Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 30 жэлэй ойдо

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһээр 80 жэлэй ойдо дашарамдуулан, 104-дэхи жэлээ хэблэгдэжэ байһан сонинойнгоо түүхын хуудаһануудые иран, урданай ажабайдал, оршон тойрон ямар байгааб гэжэ һонирхобобди.

Баярай суглаан

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда совет арадай илаһаар 30 жэлэй ойдо зорюулагдаһан баярай суглаан Буряадай оперо ба баледэй театр соо болобо.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда совет арадай илаһаар 30 жэлэй ой тухай элидхэл Буряадай обкомой нэгэдэхи секретарь А. У. Модогоев хэбэ. Элидхэлэй һүүлээр ехэ концерт болобо.

Арадай мүнхэ габьяа

А. У Модогоев, КПСС-эй обкомой нэгэдэхи секретарь

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһээр гушан жэл болобо. Үе сагай үнгэрхэ тума хуушанай окопууд сооүгы болоод, байлдаанай болоһон газарта ургана, шэнэ город болон тосхонууд баригдаа, һандаргаагдаһан завод ба фабриканууд дахин бодхоогдоо. Дайнай үлэгдэлнүүд газар дайда дээрэһээ үгы болоно…

… Фашис Германиин добтолон ороһон тухай мэдээсэлэй абтахатай адли республикын город ба хүдөө нютагуудтахи хэдэн мянгаад хүн һайн дураараа армида ошохо тухайгаа мэдүүлһэн байгаа.

Улаан-Үдэ хотын Центральна (мүнөө Советскэ) райондо 400, Железнодорожно райондо 300, хүдөөгэй 6 аймагта 1200 мэдүүлгэ түрүүшын үдэр ороһон юм. Тэрэ үедэ 546 мянган хүн зонтой байһан манай республикаһаа фронтдо 120 мянган хүбүүд, басагаднай мордоо бэлэй.

Коммунист болон комсомолшууд Эхэ ороноо хамгаалгын түрүүшын зэргэдэ ябалсаа. Фронтдо 6262 коммунист ошоһон юм. Энэнь областной партийна организациин 60 процентнь болоно. Тиихэдэ 12 мянган комсомолец һайн дураараа фронт ошоо. Бэшүүрэй аймагай партийна организациин 69 процентнь, Зэдын — 68, Загарайн — 54 процентнь фронтдо мордоһон байна…

1941 оной август болотор республика дотор сэрэгэй мэргэжэл шудалха 600 бүлэг байгуулагдаһан юм. Тэндэ 11,6 мянган хүн һуралсаа, 7 ,6 мянган хун сэрэгэй спортивна элдэб һуралсалда хабаадуулагдаһан, «Улаан Хэрээһэнэй» булгэм 700 хүнүүдһээ бүридэһэн дружинануудые 1300 хунүүдһээ нэгэдэһэн 300 шахуу санитарна постнуудые эмхидхэһэн байна...

...Эрэлхэг зоригтойгоор, баатарлигаар тэмсэжэ наһа бараһан сэрэгшэдэйнгээ мүнхэ дурасхаалые Буряад ороной ажалшад гүнзэгыгөөр хадагалжа ябадаг. Александр Матросовой жэшээгээр бэеэрээ дайсанай бэхилэлтын буугай сэмгэ халхалан унаһан Иннокентий Баторовай, Сергей Орешковэй баатаршалгаар омогорхохын ехээр омогорходогбдн. Буряадай комсомолой эльгээһэн лётчик Пётр Харитонов Ленинград шадар эхи түрүүлэн дайсанай самолёдто добтолон ороһон байна бшуу. Ротоһоо үлүү булимтарагшадые усадхаһан гайхамшаг мэргэн буудагшад Жамбал Тулаев ба Цырен-Даши Доржиевһаа фашистнууд үхэсэ һүрдэдэг һэн. Советскэ Союзай Геройнууд Григорий Асеев, Дарма Жанаев, Василий Истомин болон Тосхонойнгоо нарнн — олон олон сэрэгшэднай Эхэ оронойнгоо үмэнэ айхабтар ехэ баатаршалга гаргаһан шуу. Советскэ Союзай Геройнууд генерал-майор Илья Васильевич Балдынов, полковник Владимир Бузинаевич Борсоев ба Николай Якимович Клыпин, подполковник Игорь Сергеевич Иванов гэгшэд сэрэгэй бэрхэ начальнигууд байһанаа дайнай үедэ бэеэ алдаршуулаа...

