Ая гангын орон

 Торгон ногоогоор надхан байhан,

Тоонто нютагни һайхан лэ!

Толон соо гэрэлтэжэ байhан,

Талын сэсэг hайхан лэ!

Тала дайдам, хада уулам

Тоонто нютагайм баялиг лэ!

Тоонто нютагни үльгэр мэтэ

Түмэн зониинь далай мэтэ.

  «Минии нютаг» гээд дуулахадаш, досоош дулаан наран гараһан шэнги байдаг, тиимэ гү? Теэд минии һанахада, энэ түби дэлхэй дээрэ тоонто нютагнай хадаа зүрхэндэмнай адли гансал юм. Хүн бүхэнэй түрэһэн нютаг – томо гоё хото, али жаахан тосхон гээд байжа болохо. Харин минии түрэһэн нютаг – мүнхын аршаанта Цагаатай гээшэ.

 Булта зоной жаргалтай

Буряад орон нютагтам,

Баян Баабай түшэгтэй

Буянта нэгэ нютаг бии.

Үндэр Яргайтын хормойгоор

Үерлэн урдаа Цагаатай гол.

Үнгын сэсэгтэ нютагтаа

Үнэржэн араднай жаргаа.

 Зэрэлгээтэн байһан Зэдын аймагай түб болохо Петропавловка тосхонһоо 14 модоной газарта байдаг. Цагаатай нютагни минии сэдьхэлдэ эгээ дүтэ, һанаандамни эгээ һайхан юм. Түрэһэн нютагни эртэ урдаһаа нааша өөрын нангин ёһо заншалтай, һайхан соёл болбосоролтой, суута ажалша зонтой.

Заншал һайнай нютагни,

Зангаар һайхан хүнүүдни

Анханай һайхан заншалаа

Алдаагүй һайхан табисууртай.

Үндэр наһатай үбгэд хүгшэдэй

Үреэлэй заншал һайхан.

Урдынгаа заншал сахиһан

Улад зомни хүндэтэй.

 Энээхэн нютагни баруун таладаа Баян Баабай гэжэ тахилтай. Нангин обоогоо зунай дунда һарын шэнын дүрбэндэ арад зоноороо тахижа, мүргэжэ, гэр бүлынгөө хии мори хиидхэдэг. Дам саашань харахада, Даша Гэнцэн уулатай, үшөөшье Сагаан Дара эхын үршөөһэн мэтэ Сагаан Баабай тахилтайбди. Цагаатай нютагаймни голые дахан, аяар табан нангин субарганууд нютаг голоо харан байдаг.

 Үргэн тоонто нютагни

Үнгын сэсэгээр һалбардаг.

Үхибүүн наһамни мүнөө

Үзэсхэлэн гоё сэсэгтэл.

Сэсэгтэ нугаараа ябахадам,

Сэнгүү наһам һайхан даа

Сэдьхэл дүүрэн арадтай

Сэлгеэ тоонтом һайхан даа.

 Эртэ урда сагһаа хойшо манай Цагаатай нютагай арад зон мал ажалтай, табан хушуу адуу малай дээжэ болохо морин, хони, үхэр гурбые онсо һайн харадаг түүхэтэй. Нютагайхимнай баһа элинсэг хулинсагайнгаа үршөөһэн, эрын гурбан наадандаа тон дуратай. Мүнөө сагта  хүүгэдые хүмүүжүүлгэдэ, тэдэниие хүгжөөлгэдэ хэрэгтэй «шагай наадан» ба «һээр шаалган» гэхэ мэтэ, хүнэй дүрэ шадабари харуулһан наадануудаар нютагаархид тон һонирхожо, дура татама гэжэ тоолодог.

Цагаатай нютагтамнай Нимбу Сосорович Сосоровой нэрэмжэтэ һургуули, тамирай байшан, хүүгэдэй сэсэрлиг суурхан хүгжэн байдаг. Мүн ба балсан шангата хүбүүд, сэбэрхэн гоё басагад, суута поэдүүд, уянгалан дууладаг дуушад болон бэлигтэй, урма зоригтой хүнүүд ехэ олон.

Түрэһэн тоонто нютагтаа ехэл дуратайб даа. Хододоол сэсэглэжэ, нюдыш баясуулха. Арюун агаар, амилһан таламни, арюун дэлхэйн эрхим шэмэг. Аба эжымни түрэһэн нютаг, алтан байдалайм зэндэмэни. Иимэл даа, богонихоноор нютагайм онсо шэнжэ, шүлэглэн хөөрэхэдэ:

 Минии түрэһэн нютаг

Мүнхын аршаанта Цагаатай.

Бардам хурдан моридтой,

Балсан шангата хүбүүдтэй.

Буддын шажан мүргэлтэй

Баян Бабай тахилантай.

Мүнгэн гоё субургадамнай

Мүнхын зула бадаранхай.

Мал һүрэгөөр баян

Минии Цагаатай нютаг!

Ажалша зоноор баян

Минии Цагаатай – Ая гангын орон!

 Марина Гомбожаповна Цыренжапова