Гул-Тумурэй бөө тухай домог

                                    

      Гул-Тумурэй Бирэ-Хөөхээ боо хабар болоходо үбhөөр дутаа. Үбhэ бэдэрээд, Загата оробо. Ябажа ябахадань хоёр-гурбан боодогой бүүбэн hүнhэ бэе бэедээ хаяад наадажа ябаа. Тиихэдэнь баhа боодогой бололдоот, хажуудань ерэжэ: "Манда хаялдахты, би танаар наадалдахамни", - гээд наадалдаба. "Таа юунэhээн айдагынт?" - гэжэ тэрэ гурбан бойдогойhон hураа."Үүргэнhээн айдагбди, ши юунэhээн айнаш?" - гэбэ тэрэ боодогод. "Би үүхэнhээн айдагби" -гэжэ хэлбэ Бирэ-Хөөхэ шаман. Үүргэнэ хараад бүүбэйн hүнhэтээе тэрэ үүргэнэ руу харайжа ороо. "Ай, нохой, үүхэнhээн айдаг бэлэйш? Май энэ үүхэ"- гэжэ тэрэ боодгошын үүхэ яhалаар бордобо үүргэн руу. Тэрэ үүхын эдеэд, үглөөгүүр болоходонь бүүбэйн hүнhэ абаад, Загатадаа ябаба. Урдаhаань бүүбээе хадалгахаяа хүүд ябаба. Бирэ-Хөөхээ тэдээндэ иижэ хэлэбэ: "Таа тэхэрэгты, би энэ хүбүүетнай амидаруулхаб". Барандаа тэхэржэ гэртээ ерэбэд.

        Тэрэ үдэртөө тогооной архяа нэрүүлжэ, архяа өөрынгөө үбгэд-hамгадта хаюулжа, үдэшэ болоходонь шүтхүүр халаажа, бүүбээн оройруугшань хэбэбэ. Тиигээд тэрэ хүбүүгээ хажуудаа абаад, тэбэрэжэ унтаба. Үглөөдрынь баhа архяа нэрүүлжэ, Загатынь үбгэд hамгадта хаюулажа, үдэшэ болоходонь шүтхүүр халаажа хэхэдэнь, тэрэ буубээн хасарынь шуhатай болоhон адли болоо, амилhан адли байгааа. Тэрэ хубуугэй эбэртээ абажа унтаба. Углөөдэрынь баhа архяа нэруулжэ, бабай-мамаань эсэгэдтэ архяа хаяжа гурбадахи шутхуур халаажа  хубуунээ оройруу хэбэбэ. Тиихэдэнь хубууниинь амидарhан адли болобо. Гурбадахяа эбэртээ абажа унтаба. Үглөөгүүр бодоходонь тэрэ хүбүүниин "ибии"- гэжэ хэлэбэ. Тиигэжэ хүбүүн амидарба. Эхэ эсэгэниинь ехэ баяртаа тэргэ үбэhэ үгөө Бирэ-Хөөхэдэ. Хажуудань үшөө хүтэлгэ-морин угэбэ. "Манда морин хэрэг үгэй. Үбэhэ үгэhэнтнай болохо,"- гэбэ Бирэ-Хөөхээ. Эхэ эсэгэниин морииной боожо бариха залуу хүбүү хажуудань үгэбэ.

          Гэртээ ерэжэ ябахадань харгыдань адhан туулгуулаад ябаба. Адаhанай урда урайн Бирэ-Хөөхээ хара-малаан үнеэн ябаба. Бирэ-Хөөхээ асууба: "Энэ адhа хаашань туугабши?" Тууhан хүүниинь хэлэбэ: "Ангарын баруун тээ абаадахамни". " Хэн гэжэ нэрэтээйш?"- гэжэ бөө hураба. Тиихэдэнь тэрэнь хэлэбэ: "Мянган нюдэтэй Милзаб". "Мянган нюдэншни хааным?". Тэрэ Милза малгаяа тайлаад, толгоёо харуулаба. Нээрээшье толгойн минган нюдөөр милзажа байгаа. Бөө Бирэ-Хөөхээ гэртээ ерээд үбэhөө буулгаад, мориной боожо бариhан хүбүүндэ хэлэбэ: "Морёо абаадажа харии гэртээ Загатадаа." "Үгээ, мориео  танайда орхихо гэhэн намда. Тиигээд гэртээ бусаха гэhэн." Бирэ-Хөөхэ hамгандаа иижэ хэлэбэ: "Гурбан үдэр-hүни унтахаб. Юуншье боложо байхадань намайе hэргээхэ хэрэг үгы." Тиигэжэ хэлээд hүхэе эршээндээ хадхаад, орожо орондоо унтаба.

          Зүүдэндээ Бирэ-Хөөхээ альбан боложо, Олойн ехэ бөөдэ орожо хэлэбэ: "Минган нюдэтэ Милза Зулхэн Ангара хоерой дундахи адаhа доло туужа Ангарайн саана абаадахам гэжэ ябана, туhаа хүргыш, Милзаяа байлгыш." Олойн бөө иигэжэ хэлэбэ: "Би шамда туhалажа арга үгээб. Ганса hалхитай-мэндэртээ хура оруулхаб". Бирэ-Хөөхээ хэлэнэ: "Ангарайн хүүргэ таhа сабшихаб, адаhатайень-Милзатайень уhаруу оруулхаб, тиижэ байхадам hалхитай-мэндэртээ хура оруулаарайш". Тиигэжэ хэлсээд, Бирэ-Хөөхээ адаhатай-Мизатайн хүүргэ таhа сабшаад уhа руу оруулба. Милзайн зуун эрьедэ гарахаяя hанахадань мэндэртээ-hалхитай хура зүүн тээhэн сошибо. Милзайн баруун эрьедэ гарахаяя hанахадань баруун тээhэн мэндэртээ-hалхитай хура баруун тээhэн оробо. Милза эрьедэ гаража ядаад, иигэжэ дуу табиба: "Одоо ялай! Табиид намайяа, хойштоо нэгэтэшье Ангара отолжо зүүгшээ гараха үгыб, адаhа туужа абаадаха үгыб". Ганса тиижэ хэлэхэдэнь Ангарайн баруун эрьедэ гаргаба.

             Бирэ-Хөөхээ гурбан үдэр-hүни унтаад hэрэхэдэнь Загатаhан мори хүтлөөд ерэhэн хүбүүниинь гэртээ харижа ядаад, hуханай төөрэhэн байгаа. "Энэ мориёо абааджа харииш гэр тээшээ, абадаагүй хадаа hуха төөрэжэ ябахаш" - гэбэ бөө тэрэ хүбүүндэ. Тэрэ мориёа абаадажа Загатайн хүбүүн гэртээ хариба.

            Тиигэд тэрээнhээ хойшоо Бирэ-Хөөхээ үхэhэшүүлээ - бодхоохо, үгээтээшүүлээ баяжуулха гэжэ дурдуулгадаг болоо hэн.

Елизавета Павловна Сахаевагай  хөөрэхэдэнь  Баяндайн аймагай Люри нютагай Номой сангай даагша Агния Дмитриевна Арбакова бэшэжэ абаа.