... Дайнай жэлнүүдтэ республикымнай экономикын хүгжэлтэ, дайнай урда тээхи үеынхидэ орбол, зарим тэды аалидаһаниинь мэдээжэ, ааб даа. Зүгөөр дайнай һүүлэй жэлнүүдтэ экономикомнай жэшээлэшэгүй ургаһан байха юм.

Үнгэрһэн 30 жэлэй туршада республикымнай промышленна үйлэдбэри 12 дахинһаа үлүүгээр ургаһан байна. Гансахан энэ дүн манай экономикын гайхамшаг хурданаар хүгжэжэ байһые гэршэлнэ...

Совет арадай Агууехэ баатаршалга

Улаан-Баатарта баярай суглаан болобо

УЛААН-БААТАР. (ТАСС-ай тусхай корр.) Фашизмые илаһаар 30 жэлэй ойдо зорюулагдаһан МНРП-гэй Центральна Комитедэй, МНР-эй Арадай Ехэ хуралай Президиумэй ба Министрнүүдэй Соведэй баярай суглаан майн 6-да эндэ болоо.

МНРП-гэй ЦК-гай Нэгэдэхи секретарь, МНР-эй Арадай Ехэ хуралай Президиумэй Түрүүлэгш э Ю. Цеденбал, МНР-эй партийна болон гүрэнэй бусад хүтэлбэрилэгшэд, тэрэшэлэн КПСС-эй ЦК-гай Политбюрогой гэшүүндэ кандидат, КПСС-эй ЦК-гай секретарь, Д. Ф. Устинов түрүүтэй Совет партийно-правительственна делегаци, бусад совет айлшад президиумдэ һууба.

1975 оной майн 9-эй сониной хуудаһануудта Агууехэ Илалтын 30 жэлэй ойдо зорюулагдаһан һонирхолтой материалнууд хэблэгдээ.

«Хүн түрэлтэниие абарһан хүсэтэй арадай баатаршалга» гэһэн гаршаг доро Буряадһаа гарбалтай Советскэ Союзай Геройнууд, Алдар солын гурбан ордендо хүртэгшэдэй гэрэл зурагууд, дайнай ветеарнуудай дурсалганууд, тоо баримтанууд толилогдонхой.

Тоо баримтанууд

- Дайнай түрүүшын хоёр жэлэй туршада Улаан-Үдэ городой ажалшад танкова колонно байгуулгада 2,2 миллион түхэриг оруулаа. Ферапонт Головатый гэгшын жэшээгээр буряад ороной ажалшад самолет, танкнуудые бүтээлгэдэ мүнгэ оруулжа эхилэлэй. Сэлэнгын аймагай Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой гэшүүн Базар Очиров 150 мянган түхэриг, «Коммунизм» колхозой гэшүүн Дарма Чимитов - 150 мянган түхэриг. «Улаан-Үдэнгэ» колхозой һаалишан Долгоржаб Эрдынеева -160 мянган түхэриг оруулһан байна. Иимэ жэшээнүүд олон.

- Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнда Буряад оронһоо хабаадаһан олон сэрэгшэд гүрэнэй орден, хайрада хүртэнхэй. Тэдэнэй 34-ниинь Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэтэй.

