Бурханhаа хүртэhэн заяатай Бууралхан Зүдхэли нютагнай

«Өөрын hайхан дайдые

Орхихо хэрэггүй,

Түрэhэн hайхан нютагhаа

Төөрихэ хэрэггүй» — гэжэ эртэ урда сагhаа хойшо угсаата буряад араднай дэмы хэлсэдэггүй. Үнэхөөрөөшье энэнь зүб!

Анхан сагhаа хойшо түрэжэ тэнжэhэн, хүлөө шоройдоhон нютаг гээшэ хүн бүхэндэ, хаанашье ябахадань, халуун дулааханаар hанагдан, сэдьхэл зүрхыень хүдэлгэн байха жэшээтэй.  Юуб гэхэдэ, хүн бүхэн эжынгээ хэбэл соо хүгжэжэ хүсэлдөөд, нарата дэлхэйдэ түрэхэдөө, тэрэ тоонто нютагайнгаа амисхалаар амилжа, абари сэдьхэлыень абалсан, ажабайдалай үргэн замда гаргадаг ха юм. Тиимэhээ хэндэмнайшье үршөөгдэhэн ажабайдалайнгаа өөр өөрын аян замда гарахаяа зэhэхэдэмнай, «гарыемнай ганзагада, хүлыемнай дүрөөдэ хүргэн» дүнгүүлжэ үдэшэдэг эльгэ нимгэн эхынгээ шэнжэтэй түрэhэн тоонтоёо — Эхэ нютаг гэнэбди. Дуулим ногоон талатай, үдхэн ой тайгаар баян, Лада уулануудаар бөөмэйлэгдэhэн, ехэ газар эзэлhэн, минии тоонто – Зүдхэли нютагни мүндэлhэн.

Алдархан нэрэеэ суурхуулhан,

Аршаанта булагтай тоонтомнай,

Арсатай, гангатай, жэмэстэй

Арюухан Зүдхэли нютагнай,

Абайхан гэсэрнүүд элбэгтэй,

Арюухан гоохонууд олонтой

Ажалша, малшахан зонуудтай

Анханай Зүдхэли нютагнай

Намтартай, хэшэгтэй, буянтай

Наадаха, дуулаха талаантай

Бурханhаа хүртэhэн заяатай

Бууралхан Зүдхэли нютагнай

Абымнай, эжымнай гуламта,

Аажамхан, тэнюухэн заншалтай

Зүдхэли, Зүдхэли

Зүрхэндэ дулаахан тоонтомнай!

Ямар гоёхон дуунай үгэнүүд гээшэб даа, энэ хүгжэм шагнаарайт…. Энэ дуунай үгэдэ адли манай нютагай арад зон яларжа, толоржо ажаhуудаг юм.

Жэлэй алишье сагта, жэгдэ hайханаар hанагдадаг минии аглаг нютаг Зүдхэли! Хангай hайхан хабарай түлэг соо, халуун оронhоо бусаhан шубуудай дуугаар зэдэлжэ, үнгын гоё сэсэгүүдээр эльбэн hэбшээлжэ байhан эхэ нютагаа харахадаа, ямар хүн уярхагуйб даа. Түрэhэн нютаг гээшэмнай дэлхэй дээрэ юунhээшье үнэтэй байдаг юм. Хуби заяанайнгаа шиидхэбэреэр холын дайдада, түби дэлхэйн захада ябаашье hаа, хилын саана гараашье hаа, хэзээ нэгэтэ түрэhэн нютагаа эрьен ерэхэ, нютагайнгаа бурхадые хүндэлхэ, үри хүүгэдээ уг гарбалтайнь танилсуулха ёhотой гэжэ эхэ эсэгын нангин үгэнүүд хододоо намда hанагдадаг. Түби дэлхэйн жама ёhые өөрынгөө түхэреэн сэдьхэл соо багтаажа шадаhан эжын тоонто, Эхэ нютаг - Зүдхэлимни! Түрэhэн нютагhаа үнэтэй, ойро дүтэ юумэн байхагүй!

Зүдхэли нютагыемни тойроод олон хада ууланууд харагдадаг.  Манай нютагаархид тэдэнээ хододоо тахижа байдаг юм. Жэшээлбэл, «Баян сагаан», «Могойтын», «Мунхан», «Кимэй» г.м. Эдэ болбол манай нютагай эгээ томо обоонууд, үргэлэй газарнууд юм. Һарьдаг уулануудай ара үбэрhөө бурьялан, харьялан гарадаг булагууд, уhа горход бии. Тэдэниие нэрлэбэл, «Эреэбэг», «Нарhан бөөри», «Угасаахайн аршаан». Эхэнэрнуудэй талаар эгээ эмтэй домтой Угасаахайн аршаан тухай хэлэбэл, хоер домогтой юм. Бага наhандам нагаса эжымни иигэжэ хөөрэдэг hэн. «Угсаахайн тала урдан сагтаа уhагүй газартай байhан юм. Нэгэтэ намарай сагта, хүн сабшалан үбhөө бэлдэжэ гараба, үбhэ ногооншье хомор, тэрэ хүн уйдхарта абтажа, урмаа хухаржа байба hэн, тиихэдэнь хаанаhаашьеб бэшэ, нэгэ сэбэр басаган бии боложо, тэрэ хүндэ уhа асаржа, сабшаланииень ургуулжа, баярлуулhан гэхэ, хүн тиихэдэнь басагые hамган болгожо абаашахаяа hанаhан. Yглөөдэрынь басаган үгы байба. Тэрэ басаган УГСААХАЙ гэжэ нэрэтэй, газарай эзэн хатан байhан гэхэ. Тэрэ сагhаа хойшо хүн зон Угсаахайда ехэ эм домто аршаандань амархаяа ерэгшэ. Эхэнэрнүүдтэ ехэ туhатай аршаан юм. Үри хүүгэдые олон жэлдэ үзөөгүй залуу басагад ерээд амаржа туршабал, туhатай гэлсэдэг.

Нютагайнгаа нэрэ нэрлүүлжэ, шарай, шадал харуулжа ябаhан ажалай түрүүшүүл манда олон юм. Эхэ оронойнгоо hүрөөтэй үдэрнүүдтэ нютагаймнай үбгэ эсэгэнэр, эдир залуу хаhадаа хархис дайсантай тулалдажа, Эхэ орондоо, түрэл нютагтаа, хойто үетэндөө энхэ жаргал асарhан, бэлэглэhэн байна. Эрэлхэг баатарнууд хододоо мүнхэ!

Табан хушуу малаа үдхэжэ, ажалай дуугаар зэдэлэн байдаг аглаг тэнюун нютагайнгаа олзо оршые арьбадхан хүтэлхэ, арад зонойнгоо ажаhуудалые улам hайжаруулха залуу хүбүүд ба басагад олошорно. Эхэ нютагайнгаа hургуулида hуража байhан эдир үетэмнай hайса ойлгоно: ажал хүдэлмэриин онол дадал оложо, ажабайдалайнгаа үргэн замай бэлшэртэ алдангүйгөөр гараха байнал.

Эхэ эсэгынгээ hургаал сооhоо, хани нүхэдэйнгөө харилсаан сооhоо, нютаг зонойнгоо зугаа сооhоо элиржэ байhан хүбүүд, басагад, хаанашье ябахадаа, халуун дулаанаар шамаяа дурсажа, сэдьхэлдээ дүтөөр няажа, хододоо туhатай, эльгэ нимгэн ябахабди, эжын тоонто нютаг!»  

Энэ манай тангариг үри бэедээ дамжуулнабди!