Олон шэглэлээр хүгжөө

Соёлой талаар үхибүүдые һонирхуулан һургадаг болоһыень урда дугаартаа бэшээ һэмди. Энээниие нэгэ бага үргэлжэлүүлэе.

Мэдээжэ композитор Чингис Ефимович Павлов болон хатарай багша, Хүндэлэлэй ордендо хүртэһэн Виктория Владимировна Абгалдаева гэгшэд 1970-аад онуудай эхеэр интернадта хүдэлхэеэ ороо. Иигэжэ һуралсалай гуламтын түүхэдэ шэнэ хуудаһан нээгдэһэн байна.

Октябрёногуудай, пионернүүдэй, комсомолецуудай хоор һургуулиин дэргэдэ байгуулагдаа. Мүн багшанар хоорто ябалсадаг болоо. Хоор бүхэндэ 100-200 хүн ородог һэн. «Марш учащихся школы-интерната №1» гэһэн зохёол тэрэ үедэ һуралсалай гуламтын үлеэдэг хүгжэмэй зэмсэгүүдэй оркестр гүйсэдхэжэ алдаршаһан юм. Буряадай түрүү хүгжэмшэдэй зохёолнуудые, дуунуудые хангюурдаһаниинь мүнөөшье болотор Буряадай радиогой жасада хадагалаатай.

“Наран” хамталигай эхи Виктория Абгалдаева табиһан байна. Мүн Татьяна Базаровна Вампилова “Наранай” байгуулгада тон ехэ эмхидхэлгын ажал ябуулаа. Мүнөө үедэ тус хамталиг ганса Буряад орондо бэшэ, мүн холо ойгуур мэдээжэ юм.

Тэрэ үеын захирал Филипп Ефремович Долбеевэй ашаар 1980 ондо интернат-һургуулиин дэргэдэ хүүгэдэй урлалай 8-дахи һургуули үүдэеэ сэлиһэн түүхэтэй. Сибирь болон Алас Дурна зүгтэ дунда һургуулида хүгжэмэй һуралсалай гуламта хүдэлдэг ушар анха түрүүшынхиеэ тохёолдоо.

Эсэгэ орондоо дуратайгаар

1970-аад онуудай эхиндэ 1-дэхи интернат-һургуулида үхибүүдые Эсэгэ орондоо, хизаар нютагтаа дуратайгаар хүмүүжүүлхэ зорилго табигдаһан байна.

Хизаар ороноо шэнжэлгэдэ анхарал ходо хандуулагдадаг байгаа. Үшөө 1957 ондо нээгдэһэн “Туяа” гэһэн амаралтын лагерь эдэ бүгэдэ гол зорилгонуудые бэелүүлгэдэ ехэ туһа нэмэри боложо үгөө. Юуб гэхэдэ, һурагшад лагериингаа дэргэдэ олон бэрхэшээлтэ асуудалнуудые дүүргэдэг болоо. Ажал хүдэлмэридэ дуратайгаар үхибүүн бүхэн хандажа эхилээ. Хизаар ороноо шэнжэлгын, байгаали хамгаалгын талаар хэмжээнүүд тэндэл эмхидхэгдэдэг байгаа.

Жэшээлбэл, “Ни дня без поиска” гэһэн бэдэрэлгын ажал олон жэлэй хугасаада эмхидхэгдээ. Үхибүүд нютаг нугануудай түүхэнүүдтэй, ёһо заншалтай танилсадаг болоо. Түрүүшын пионернүүд, комсомолецууд, ажалай эдэбхитэд болон эрхимүүд тухай олон материалнууд бэлдэгдээ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаһан баатарнууд болон гэртээ бусаһан ветеранууд тухай мэдээсэлнүүд олоор суглуулагдаа. “Моя Родина-СССР” гэһэн бүхэсоюзна зүргөөр үхибүүдэй аяншалга ходо эмхидхэгдэдэг болоо.

Буряадай АССР-эй габьяата багша Елена Михайловна Тармаева, РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй отличнигууд Декабрина Ошировна Занданова болон Даша-Нима Цыбикович Доржиев, Буряадай эрдэм һуралсалай габьяата хүдэлмэрилэгшэ Татьяна Григорьевна Ильина болон бусад хүмүүжүүлэгшэд бүхы ажалаа үрэ дүнтэйгөөр һурагшадтай ябуулһан түүхэтэй.

Үхибүүдэй шэнжэлгэнүүд 1966 ондо нээгдэһэн хизаар ороноо шэнжэлгын ба түүхын музейдэ дэлгээгдээ. Түүхын багша Валентина Иннокентьевна Иванова эхи табиһан байна.

Агууехэ Илалтын 30 жэлэй ойдо зорюулагдажа, дайнда унаһан сэрэгшэдые бэдэрэлгын ажал шэнээр ябуулагдаа. 1941 ондо Дивизионная һууринда байгуулагдаһан Суворовой орденто Улаан тугта 97/30 буудалгын Городокско дивизиин ветеранууд тухай мэдээнүүдые һурагшад суглуулһан байна. Валентина Иннокентьевнагай ударидалга доро ехэ ажал хэгдээ. Тиигэжэ дайшалхы габьяагай булан нээгдээ. Бэдэрэлгын ажалай дүнгөөр 1-дэхи интернатһургуулиинхид ниислэл хотодо эрхимүүдэй тоодо оролсоо.

Элүүр энхэдэ анхарал

Үхибүүдэй элүүр энхэдэ анхарал баһа ехээр хандуулагдадаг һэн. Физкультурын хэшээлнүүдые багшанар һонирхолтойгоор үнгэргэдэг байгаа. Мүн спортын талаар нааданууд хирэ-хирэ болоод лэ үнгэрэгшэ бэлэй. Үхибүүдэй бэе махабад һайжаруулгада нүлөөтэй турпоходнуудта һурагшад дуратайгаар ябадаг болоо.

Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, РСФСР-эй гэгээрэлэй отличник, Россиин физкультурын габьяата хүдэлмэрилэгшэ 
Мижит-Доржо Будажапович Митыпов аяншалгын талаар ехэ ажал ябуулжа эхилһэн намтартай. 1967 ондо Мижит-Доржо Будажаповичай бэлдэһэн үхибүүд “Из искры возгорится пламя” гэһэн хизаар ороноо шэнжэлдэг эдир аяншалагшадай 10-дахи бүхэсоюзна слёдто эрхимээр хабаадаһан юм.

1970-1980 онуудта физкультурын, аяншалгын талаар хүнгэн бэшэ хэрэгые ээм дээрээ Владимир Павлович Илыгеев даагаад ябаа. 1975 ондо интернадай һурагшад дахинаа бүхэсоюзна слёдто хабаадаһан байна.

1970-аад онуудай һүүл багаар “Сэрэгтэ эхин бэлэдхэлгын” тусхай таһалгада һүүлэй сагта таарама түхеэрэлгэнүүд худалдан абтагдаа. Интернадай хажууда сэрэгэй спортын комплекс байгуулагдаа. Тэндэ эмхидхэгдэдэг хэшээлнүүдтэ басагадшье ябаха дуратай һэн. Юрий Александрович Степановай ударидалга доро бэлэдхэл эмхидхэгдэжэ байгаа.