Нютагай магтаал

«Угайм эхин,

Золойм hүлдэ

Угаа hайхан Хара-Шэбэр» - гэhэн дуунай үгөөр элдин hайхан нютагаа магтан түүрээн байhуу даа. Хүн бүхэн гээшэ өөр өөрын hайн hайхан үеhөө үедэ hуурижаhан байдаг нютагтай ха юм даа.

«Өөрын газарай үбэлыншье ногоон» гэжэ дэмы хэлсэдэггүй. Агын тойрогой нютагуудай нэгэн – минии нютаг Хара-Шэбэр мүн болоно. Баруун тээhээнь нютаг руу ородог зохидхон харгы бии. Набтарханшье бэшэ гүбөө толгойн оройhоо эрьен тойрон хараашалhаар буухада, хүнэй нюдэндэ торосолдохо олохон юумэнүүд харагдадаг. Табан толгойн дундахана, зөөлэхэн альганай хонхосог соо байhан мэтэ Хара-Шэбэр нютаг зандааханаа нюдэндэ торолдодог. Хүн бүхэнэй сээжын оеорой сэдьхэлэй хүбшэргээн олохон лэ дахин хүдэлгэдэг лэ байhан байха. Тиигээд лэ энэл талаhаань ерэhэн ошоhон зониие Дамбадай багшын субарга угтан үдэшэн байдаг юм даа. Уданшьегүй Хара-Шэбэр гэhэн гол хүн зониие шолшогонон байhан уhаараа угтан абадаг юм. Набтархан эрьетэй, гүнзэгы бэшэ уhатай талын гол. Аалихан урадхалтай, тиигээшье hаа уhаниинь сэбэр, оеоройнь жэжэхэн шулуунууд бишыхан жараахай загаhанууд обеорогдон харагдадаг юм. Үрхэлжэ сахилзатай тала урда зүгтэ нэмжыжэ, дайдаар дүүрэн үхэр мал, адуун hүрэг гайхалтай олоор бэлшэн, аажам тэнюун байдал харуулhан мэтэ hанагдадаг. Энэл зүгтөө Намжил Шодон субаргатай, hалхиндашье hэбшээндэншье хүртэлсэhэн гү, али дайрагдаа hаа жаргал үршөөдэг гэжэ хүн бүхэн найдан шэбшэн, гороолон ябадаг юм даа. Нютагай талаhаа сээжэ улам уужам болодог, зосоо амгалан сэдьхэлээр дүүрэдэг, тэгшэрдэг лэ даа. Зүүн тээшээ тэнгэриин ниилэhэн уулзадха хүрэтэр обеорон харахада, дээрэhээ нютагаймнай hахюуhан Ноен уула обоо адислажа байhан мэтэ холоhоо харагдан байдаг. «Ноехон үхин дэнзэтэй, Ноен уула hүлдэтэй» гэжэ нютагай зон дуулан магтан ябадаг даа. Хойто зүгhөө арюудхан байдаг Бээгсээн аршаан дээжэтэй, хүйтэн тунгалаг аршаанаараа сүршэжэ, бэеэ аргалжа байдаг элдэбын яhатанай зотой Хара-Шэбэр болоно. Нютагаймнай бага Алхана гэжэ гайхалтай уула бии. «Оро, гара» гэhэн бэшэгтэй, гульдиран гарадаг хүндытэй. Нютагай үбгэд хүгшэдэй хөөрөөнhөө: «Дайнда мордоходоо, зарим хүбүүд бага Алханадаа шүтэн ошоhониинь, hөөргөө  амиды мэндэ нютагаа бусаhан гэлсэдэг».

«Саг сагаар адли бэшэ, сахилза ногооноор адли бэшэ» гээд ургажа ябаhан залуу hүрэгнай түрэл хэлэеэ, түрэhэн нютагаа мартангүй хөөрэжэ, омогорхожо, дуулажа, магтажа ябаха гэжэ найдадаг зотой. Юундэб гэхэдэ, дэлхэйн шэмэг Бадма сэсэг булангиртай муухай уhан сооhоо гое гэгшээр hалбаран, бүхы муухайе диилэн ургадаг ха юм. Энээн мэтэ үхи хүүгэднай зула шэнгеэр хэлэеэ бадарааха аргатай, нютагаа суурхуулха, шэмэглэхэ юм даа.

Хаанашье ябаа hаа, Базар Барадинай хэлэhэн  үгөөр: «Хүндэ гэшхүүлэнгүй, хүниие гэшхэнгүй» Хара-Шэбэр нютагай зон ябаг лэ даа.

Иигээд лэ өөрынгөө зохеоhон «Нютагай магтаал» гэhэн шүлэгөөр дүүргэхэм.

Сэбэр уhан Бээгсээн аршаанhаал,

Сэнхирхэн жэмэс ой тайгаhаал,

Сэдьхэлэй баяр алтан таряанhаал,

Сагаан харгы Ноён-Уулаhаал.

Элжэгэн наhам эжы абаhаал,

Ээлжээтэ саг түхэреэн наранhаал,

Эрдэм бэлиг минии багшаhаал,

Энэ жаргал Хара-Шэбэрhээл.

Дуранай эхин үетэн нүхэдhөөл,

Дуунай аялга зүрхэнэй оеорhоол,

Дэргэ талаан бурханай номhоол,

Дардам харгы Ага нютагhаал.

 Цыбжит Бадмаевна Соржиева