​Хулан бидэ хоёр (30 жэлэй хойно)

Би сомонойнгоо буудалда наранай дээрэ гаратар унтаад hэрибэб. Онгорхой сонхоорни Ононой голой сэнгэлиг уhанай үнэртэй hэбшээн үлеэхэдэжэ, газаа үхибүүд шууялдан наадана. Буудалай зохидхон “люкс” таhалгада хүрин модон ороной сагаан бүдhөө үбhэ ногооной үнэр анхилхадал гэнэ. Ороной хажуудахи набтархан шэрээ дээрэ халуун сабатай сай, мойhотой айрhа, зөөхэй асаржа табяад, буудалайхин намайе ехэл хүндэлhэн хэбэртэй байба. Юрэ манайхин хэблэл, сониной сэдхүүлшэдые хүндэлжэ угтадаг зантай агша. Энээндэ муу юумэн юун байхаб даа. Тиигээдшье олон жэл түрэhэн нютагаа ерээгүй намайе һайнаар угтаха гэжэ оролдоо юм бэзэ. Арбаад жэлэй урда ерэhэнhээ хойшо дахин ерэхэ сүлөө болонгүй, мүнөө хүрэжэ ерэбэ ха юмбиб. Наhанай ахихада, нютагай hанагдахань аргагүйл зүб юм ха даа.

Гурба-дүрбэн жэлэй урда түрэhэн нютагайнгаа уула уhые зүүдэлжэ хоноһонойнгоо һүүлээр, багынгаа ябадалые эльгэлэн hанадаг болонхойб. Хүнэй жаргалай дээдэ зэргэдэ хүнэй бага наhанай дурасхал байдаг юм гэжэ Достоевский hэн гү, али ондоо хэн нэгэн хэлээ бэлэй. Хото газарай үймөөндэ уйдажа бухиндаадшье бэшэ, юрэ дээрээ, наhанайнгаа наранай хэлтыхэдэ, түрэhэн нютаг хүн бүхэндэ hанагдадаг бэзэ даа. Тиигээд лэ амаралтынгаа болоходо, зорюута нютагаа эрьежэ ерэhэмни энэ.

Нютагыемни һануулдаг баhа нэгэ ушар тухай хэлээ hаа, гушаад жэлэй саанаһаа эхи абаад, сэдьхэл зүрхэндэмни уяатай ябадаг нэгэ хүн бии юм. Тэрэмни Хулан гээшэл даа. Хуланиие хамагай hүүлдэ хараhанhаамни хойшо арбаад жэл үнгэршөө. Хэды жэлэй урда шара Самба наhа дүүрэжэ, Хуланай бэлбэhэн эхэнэр болоhыень дуулаад, үри хүүгэдгүй хүн яахадажа байна хаб даа гэжэ hанаагаа зобоогшо hэм. Хуланиие эдир наһанаймни инаг нүхэр гэжэ hанахадаа, сэдьхэл соомни ирагуу hайхан уняар мананай татагдаһандал болоод, тэрэ аяар холын уняар манан соо Хуланай дүрэ зураг гэрэлтэн туяархадал гээд, аргаахан зэдэлһэн хүгжэм дуунай аялгатай ниилэшэһэндэл болодог. Хулан бэлбэhэн эхэнэр болобо гээд, хани болохо наhаншье үнгэрөө, сүлөө забшье гэжэ байхагүй. Гэхэдээ шэг шарайень хаража, залуу наһанайнгаа ябадал тухай дурсажа, дулааханаар хөөрэлдэбэл, сэдьхэл һанаан тэгшэржэ, гутарал, гансаардалгаhаа холодохо мэтээр hанагдана. Тиигээдшье түрүүшын инаг хайра дураниие, хожомой сагта амидаралай далай соо үзэгдэһэн үлзы жаргалтай ушаралнуудые, алдуутай, эндүүтэй ябадалнуудаа, гай гасаланайнгаа эхи захыень зосоогоо багтаагаад ябаһан хүн дүтэ һанагдаха хани нүхэртэеэ хубаалдаха, дурсажа һанаха хүсэлтэй ябадаг.

