Агын талаар атан тэмээнүүд атаржан бэлшэнэ.

Ахатанай мал ажалда орожо, хүдэлжэ эхилһээрнь, аяар 39 жэл шамдуу түргэнөөр үнгэршэбэ. Тэрэ ажалайнгаа баян намтарай 35 жэлыень тэмээшэнээр хүдэлжэ ябана. Буряад-монгол арад түмэнэй хэр угһаа хойшо үдхэжэ ябаһан табан хушуу малай дээжэ - тэмээн һүрэгнай тон хомор болонхой. Агын тойрогой Сагаан Уула нютагта Мүнхэбаатар Батаболотович Очировтанай гэр бүлэ тэмээ үсхэбэрилдэг ажахыда бүхы наһаараа ажаллана. Мүнөө болоходо, тэмээнүүдые тэжээдэг гансахан шахуу буряад айл болоно гэхэдэ, алдуу болохогүй. Хоморой мал тэжээдэг Мүнхэбаатар ахатантай холбоо барижа, ажал хэрэгээрнь һонирхоһон байнабди. 

- Сайн байна, Мүнхэбаатар Батаболотович! Тэмээ үсхэбэрилдэг малшан гэжэ дуулахадаа, угаа һонирхобобди. Өөрынгөө ажал тухай үргэн олон уншагшадтамнай хөөрэжэ үгыт даа?

Тэмээн ажалда хүдэлжэ эхилһээрни 35 жэл болобо. 1985 ондо албанһаа бусаад, абынгаа туһамаршанаар 3 жэлэй туршада хонин ажалда дүршэлыень халажа хүдэлөөб. 1988 оной үбэлэй эхин һарада «Ильичэй зам» («Путь Ильича») колхозой тэмээшэнээр хүдэлхэеэ ороо бэлэйб. Тэрэ гэһэнһээ хойшо энэ ажалдаа ябанаб.

- Буряад орондомнай, мүн Ага шадаршье тэмээ үсхэбэрилдэг томо ажахынууд үгы ха юм даа. Тэмээ тэжээхэдэ, ямархан хаб? Тэрээн тухай зугаалыт?

- Тиимэ даа. Хүршэ «Улаан Одон» колхоздо мүн лэ тэмээ үсхэбэрилдэг. Тэдэ хүбүүдһээ бэшэ дүтэ нааша тэмээ тэжээдэг ажахы үгы. Тэмээн гээшэмнай өөрын онсо абари зантай, түхэреэн жэлэй туршада бэлшэжэ хооллодог амитан гээшэ. Уһа голой эрье зубшаад ургадаг һөөг бургааһа, хадхууртай үрмэдэһэ, шаралза болоод хатуу шэрүүн ногоо эдидэг юм. Саһа багатай үбэл болоо һаань, үбһэ эдингүй бэлшээд лэ үнгэрдэг. Зундаа уула хүндыгөөр бэлшэжэ ябадаг даа. Ходоро гаража, зайжа арилхагүйнь түлөө хоёр хоноод лэ, гэр руунь эрьюулжэ байдагбди. Тэмээнүүд үбэлдөө саһа эдихэ, зундаа 4-5 үдэр уһа уугаагүй ябаха арга шадалтай. Хоёр жэлэй нэгэ дахин ботоголдог амитан, тиимэһээ удаан үдэдэг юм. Үбэлэй эхиндэ бууранууд ууртай боложо, һубай тэмээнүүдээ аминдань һалгаажа һүрэглэдэг. Талын асари ехэ амитанай ороондо орохо сагынь дүтэлбэ даа. Хабарай эхеэр ороониинь дүүрэжэ, буура тэмээнүүд номгордог. Энэ хирээр буура амаргүй сухалтай, нюдэниинь шуһаар дүүрээд ябаха. Хүн зоной дүтэлөө һаань, хүльбөөжэ эхилхэ. Буура тэмээнэй хүльбөөгөө һаань, дүүрэһэн хэрэг, хүн зондо орходоо, гайхахагүй. Тэрээнһээ гадна нэгэ һүрэгтэ олон бууранууд сугларбал, дундаа хэрэлдэхэ, наншалдаха. Тиигэхэгүйнь тула тэмээшэн уридшалан буурануудаа һалгаадаг, илгадаг.

- Хүдөө ажаһуугаа малшадаймнай эгээл ехэ дайсад –шононууд ха юм. Тэмээн һүрэгтэ хүхэ арьяатан добтолжо хюдаха гэжэ байха гү? Энгин тэмээн ботогодоо яажа аршалнаб?

- Адуу малда, хони ямаадта добтолжо, бидэниие хохидолдо оруулдаг амитан – тайгын арьяатан шоно. Минии энэ наһандаа тэмээ хаража байхада, шонын тэдээндэ добтолһон нэгэ ушар һананаб. Үнишье бэшэл даа. Нэгэ хэдэн жэлэй урдахана намагтай газарта нэгэ залуу тэмээ шононууд дараа юм. Шабарта унаад байхадань дээрэһээнь добтолжо һалгаагаа ха даа. Бэшэ ондоо ушар һананагүйб, бурхан зайлуул.

