Хүгжэлтын замаар

Мухар-Шэбэрэй аймагай, мүн Буряадайнгаа түрүү хүдөө үйлэдбэринүүдэй тоодо ородог Һутайн ажахын мүнөөдэрэй байдалтай дүтөөр танилсаһан байнабди. «Хүдөө ажахынуудые дэмжэлгэ» гэһэн гүрэнэй түсэлэй аргаар Һутайн ажахы амаргүй хүгжэһэн байна. Оршон үедэ холо ойгуур мэдээжэ энэ ажахы аяар 2000 онуудай эхеэр Галина Доржиевна Дабаева байгуулһан юм. Мүнөө тэрэ ажахынгаа мүнгэ һангай талаар захиралай үүргэ дүүргэнэ, харин юрэнхы захиралай тушаал Ким Дашинимаевич Эрдынеев эзэлнэ.

Ажахы байгуулга

Һутайн ажахы эбэртэ бодо мал үсхэбэрилдэг. 2005 онһоо эхилжэ, хальмаг мал тэжээдэг үүлтэртэ ажахы гэһэн зэргэтэй юм. Хэдэн жэлэй туршада бүри үргэдхэгдэжэ, 2019 онһоо герефорд мал үсхэбэрилдэг үүлтэртэ ажахы гэһэн үнэмшэлгэтэй болоһон байна. Олон жэлэй туршада эсэшэ сусашагүйгөөр ажаллаһанай дүн гэхэдэ, эбэртэ бодо малынь 3978 толгой болотороо үдөө. Энэ жэл 1815 толгой үнеэнһээ 1615 тугал абажа тэнжээһэн байна.

- Бидэ анхандаа хонин һүрэгтэй һэмди. Хэдэн жэлэй урда гансал үхэрнүүдые тэжээхэ гэжэ шиидхэбэри абаһан байнабди. Эбэртэ бодо мал тэжээхэдэ, олзо оршонь һайн, хони хараһанайхиһаа һураггүй дээрэ байна. Залуу малаа Примориин, Үбэр Байгалай хизаарай, мүн Амарай, Эрхүү можын болон Монголой, Казахстанай ажаһуугшадта наймаалнабди. Жэшээнь, нёдондо 600 толгой гунжа худалдаһан байнабди. Харин энэ жэл Казахстанай малшадтай хэлсээ баталжа, 600 толгой мал худалдахаяа бэлдэжэ байнабди, - гэжэ ажахын түрүүлэгшэ Ким Эрдынеев хэлээд, дээрэнь иигэжэ нэмэнэ. – Гүрэнэй туһаламжагүйгөөр ажахые хүл дээрэнь бодхоохо гээшэ ехэл хүндэ байха һэн. Элдэб түсэлэй аргаар туһаламжада хүртэжэ, энэ болоод байнабди. Үнгэрһэн 5 жэлэй туршада банкнуудһаа зээлеэр мүнгэ абахаяа болёобди, гансал өөрынгөө олоһон мүнгөөрөө хүгжэнэбди.

Намарай нэгэ үдэр түхэреэн жэл тэжээхэ

Мүнөө жэл бороо хура ехэ элбэг байжа, үбһэ ногоон һайнаар ургаа, таряаланшье баян ургаса үгэхэ гэжэ найданабди. Ерэхэ үбэлдөө эдихэ тэжээл дүүрэн бэлдэгдээ. Хабартаа һутайнхид 2534 гектар талмайда таряа тариһан байна. Тэдэнэй 1000 гектарта орооһото ургамал, үлэгшэ 1534 гектартань ногоон тэжээл тариһан юм.

- Нэгэ үдэрэй туршада МТЗ-82 түхэлэй 3 трактор 50 гектар талмай дээрэ үбһэ сабшанад. Оройдоо 1 гектар талмайһаа 24 центнер үбһэн гарана. Сабшаһан үбһэеэ тармажа, һүүлээрнь пресс хэрэглэжэ суглуулаад, тюк болгожо хадагалнабди. Үдэрэй туршада нэгэ тракторист 80-100 рулон хүрэтэр орёожорхино. Мүнөөдөө ногоон тэжээлээ сабшажа, хуряаха ажал эхилээ. Орёогдоһон үбһэеэ малайнгаа байрануудта мүн лэ тараажа зөөнэ гээшэбди, - гэжэ Ким Дашинимаевич ажалайнгаа ябаса тухай хөөрэнэ.

