворостов- скиин нэрэмжэтэ Соёлой институт дүүргээд, тэндээ таһагые даагша болонхой; Баир Андреев, Санжана Доржиева, Ольга Татаурова гэгшэд Буряадай Оперо ба баледэй театрай хоорто дуулана. Вера Матвеевна Мантатова омогорхохоор, урмаша­хаар олон бэрхэ шабинартайл даа. 50-яад жэлэй туршада эсэн сусангүй хэһэн, мүнөөшье хэжэ ябаһан ажа­лайнь дүн иигэжэ тодорбо. Энэ дэм­бэрэлтэй ушараар бүхы наһаяа Эхэ Буряадайнгаа соёл болбосоролдо, хүгжэм дуунда зорюулһан Вера баг­шаяа хани халуунаар амаршалаад, ажабайдалдань аялга һайхан дуун замхангүй зэдэлжэ байг лэ гэжэ БГУ- гай ветеранууд хүсэнэ.

Бидэ наһанайнгаа амаралтада га­раад, иимэ бэрхэ багшатай, шударгы һайн нүхэртэй уулзаһандаа ехэ баяр­тайбди. Долоон хоногтоо хоёр дахин репетицидээ гүйдэлөөрөө ерэгшэб­ди. Хүгжэм дуун, шог зугаа, хүхэ эне­эдэн манай танхим соо таһардаггүй. «Буряад үнэн» сониноймнай уншаг­шад манһаа жэшээ абажа, хүгжэм дуугаа тогтонгүй таталуулжа ябахань болтогой!

Алла ЭРДЫНЕЕВА,

хэлэ бэшэгэй эрдэмэй

дид-доктор,

БГУ-гай доцент,

багшын ажалай ветеран