- Ямаршье амитанай шуһаа нэгэдхээхэгүйнь тула азарга, хуса бухануудыень һэлгэжэ байдаг гээшэ аабза. Таанад хоморой амитан тэмээнүүдые тэжээхэдээ, буурануудыень яажа һэлгэнэ гээшэбта?

- Тугаарай хөөрэһэн «Улаан Одон» ажахытай хэлсэжэ, буурануудаа һэлгэдэг гээшэбди. Тэндэ Казахстанһаа болон Тыва Уласһаа асарагдаһан буура тэмээнүүд байна. Тиихэдэ минии һайн нүхэр хүбүүн тэмээ үсхэбэрилхэ гэжэ шиидээд, хэдэн толгойтой болонхой. Тэндэһээ буурыень андалдажа асарха аргатайб.

- Тэмээ тэжээхэдэ, хэр олзоборитой гээшэб? Тэдэнээ үүсэлжэ эдидэг гүт? Мяхыень хаана худалдадаг? Хэды шэнээн мяхан гарахаб?

- Зоопарк болон циркын түлөөлэгшэд ерэжэ, тэмээнүүдые худалдажа абадаг. Хүн зоной ехээр хэрэглээ һаань, үүсэлжэ наймаалха саг ерэдэг. Тэмээнэй мяхан аргагүй тарган, шүлэтэй, адуун шэнги арьбантай, гэдэһэ доторынь үхэрэйхидэл адли байдаг. Тэмээн «хүн эльгэтэй» гээд, тэрэнииень эдидэггүй юм. Хамтымнай ажахы үтэлһэн тэмээнүүдээ мяханай комбинат тушаажа үйлэдбэрилдэг даа. Атан тэмээнһээ адагынь 500 гаран килограмм мяхан гараха. Атан гээшэмнай заһагдаһан томо тэмээн болоно.

- Тэмээн гээшэ хэды наһа хүрэдэг амитан гээшэб? Тэдэнээ һургажа унадаг, ажал хэдэг гүт? Арад зон тэмээ харахаяа ерэдэг байһан байха.

- Урданай буряадууд: «Тэмээн 50 наһа наһалдаг юм», - гэжэ хэлсэдэг һэн. Харин минии багсаахада, сохом 40 наһа хүрэдэг. Залуу байхадаа, абатаяа нэгэ тэмээ шаргада оруулжа унаһан байхабди. Абамни тэрэнээ хүллэжэ, колхозой түб ошожо, хүн зониие гайхуулдаг һэн. Тэрээнһээ бэшэ ондоо тэмээ носожо үзөөгүйб даа. Тэмээ харахамнай, зурагаа буулгуулхамнай гээд, дулаанай сагта ходол айлшад буудаг. Агын арад зонһоо байха холын нютагһаа хүрэжэ ерэһэн улад байха. Һаяхана Агын телевидениин сурбалжалагшад ерээд, бидэнэй ажал, тэмээнүүдыемнай буулгаад ошоһон байна.

- Мүнөөшье колхозойнгоо тэмээ харана гүт? Али үмсэдөө ажалладаг болонхой?

- Хамтын ажахын тэмээнүүдые харааһаар байнабди. Гэхэтэй хамта үмсэдөө баһал өөрын тэмээнүүдтэй болонхойбди. Буряад арадайнгаа заншалта табан хушуу малаа тэгшэ үдхэнэбди. Адуун, тэмээн һүрэг талаар бэлшэдэг, харин үхэр малаа, хонидоо мүнөөшье болотор жэлэй дүрбэн сагта өөрөө манажа адуул[1]дагби.

- Мүнхэбаатар ахатан, гэр бүлэ, хүбүүд басагад тухайгаа хөөрэжэ үгыт?

- Наһанайнгаа нүхэр Людмила Егоровнатай хоёр алтан хүбүүдтэйбди. Ахамнай Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг - өөрөө гэр бүлэтэй, сэрэгэй хүн. Бага хүбүүн Шэтэ хотодо эмшэнэй дээдэ һургуулиин оюутан. Бидэ мүнөө абынгаа зуһажа байһан Бэлшэрэй харгыта гэжэ газарта буусаяа түхеэрээд ажаһууна гээшэбди.

-Мүнөө хүйтэн үбэлөө хэр дабажа, ондо орожо байнабта? Хэрэгтэй үбһэ хулһан бии гү?

- Юрэдөө, ондо һайн лэ орожо байнабди. Үнгэрһэн зундаа ногоон һайн ургажа, тракторай 100 гаран тэргэ үбһэ сабшажа хуряагаабди. Тиимэһээ ядамаггүй үбэлжэжэ бай[1]набди. Урдамнай үшөө түл абалгын халуун хаһа хүлеэжэ байна.

- Зай, Мүнхэбаатар ахатан, һайн даа! Ажалдатнай амжалта хүсэнэб!