Би таhалгынгаа саб сагаан хана шэртэн, тамхияа hорожо, энэ мэтые бодожо хэбтэтэрни, хүн аргаахан үүдэ тоншобо.

- Орогты, - гэхэдэмни, үүдэн аалиханаар онгойжо, анган татаhан ногоон торгон дэгэлтэй үндэр боро басаган ербэдэhээр орожо ерээд:

- Ахай, танай морин бэлэн болобо, - гэбэ. Би гайхажа:

- Минии морин гэнэ гүш? Бишни модо унаhан... – гэхэдэмни, басаган энеэбхилбэ.

- Эжы танда мори эльгээгээ.

- Эжышни хэн бэ?

- Хулан.

- Хулан?! – гээд, hуга харайн бодоходомни, басаган нэгэ багахан бэшэг гартамни барюулаад, эшэhэн юумэдэл, түргэн гаража ябашаба.

“Сампил, hайн ябана гүш? Шамайе уржадэр ерээ гэжэ дуулааб. Би басагантаяа мори эльгээбэб. Үдэ багта гол дээрэ ошоорой. Нөөхи газараа мартаагүй бэзэш даа? Би тэндэ ошоод хүлеэжэ байхаб”, - гэжэ ехэл ханалгатайханаар бэшэhэн байба.

“Ай, бурхан!”- гэжэ би дуу алдабаб. Хулан намайе мартаагүй юм байна. Аяар гушан жэлэй урда, Ононой гараса дээрэ бүхэли үдэртөө hаатажа, инагай дулаахан үгэеэ хэлсэн, ерээдүйнгөө ябадал тухай мүрөөдэжэ hууhанаа мартаагүй, намайе миин лэ гэртэ ороод гарашана аа гү гэhэндэл, тэрэл газартаа уулзажа, залуугайнгаа ябадал тухай дурсажа хөөрэлдэе гэhэн байба ха юм.

Бишье түргэн хубсалаад, газаа гарахадамни, нариихан боро алаг морин хоройн hаднагhаа уяатай хазаар даража байба. Хуушаншье hаа, hайхан эмээл тохоотой. Гушан жэлэй саана Хуланай тохожо ябаһан эмээл мүн байба. Боржогон ура шэмэгтэй, набтархан бүүргэтэй, уужам hуудалтай, элэжэ шарлаhан яhан хяратай, угалзань холторhон ногоон арhан гүльмэтэй энэ эмээл тон дүтөөр намда һанагдаба. Юумэн гээшэ жэгтэйл байна даа. Гушан жэлэй урда Хуланай мориндоо тоходог гоёлойнь эмээл шэб шэнэхэн зандаа байба. Хүн нэгэ эмээл гушан жэл соо тохожо ябана. Гэхэдээ эд эзэн хоёрынь элээ, муудаа ха даа гэжэ hанагдабагүй. Тиимэ олон жэлэй үнгэрһэн хойно энэ эмээл тэрэл зандаа, бата бэхи шэгээ алдангүй байна ха юм. Эдир залуу наhандаа дахинаа эрьежэ ошоходомни, hаад болохо юумэн байхагүй мэтээр намда һанагдаад: “Юушье үршөөнгүй элээдэг сагай хугасаае халташье hаань хумижархи аргыень олодог һаа!” – гэжэ бодохотоймни зэргэ бэе сэдьхэлни хүнгэн болоходол гээд, Хуланай эльгээһэн мориндо мордожо, Ононой гараса тээшээ гүйлгэбэб.

