Зүдхэлимнай зүдхүүхэн, зомной ажалдаа жүдхүүхэн

         Минии түрэһэн нютаг Зүдхэли гурбан уулын хоорондо, гурбан голой уулзалга дээрэ оршодог. Баруун таладань Даша –Норбо, Баян – Мандал, зүүн урдань Боршогор – Боори, баруун хойнонь Хушуун – Υзүүр  ууланууд харуул мэтээр арад зоноймнай ажабайдал сахижа жагсадаг. Бага, Ехэ Могойто, Зүдхэли, Эреэбэг голнууд минии нютаг дээгүүр урдадаг юм.

         …Зүдхэлимнай зүдхүүхэн

         Зүел морин дабаагүй,

         Зомной ажалдаа жүдхүүхэн

         Золой харгыһаа зайсаагүй…гэжэ нютагайхин дуулалдадаг. Нээрээшье, адагһаа эхин хүрэтэр, ашаатай морин уухилжа хүрэдэг хадань «Зүдхэли» гэжэ нэршэһэн гэдэг. Тиигээшье һаа, үшөө ондоо домог бии, Балжан хатан  абгаймнай Манжын сэрэгһээ тэрьедэхэдээ, зүүдхэл мүнгэн энгэрээ зондомнай бэлэглэһэн түүхэтэй…

         «Эрьенсэг энэ дэлхэй дээрэ, эжэл буряад оронойнгоо эльгэнби, эгээлээл ёһото буряад хүбүүнииньби» гэжэ өөрынгөө мэдэхэ нангин газарнуудаар танилсуулаһуу. Угсаахаймнай аршаанда холо ойроһоо зон ерэжэ амардаг, бэеэ аргалдаг, үшөө Аршаантын аршаан бэедэ ехэ туһатай юм. Мухар – Булагай аршаан минии үбгэ эсэгэнэрэй хорёо соо сорьёлон гараһан түүхэтэй гэдэг. Υбэлдөө  шаргаар Дархан – Жалгын ута хүнгэрэгөөр һолжорходоо, намһаа жаргалтай хүн үгы гэжэ һанагшаб, Эреэбэг голой мүльһэндэ халтирхадаа, жабарай хасарнуудыемни шэмхээ һаань, бушуу түргэн гэртээ орожо дулаасаад, дахин дахин наадахада гоёл байгша. Зунайнгаа амаралта болоходо, Дээдэ Зүдхэлиингоо һаалида эжынэртээ туһалдагби. Υдэрэй халуунда Барасай – Нуурта шунгаад, Наһан – Хушуунайнгаа хабсагай шулуунда няалдажа бэеэ хатаагаад, мангир тарнаагаар, үлир мойһоор үл залгаад, соохор даагаяа зайдаар унаад, тугалнуудаа туугаад гэртээ бусахадам, наранай элшэ һуларжа, үдэшын үнеэд үүгэнэлдэһээр хорёодоо дүтэлэгшэд.

Буянта һарын дууһадхада,  Мунхан – Хушуундаа, Баян – Сагаандаа обоо тахилгануудай наадануудта соохор бидэ хоёр шадал соогоо шармайгшабди, Сагаан – Булагай хүйтэн уһаар ундаа харяагаад, Сагаан – Дабаанай ой соогуур жэмэс түүһөөр бусахада аятай даа. Υнгэ бүриин жэмэсүүд «намай, намай» гэһэндэл эндэ тэндэһээм даллажал байхадал гэдэг.

         Υбһэ сабшалгын үедэ велосипедээрээ үбһэшэдтөө үдынь хоолынь зөөхэдөө туһатайб, гар хажуураар үбһэ сабшажа һуранхайб, хуряалгын үедэ  хог тармахадамни, эжымни ехэл баярладаг. Фермын үхибүүдтэл шэрхи, хүдэр, багаһаа ажалай дүршэл олохые оролдоно гэжэ багшамнишье тэмдэглэдэг.

         Хаанашье холо ябаа һаа, түрэһэн нютаг Зүдхэлиһөөм һайхан нютаг байхагүй, энэ нютагайнгаа адуун һүрэг арьбадхалсажа ябаха хүсэлэнтэйб.

Базар Дашиев