700
Шэнэ байшанай хажууда сентябриин 1-дэ
Уласай 1-дэхи интернат-һургуулиин түүхэдэ ороһон үйлэ хэрэг 1960 ондо тохёолдоо. Улаан-Үдэ хотын Чертенковой гудамжаар шэнэ байшантай болоо. Мүнөөшье тэндээ байһаар ха юм.
Тиигэжэ хүмүүжүүлгын ажал шэнээр ябуулагдажа эхилээ. Интернадта һурадаг үхибүүдтэ гэртээ байһан шэнги оршон зохёохо гэжэ багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд ехэ оролдодог байһаниинь гайхалгүй. Олондо тэдэ түрэлхид шэнги дүтэ хүнүүд бологшо һэн. Тэрэ үедэ ахамад хүмүүжүүлэгшээр Елена Михайловна Тармаева аша габьяатайгаар хүдэлһэн юм.
- Елена Михайловна бүхы зүрхэ сэдьхэлээ хүдэлмэридөө, үхибүүдтэ үгэдэг байгаа. Үдэр һүнигүй унтан хэбтэнгүй, үхибүүд дааранагүй гү, үлдэнэгүй гү гэжэ һанаагаа зобожо ябадаг һэн. Зарим ушарта хүүгэдтэ хубсаһанай дуталдахадань, өөһэдөө һүниндөө оёдог һэмди. Шэнэ жэлэй һайндэртэ үхибүүдэйнгээ хубсаһа бэлдэхэш даа. Хэды олон жэлэй саада тээ үхибүүднай һургуулияа дүүргэбэшье, мүнөө болотор хүмүүжүүлэгшэнэрээ һанан ябадаг, - гэжэ Жамбалма Дондуковна Бальжирова болон Татьяна Григорьевна Ильина гэгшэд һанамжануудаараа хубаалдана.
1957 ондо Ирина Игнатьевна Матханова интернат-һургуулида ахамад пионервожатаар эльгээгдээ. Олег Кошевойн нэрэмжэтэ пионерскэ дружина байгуулһан намтартай. Хэшээлһээ гадуур ябуулагдадаг ажал тус дружинын дэргэдэ эмхидхэгдэдэг болоо. Һуралсалай гуламтын үхибүүд түмэр, саарһа суглуулжа, гүрэндэ тушаадаг болоо. Мүн эм домто ургамалнуудые суглуулжа, “Ногоон аптекэ” гэһэн хэмжээндэ нэгэтэ бэшэ эрхимүүд болоһон байна. “Орлёнок”, “Зарница” болон бусад сэрэгэй нааданууд олоной дура буляагаа. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаһан баатарнуудые болон ветерануудые бэдэрэлгэдэ интернадай хүүгэд эдэбхитэйгээр хабаадагша һэн.
Ахамад классай үхибүүдые хүдөө ажахыда хүдэлхыень эльгээдэг һэн. Жэшээлбэл, 1958 ондо Хориин аймагай Үдын совхоздо, Сэлэнгын аймагай Карл Марксын болон Тельманэй нэрэмжэтэ колхозуудта хүдэлөө. Иимэ ажалнуудта хабаадуулагдаһан олон һурагшад ерээдүйдэ хүдөө ажахын мэргэжэлтэй боложо, үндэр амжалтануудые туйлаа.
- Аяар холын 1956 ондо 1-дэхи интернат-һургуулиин 7-дохи класста һуража эхилээб. Аттестат абаһаар, оюутан боложо шадаагүйб. Юуб гэхэдэ, тэрэ сагта заал һаа нэгэ жэл хүдөө ажахыда ошожо хүдэлхэ байгаабди. КПСС-эй 20-дохи съезд-дэ хүдөө ажахые бодхоохо уряал бүхы СССР гүрэндэ табигдаа. Комсомольско путёвко маанадта барюулаад лэ, хүдөө эльгээгшэ бэлэй. Басагад һаалишанаар, хүбүүд малшанаар хүдэлэгшэ һэн. Иигэжэ манай үеын үхибүүд эртүүр ехэ боложо, ажалай амта абаһан байна, - гэжэ 1960 ондо һургуули дүүргэгшэ Татьяна Ивановна Нороева тэмдэглэнэ һэн.
1960 ондо ахамад пионервожатаар хүдэлхэеэ Нина Александровна Николаева (Гурьянова) эльгээгдээ. Ондо ондоо жэлнүүдтэ Людмила Николаевна Мищенко, Татьяна Алексеевна Мадеева гэгшэд энэ тушаалда хүдэлөө.
- Нина Александровна интернадаймнай галхан олон жэлдэ боложо үгөө. Хүүгэдтэ тон дуратайгаар хандадаг пионервожата олон юумэ һанажа, үхибүүдтэй хамта бэелүүлэгшэ һэн. Хаанаһаа бүхы юумэ һанадаг, олодог байгаа юм гэжэ мүнөөшье гайхадагбди, - гэжэ 1967 ондо һургуули дүүргэгшэ Евдокия Будажаповна Раднаева хубаалдана.