Баян ургаса хуряажа абахын тула һайн шанартай үрэһэн хэрэгтэй гэжэ бидэ булта мэдэжэ байнабди. Һутайн ажахын мэргэжэлтэд Алтайн хизарһаа «Алтайская» гэһэн хара талханай, 75 болон 150 тонно «Ровесник» гэһэн обёосой үрэһэ худалдан абаһан байха юм. Шанар һайтай хүрэнгэ баян ургаса үгэжэ, мүнөө таряашадые баярлуулна гээшэ. Өөрынгөө газарта өөһэдөө тарижа хуряаһан таряанайнгаа үлүү гараһыень нютагаархидтаа наймаална. Ехэхэн хуби обёос Хэжэнгын аймагай ажахынууд худалдажа абаашаа.

Хүдөөдэ ажалшад дуталдана

Хүдөөдэ хэхэ ажал үгы, тиимэһээ аймагай түб гү, али хото гаража, һайн салинтай ажал бэдэрнэбди гэжэ арад зон хэлсэдэг. Энэ ушараар хүдөө һууринуудта ажаһуугшад яһала түргөөр үсөөрнэ. Тоо бүридхэгшэдэй үгэһэн мэдээгээр, манай улас дотор үдэр бүри хүдөөгэй 3 һуурин нэгэшье ажаһуугшагүй боложо хооһорно. Аймшагтайл мэдээнүүд. Һутайн ажахы шэнги иимэ томо хүдөө үйлэдбэриин хүтэлбэрилэгшэдэй хэлэһээр, хүдөөдэ ажаллаха хүн үгы шахуу.

- Бидэнэй 9 гүүртын 2-тонь ходо хүдэлжэ байха ажалшад үгы. Ерэһэн, ошоһон хүниие байлгаха баатай болонобди. Юрэдөө, ажалшадые бэдэржэ сүхэрнэбди, мэргэжэлтэд дуталдана. Һайн салин түлэхэбди гэжэ дурадхаашье һаамнай, хүдөө гаража ажаллаха зон үсөөн. Тиибэ яабашье, ажахыда олон жэлэй туршада хүдэлдэг зоной һайгаар үхэр малайнгаа тоо толгой олошоруулха гэжэ оролдонобди. Зундаа газар хахалдаг, үбһэ хуряадаг ажалшаднай үбэлдөө гүүртэ гаража хүдэлдэг, - гэжэ бэрхэшээл тухайгаа ажахын түрүүлэгшэ хөөрэнэ.

Тобшолол

Хүн түрэлтэн гээшэ хэзээдэшье үри бэеынгээ тала харадаг, һайн һургуули үгэхэ, һайн ажалтай болгохо гэжэ оролдодог гээшэ аабза. Хүдөө ажалшадта һайн салин дурадхаад, тохёолдоһон бэрхэшээл шиидхэхэ гээшэ хүшэр байха даа. Малшадай хүүгэд хотын һургуулиин шабинарһаа дутуугүй һайн һургуулитай, тэрээнһээ гадна нэмэлтэ һуралсалтай, тамирай талаар һорилготой байха ёһотой. Холо ошонгүй, 35 жэлэй урдахи дүршэл хараад үзэе. Холын гүүртэдэ байдаг малшадай хүүгэд хамтын байрада байжа, ном һударта һурадаг һэмнай даа. Тиихэдэнь гэртэхиншье һанаа зоболтогүй ажалаа ябуулха. Энэл арга дахинаа тэрэл зандань һэргээхэ бэшэ, харин бүхы һайн юумыень хараадаа абан, шэнээр зохёохо хэрэгтэй. Хүдөө һууринда залуу һүрэгэй байбал, тэдээндэ зааха багша байха, һургуулиин ажаллабал, эдэ бүгэдэниие аргалха эмшэд ажалтай болохо. Ажабайдалай бүхы талыень нэгэ адли хүгжөөбэл, үрэтэй байха гэжэ һанамаар. Харин эндэнь үгөөд, нүгөөдэ таладань хасаад байхада, балай юумэн урагшалхагүй гэжэ ойлгохо хэрэгтэй.