Намдаг татааhан

Гушан гурбан гулбайн, гурбан ехэ Яруунын Эгэтын-Адаг тоонтотойб, уг гарбалайм бууса «Намдаг татааhан». Эгэтын-Адаг гурбан голой бэлшэртэ тогтоhон хамтын ажалай түб хото. Сэхэ сэбэр гудамжануудтай, шэрдэнхэй дарагар гэрнүүдтэй, хоер дабхар шэнэ түхэлэй hургуулитай, ажалша малша зоноороо, суутай басагад, хүбүүдээрээ Буряад рондоо мэдэжэ болонхой: Эрдынеев Рыгзэн Эрдынеевич - үльгэршэн, Цырен-Дулма Цыреновна Дондогой – зохеолшон, СССР-эй депутат – Дамбаев Дамби Базарович, РСФСР-эй депутат – Митыпова Хандажап Мыжитовна, орден медальда хүртэгшэд олон даа…

Амин голдом хүсэ, hүр жабхалан нэмээдэг элинсэгэйм бууса – Шэрэнгэтэ уулын бүтүү бүглүү шугын дундуур Yдэ мүрэн тээшэ шэглэн тэгүүлhэн Хүлэй горхоной эрьеэдэхи доболиг талмай, хэзээнэй «Намдаг Татааhан» нэрэ зүүгээб, хэн хэлэхэб? Намдаг – минии хүбүдтэ табадахи үеын эсэгэ болоно. Хунэй наhанай хэмжүүр зуунда дүтэ hаань, энэ бууса табан зуун жэлэй саана эхи табигдаhан гээд тоолоноб.  Буряад зоной нүүдэл ажаhуудалай шалтагаан байгаалиин орео байдалда багтаха, тэнсэхэ арга олгоно. Yбэлэй хагсуу хүйтэнhѳѳ, hалхин шуурганhаа далда газар, хада уулатай, харьялаhан булагтай, шэдхэ шугы бургааhатай, hуха ургаhан хагдатай – ойн соорхой. Голой эрьеын шэмэг хуhан, нарhан, шэнэhэн холисолдон, жагсаалда байhан сэрэгшэд мэтэ жэрылдэдэг. Мал тэжээжэ амаа тоhодожо, хүлhѳѳ гаргажа шадал орожо, улаан гараараа ажалаа хэжэ амидарhан элинсэгэйм буусын гайхалта үзэгдэл – татааhан, уhа урдахуулдаг сорго. Хүлэй горхонhоо эхитэй, мүнѳѳнэй ханааб мэтэ ута зурлаа сабшаланай дундуур хүндэлэн гаранхай, косылка, тармуурай шүдэнүүдтэ хүсэд түбэг татадаг. Түүхэтэ абымнай газараа уhалhан зохеол, хүнэй бэедэ үлэhэн hорьбо шэнгеэр харагдадаг. Энээхэн зурлаа, газар уhанай нэгэдэхэдэ ургаса сагтаа hалбарха, эрэ эмэ хоерой эрхим hайнаар ушархада сэсэн хүүгэд түрэхэ, сэнтэй баялиг дэлгэрхэ гэhэн захяа – бэшэг. Элинсэг эсэгымнай хэhэн хэрэг, хүбэлгэн ухаа, хүсэ шадал арад зоной сэгнэжэл ябаhанай тэмдэг «Намдаг татааhан» нэрэдэ хүртѳѳ. Элинсэг  абымнай ажалай үрэ дүн харуулан, үбhэ гогооной дээжэ – хяаг ургадаг болонхой.

Yзэсхэлэнтэ hайхан дайдын шэмэг – булаг, тойроод хүлѳѳ табиха зайгүй хүри улаан үхэр нюдэн ургадаг. Шугын хаяа булагай уhаар саданхай, намаг болотороо дэбтэнхэй, найдамтай тэжээлэй уурхай. Ойн түймэрhѳѳ шугы бургааhад hэрхиишэнхэй. Улаан таша алирhаар бүрхѳѳгдэдэг уулын наруули талмайнуудай шатаhан шарха эдэгэжэ, шэнэхэн ногоон бултайнхай. Эхэ байгаалиин гомдол ехэ даа, хайша хэрэг хандалга хэзээ дууhахаб? «ϴѳдэн шэдэhэн шулуун ѳѳрын тархида бууха» гэдэг hургаал наринаар сахиял.

Малай тэжээл бэлдэлгын хаhа жэлдээ нэгэ ерэдэг. Алтан дэлхэйн баялигhаа хүртэлсэн амидарха хубитай хадаа, Эсэгэ гээшэмнэй – Огторгой, Эхэ болохомнай Газар, Би – байгалиин хэлтэрхэйб, аляаhа боргооhош алахаа сээрлэдэг Буряад хүнби гэhэн мэдэрэлээ тулга бологон, түшэн ябаял.

Yглѳѳнэй манан соо, хүл нюсэгѳѳр шүүдэртэй ногоо гэшхэhээр голой эрьедэ ерэхэдээ, ажаабайдал энээхэн манан, шүүдэр мэтэ саг зуурын зүйл гэhэн бодолым таhа дүүрэн «Уг гарбалайш урасхал мүнхэ, тэгшэ байдалайш үндэhэн эндэ, буян хэшэг, үлзы хутаг шэнгэhэн бууса» гээд тунгалаг сэбэр горхоной оеорhоо элинсэгэйм абяан дуулдаhаншуу…

Нютагай шарай сэдьхэл сом,

Буусын шорой альган дээрэм

Алдангүйгѳѳр ябахаб даа…