Интернат байгуулагдаһаар түрүүшын үдэрһөө Буряадай түрүү зүжэгшэд уригдажа эхилээ. Буда Николаевич Вампилов, Чойжи-Нима Генинович Генинов, Фёдор Сергеевич Иванов, Виталий Аншлевич Ниманд, Андрей Петрович Бурлак, Олег Иванович Хигай болон бусад хүндэтэ айлшад ходо ерэдэг һэн.
1957-1958 онуудта һуралсалай гуламтын шабинар “Адуушанай дуун” болон “Алтан гэр” гэһэн мэдээжэ уран һайханай фильмнүүдтэ буулгагдаа.
Москва хотодо үнгэргэгдэһэн Буряадай АССР-эй Соёлой болон литературын 2-дохи декадын үдэрнүүдтэ интернат-һургуулиин хатарай бага бүлэг хабаадалсаа. “Дружба” гэһэн сюитэ тэдэ харуулаа. Хатарай багша Фёдор Сергеевич Иванов тус бүтээлэй түлөө Ленинэй ордендо хүртөө.
- «Дружба” гэһэн хатарай сюитэ болон “Тетерева” гэһэн хатар бидэ бэлдэһэн байгаабди. Тэдэ арбан үдэрые хэзээшье мартахагүйбди. Олон тоото тоглолтонуудые хараабди, Москвагай һургуулинуудаар ябаабди. “Пионерская правда” сониндо айлшан болообди. Багахан маанадые хуу танижа, томо артистнарта адли хандадаг һэн, - гэжэ 1964 ондо интернат-һургуули дүүргэһэн Татьяна Григорьевна Ильина хэлэнэ һэн.
Буряадай АССР-эй габьяата зүжэгшэн Фёдор Сергеевич Иванов һургуулида ритмикын хэшээлнүүдые үнгэргэдэг байгаа. - Хүдөөгэй үхибүүдые ритмикын хэшээлнүүд ехэ гайхуулдаг, һонирхуулдаг байгаа. Ажабайдалдамнай туһатай байха гээд, хэшээлээ алдангүй ябадаг һэмди. Үнэхөөрөө хэрэгтэй болоол даа, - гэжэ 1967 ондо дүүргэһэн Батор Самбуевич Цыбикжапов нэгэтэ бэшэ хэлэһэн байна.
Соёлой талаар иимэ томо амжалтануудые шабинарайнгаа туйлажа байхые хараадаа абан, һуралсалай гуламтын хүтэлбэ[1]рилэгшэд хүгжэм заалгын класс 1964 ондо нээһэн байна. Түрүүшын 29 һурагшад Софья Содномовна Цыжибон болон Бэлла Бадмаевна Балдаковагай ударидалга доро һуралсалаа эхилээ бэлэй.
Валентина ДАШИЕВА, Борис БАЛДАНОВ
Баримта
1-дэхи интернат-һургуулиин захиралнууд:1956 ондо һуралсалай гуламтын нэрэеэ һэлгэхэдэнь, захиралаар Дугар-Цырен (Ни колай) Цыренович Добжаев хүдэлжэ байгаа. Үшөө 1952 оной август һараһаа тэрэ Буряадай 18-дахи һургуулида захиралаар томилогдоод, 1958 оной март болотор ажаллаһан намтартай. Дугар-Цырен (Николай) Цыре нович Буряадай АССР-эй габь яата багша, РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй отличник, Ажалай Улаан Тугай болон “Алтан гадаһан” орденуудта хүртэһэн.
Уласай 1-дэхи интернат-һургуулиин бүхы захиралнууд:
Филипп Ефремович Долбеев (1958 оной март – 1962 оной январь, 1973 оной июль – 1983 оной сентябрь) – Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветеран, РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй отличник.
Октябрь Гармаевич Дамбаев (1962 оной январь – 1963 оной апрель). Сергей Семёнович Дмитриев (1963 оной апрель – 1965 оной декабрь) – удаань Буряадай АССР-эй болбосоролой сайд.
Доржи Балехаевич Бутуханов (1966 оной январь – 1967 оной февраль) – удаань Улаан-Үдэ хотын эрдэм һуралсалай таһагай хүтэлбэрилэгшэ.
Прокопий Фёдорович Бардаханов (1967 оной февраль – 1973 оной июль) - удаань Буряадай АССР-эй эрдэм һуралсалай сайд.
Шираб-Жалсан Батуевич Санжиев (1983–2005 онууд) – Буряад Уласай эрдэм һуралсалай габьяата ажаябуулагша, Ород гүрэнэй эрдэм һуралсалай хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ.
Ранее