Ажабайдал үргэлжэлһөөр

Таряалан дээрэһээ мэдээсэнэ

Мухар-Шэбэр

Эртынгээ тарилга аймаг соогоо түрүүлэн эхилһэн «Авангард» совхозой механизаторнууд ажалайнгаа эршэ үдэр бүри шангадхана. Ажахын тракторно-таряан ажалай гурбан бригадада түрүүшын мянган гектар шэниисэ хэрээһэлүүлэгдэн таригдаба. Механизаториуудай дунда дэлгэрһэн мүрысөөндэ Г. А. Метелкин, М. Ф. Бобылевой агрегадууд түрүүлжэ ябана. Тэдэнэр үдэртөо 5 0-6 0 гектарта тарилга хэжэ, даабаряа 120-14 0 процент дүүргэнэ.

Механизаторнууд болон таряашад Агууехэ Илалтын 30 жэлэй ойн үдэр хүрэтэр эртынгээ тарилга эрхим шанартайгаар, агротехникын заабари соо тарижа дүүргээ.

Б. ЖАМБАЛОВ, манай корр (1975 оной майн 10-ай сонин)

Эхын үгэ

Дайн дүүрэһээр гушан жэл болошобол даа. Харин 1945 оной майн 9-нэй үдэр дайнай дүүрэһэн тухай дуулажархёод баярлаһандаа бахардажа, зүүдэлнэгүй хүн аа гүб, гэнтэ һэрин гэһээмни, бүхы юумэн үнөөхил хуушаараа байгшагүй аа гү гэжэ бэеэ шэмхээд үзэжэ байһанаа һанахада, һаяхан лэ шангил даа. Caг ошоходоо түргэн гээшэнь хэлэшэгүй.

Теэд дүрбэн жэл соо болоһон дайн яатараа удаарһан шэнги гээшэ һэм! Э рэшүүл булта сэрэгтэ мордошонхой. Хаанашье, ямаршье ажалда  эхэнэрнүүд, үлгэ-һалга үбгэд, хүгшэд, үхибүүд...

... Минии хоёр хүбүүн, хүрьгэмни сэрэгтэ ябаа. Бага хүбүүнэймни — Галсанаймни наһан дээгүүр ороһон байшоо. Тиигэжэ арбан долоо хүрөөгүй шодогорхон хүбүүмни баруун дайнда ябажа, 1943 ондо хүндөөр шархатаад табигдажа ерээ һэн. Шагдар хүрьгэмни дайнай дүүрэтэр ябаад «Алдар» гэжэ ордентой, хэдэн медальтай болоод, 1945 оной зун бусаа һэн.

Минии нүгөөдэ хүбүүн - Дандаров Жамса Цыбикович дайнай үедэ зүүн хилэ шадарай албанда байгаа. 1945 оной зун империалис Японтой болоһон дайнда оролсожо, август һарын хуушаар дайсанай хорото һомондо дайруулаа.

Манай нютагһаа дайнда ошоһон хүбүүд coohoo 58 хүн бусаагуй.

Би мүнөө 84-тэйб. Энэ дэлхэйдэ эхэ хүнэй үзэдэг жаргалшье, зоболоншье — хуу үзөөб. Зүгөөр минии үеын эхэнүүдэй үзэгшые - үхэлтэ дайнай хара далиин һүүдэр гээшые юртэмсэ дээрэ нэгэшье эхэ хожомоо бү үзэг лэ, үхибүүд үншэржэ бү зобог лэ гэж э үнэн зүрхэнһоө үреэхэ байнаб.

М. Дандарова, пенсионерка

P.S. Эдэ бүхы һонинуудаар һонирхобол, «Буряад Үнэнэй» сайтда орожо, архив гэһэн тобшо даража, 104-дохи жэлээ хэблэгдэжэ байһан сониной бүхы түүхэтэ баялиг хужарлан, анхаран уншаха аргатайт.

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 10 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 20 жэлэй ойдо