Эхэ газарайнгаа ульhаар дулаасажа, эльдин тоонтынгоо хэшэгээр жаргажа

    Урдажа байhан уhан шэнги, уярма гоё хүгжэм шэнги ууган буряад арадайнгаа уран баян хэлэн дээрэ үлгы hайхан түрэл дайдаяа үгын hайханаар үреэжэ, үльгэрэй шэдитэ мүрнүүдээр магтан татан дурдахам, маани мэгзэмдэл уншахам.

   Бүмбэрсэг дэлхэйн нэгэ заахан буланда хүн бүхэнэй түрэhэн гараhан тоонто нютаг, үнэтэй гуламта байдаг байха. Энэ эгээл хүн бүхэнэй ганса hанагдаха, хадуугдаха жаргалай орон гээшэ. Хүн бүхэн хүлөө шоройдохоhоо захалжа, дуулим ногоон дайдаяа наhан соогоо дурдажа, дуулажа, буусадаа мүргэжэ ябана ха юм. «Шэлбэhэ дамжадаг булгатай, шэнэhэтэ гүүлэдэг нютагни» буурал сагаан Буряад ороной хойто зүгтэ шэрүүн уларилтай хэдэн зуугаад жэлнүүдтэ хотон байдалаа зохёожо, урданай заншалаа сахижа түбхинэн байдаг юм.

    Боолон - Түмэрhөө эхитэй Баргажан мүрэнэй ольтирогууд, миралзаhан сэнхир нуурнууд, сээлнүүд дээрэhээ харахада, аяга соо дүүрэсэ сагаан эдеэ хээд, хада уулань альгаа дэлгэн угтажа байhандал харагдаха. Шобогор үндэр Бархан уулын мундарганууд зэмсэгээ баряад харуулда зогсожо байhан баатарнууд шэнги, үшөө нээгдээгүй нюусануудыень аршалжа, хүнэй нюдэнhөө халхалhандал үзэгдэхэ.

    Нютаг бүхэн өөр өөрын шэдитэ газартай, бэрхэ хүн зонтой байдаг.

    Дэлхэй дээрэ Байгал далай шэнги баялиг, амиды бурхан шэнги шэди зүүдэндээшье, зүрхэндээшье олохогүйт. Нажарай сагта номгон шарайгаа дэлгэжэ, омолиин хашарhандал мүнгэн долгёороо, сэнхир хүхэ уhаараа аршаан булагтал сүршэжэ, бэе махабадыеш арюудхаха. Арюухан намартаа арадай зохёоhон үльгэр сооhоо алтаар hиилэhэн үгэнүүд шэнги долгинуудаа шэг шарай шэрүүн болгожо, харалан, ногоорон шангаар эбхэржэ, «Баргажан» hалхитай тэнсэн, эрье этэрэн шууян бурьялха. Yбэлэй хүйтэндэ аяар саанаhаа эсэhэн хүсэ шадалаа эршэлэн долгилжо, эрье захаhаа аалихан мүльhэтэн, хүбэн саhанда хушагдан, мүльhэн хүнжэлдөө орожо амарха. Хүхы шубуунай дуулажа, хүрьhэтэ дэлхэйн ногооржо, набшаhа сэсэгээ дэлгэхэдэ, алдарта Байгал далаймнай аалихан нойрhоо hэрижэ, шэнэ хүсэеэ зангидажа, дэлхэйн бүхы амитадые шэдитэ эрхээрээ эльбэhэндэл баярлуулха.

      2005 ондо бүхы зониие гайхуулжа, Яригта газарта «мянган Буддын саса» олдожо, Янжима бурхан мүндэлбэ. Тэрэ пирамида 20 - хи зуун жэлэй эхиндэ Баргажан дасанай Шэрээтэ лама Цэдэн Соодоев орхиhон байгаа. Баян дэлгэр Баргажан дайдаяа бүхы орондоо суурхуулжа, арад зоной эгээл хүндэтэй алтан таряа ургуулhан, шэди ехэтэй үргэн Хүнтэй Yндэр Багшын түрэhэн байра газар. Аяар дээрэhээ Соодойн Цэдэнэй субарган холоhоо сагааран харагдажа, Баргажан дайдаяа харалсажа, үршөөжэ байдаг.

     Хадаhаа дэбхэрhэн шанга долгитой, харьялан урдаhан Онёо голой эрье дээгүүр үнгын hонин шулуунууд урданай сагта дайсадhаа бэеэ хамгаалжа, аршалжа, эндэ ажаhууhан зоной хэhэн халхабша шэнги үзэгдэдэг. Эм домтой Хүгшөөл аршаан бүхы шэдиеэ нюусые үдэшэлэн дэлгэдэг. Олон үнгын аршаануудые наранай орохоhоо урда тээ залажа абаха хэрэгтэй.

    Буха ноён Баабаймнай табан хушуун малай hүлдэ болоно. Ажалша, малша зониие хуу харалсажа, аршалжа, жэлэй дүрбэн сагта адислан, харгы замда үреэдэг. Буха Баабайн үршөөлөөр аяар табан Ажалай Геройнууд алдарта баян Карл Марксын колхозhоо гараhан байна. Энэ ехэ жэгтэй hонин үзэгдэл гээшэ! Буха Баабайтай зэргэлээд, hүбэдэ баhал элдэб шулуугаар баригдаhан саксони гэжэ газар бии. Эдэнэй нюуса үшөө таагдаагүй.

    Уланай аршаанhаа амсажа, хотын хоро даража, нюдэнэй аршаанаар нюдэеэ сэлмэг болгоод, баяр хүргэхэш.

   Түрэhэн, гараhан нютаг нугаяа эрхим бэрхэ хүнүүд нэрыень нэрлүүлжэ, дуулим талаяа дуугаар сүршэжэ, шүлэгөөр шэмэжэ, ажалай алдараар бэшүүлжэ ябадаг. Баргажан нютагаа нэрэдэ, түүхэдэ нэмэри боложо ябаhан  Буряадай габьята уран зохёолшо Николай Дамдинов, Арадай артистнар - Гуржаб Эрдыниев, Саян Раднаев, Максим Раднаев, Батор Будаев, дэлхэйн Абарга - Борис Будаев, Арадай Хуралай hунгамалнууд - Матвей Гершевич, Эрдэни Очиров, Борис Базаров г.м.

   Эхэ газарайнгаа ульhаар дулаасажа, эльдин тоонтынгоо хэшэгээр жаргажа, энэ үгтэhэн ганса наhаяа, эжы баабайнгаа үгэhэн нэрые хүн бүхэн наринаар абажа ябаял даа! Нютаг нугадаа эзэн боложо, элинсэгэйнгээ заншал hургаалые эрхим дүүргэжэ, баян буряад түрэл хэлэеэ өөдэнь үргэжэ ябаа hаамнай, бүхы юумэн хуу hайжарха, ажабайдал hэргэхэ.

 Валентина Дугдановна  Будаева