Онон голни! Эдир залуу наһандамни дура сэдьхэлыемни буляаһан Онон голни! Онон голтоёо хаа-яаханшье hаань уулзажа ушаржа байха болзортой байһайб гэжэ үе- үе болоод лэ, намда һанагдадаг. Гансал гоё hайханаараашье бэшэ, ямар бэ даа нэгэ арюун тунгалаг амисхаалаараа хүнэй зүрхэн соогуур мэлмэрэн урдаад, сэдьхэлэй гутажа гуниглаһан, гансаардаһан үе сагта зөөлэхэнөөр даа уянгалан эгшэглээд: “Хүнэй хүбүүн, ши hанажа hарбайха нютагтай, уhатай хүнши,” - гэжэ шэбэнэн хэлэһэндэл болодог юм. Онон голни! Наймадугаар hарын сэл ногоон шугы соогуур хотиролдон, нугаралдан, сэлмэг тэнгэриин һаруул үнгэ наранай туяа шэнгээһээр, намдууханаар харьялан урдана.

Бидэнэрэй багада саашаа- наашаа ябаһан зоной таhардаггүй байhан гараса дээрэ мори малай мүр харагданагүй. Харин хоёр талынь эрьенүүд дээгүүр машина тракторай мүрнүүд аржылдана. Иигэжэ голой гараса хүрэтэрөө, мүнөө сагай түмэр сахаригай мүрнүүдтэ дарагдашадаг юм байна.

Гушан жэлэй урда Хулан бидэ хоёр шара Самбын гүйгөөшэ моридые хүтэлэнхэй энэл гараса дээрэ hаатажа, hөөргэ уруугаа таhалгаряагүйгөөр һүндэлһэн зоной замһаа холохон, хүнэй нюдэнһөө далда газар бэдэржэ һуугаа бэлэйбди. Мүнөө би тэрэ газараа алдангүй, сэхэ оложо ерэбэб. Гол гараад, таамаг шэг бариһаар мойhоной эшэ, бургааhан соогуур ябажа ерэхэдэмни, Хулан намһаа урид болзоото газартаа ерэhэн басагандал ербэдэжэ:

- Ши алдангүй олоод ерэбэлши, - гэhээр, альган соохоноо түүhэн хэды монсогор мойhо намда hарбайгаад:

- Мойhо эдииш даа, - гээд, юундэшьеб буруу харашаба.

Би мойhоной жэмэс амандаа хээд, Хуланай гарhаань барижа:

- Шимни hайн гүш даа? – гэхэдэмни:

- Һайн? - гээд, Хуланай нам тээшэ эрьехэдэнь, тунгалаг борохон нюдэндэнь үлэ мэдэгхэн нёлбоhон сэлcэгэнэбэ. Нугалаадаhаниинь арилаагүй хүхэ торгон дэгэл дээрэ нариихан ногоон дурдам бүhэ оройжо, үзүүрыень ташаандаа зангидаад, хуушан түхэлэй шляпа үмдэhэниинь залуугайнь дүрэ түхэлые hануулна. Тэрэ жэлэй нааданда үмдэжэ ябаhандаал аб адлихан улаан сабхи, торгон оймhотойень адаглаадхибаб. Иихэдээ гушан жэл үнгэрөөгүй гээшэ гү?!

Мойhоной гашуубтар хангал, шубуудай жэргээн, Ононой харьялан урдаха - тэрэл зандаа. Хулан гэрэлэй хухара тудама хаб хара үhэтэй hэн. Үhэеэ, магнайгаа даруулан татажа hамнаад, пулаадаа зангидажа боогоод ябагша бэлэй. Тэрэ жэлэй нааданда улаан дурдам пулаад зангидажа боогоод ябаhыень элихэнээр hананаб. Мүнөө хуушан түхэлэй шляпа үмдэhэниинь ехэ зохидоор тааранхай. Нюдэнэйнь буланда уршалаагай бии болоһониинь аргагүйл юм бэзэ. Һаншагынь бууралтаагүйшье hаа, шарабтар үнгэтэй болонхой.

Доржо СУЛЬТИМОВ буряадшалба

(Үргэлжэлэлынь удаадахи дугаарта)