Эхэ орон хаанаһаа эхитэйб?

         Хүн бүхэн залуу хүгшэншье һаа, энэ асуудалда нэгэтэ бэшэ – наһан соогоо харюу бэдэрдэг. Теэд, нээрээшье, алин бэ эхэ оронойм эхин?

         Али тэрээхэн урса гэрнай гү? Ямар жаргалтай, мүнөө һанахадам, аба эжытэеэ, эгэшэтэеэ, дүүтэеэ байгаабиб тэндээ!

         Али тэрэ хүүен урдадаг, гамгүй шанга абяатай Харһан голни гү? Тэрэ голой эрьеэр яатараа монсогор шулуу бэдэрдэг, ямар бэдаа юрэ бусын юумэнтэй адли байбал, ехэл хүхижэ үетэндөө һайрхахаш олзоёо. Энэ ехэ жаргал ажабайдалайм эхин гү? Эхэ орон минии байдалһаа юундэ холо байхаб? Нэгэл зүргэ харгытай, нэгэл хада уулатай, нэгэл аялга дуутай гэжэ  һананаб.

         Эхэ оронойм эхин али тэрэ ёохорто уулзаһан, солгёо гэгшээр задарһан дуран гү?

         Али тэрэ бухалай хажууда гарым баряад абяагүй зогсоһон хүбүүнэй хулгай нюдөөрөө хажуу тээһээм адаглажа байһан, зүрхэнэйм сохилсо холо дуулдажа, тэрэ харасаһаань бүри ехээр луг-луг гэхэнь дуулдажа, мэдэрэл алдажа байна гүб гэһэн бодолдо абтажа байһан үе хаһам гү?

         Али дээдэ һургуулиин коридор соо ректорэй үүдэндэ зогсоод, «мүнөө оюутан болобош» гүүлэһэн хуби заяанайм алтан гадаһанай үзүүр – энэл гү эхэ оронойм эхин?

         Хаанашье яба, хото городто гү, Могойтын хүндын Арангатада үбһэ  сабшажа ябахадаа, «энэл даа, элинсэг хулинсагайм тоонто, үри бэеым үдэһэн нютаг, зүрхэ сэдьхэлэйм хүбшэргэй хүльтеэдэг орон – энэл ха эхэ оронойм эхин.

         Тээ тэрээхэн хотогор соо булаг шолшогоножо гарадаг. Хэды ундаа

харяажа, баян байгаалидаа үргэжэ, мүргэжэ, жаргалай түлхюур дэншье холо бэшэ ха гэжэ ойлгогдоһон лэ байха. Υшөө саашаа  ябабалшни, Баян Сагаан уула тойроод байһан адуу малаа, хүн зоноо аршалжа, абажа, хэтэ мүнхэдэ харуулда зогсоно ха юм.

         Ходошье иимэ байгаагүй. Нютагайнгаа түүхын хуудаһа ирахада, тиимэшье жэгдэ ото байгаагүй гэжэ ойлгохоор.

         20-хи зуунай эхеэр нэгэ хүндыдэ һүрөөтэй саг ерэһэн ха. Хүн амитан ойлгогдоогүй үбшэндэ абтажа үхэжэ хосоржо эхилһэн. Энэ гай тодхор тухай аймагай зайһан дуулаад, хосорһыень гал табижа шатаахые захирһан. Уданшьегүй Сэрэнхай эмээл морёор ошожо, бүхы гэрнүүдые эрьехэдэнь, нээрээшье даа, оршон байдалы үлэн арьяатанайшье һайхашаахаар бэшэ байдал үзэгдэбэ. Бүхы һэеы гэрнүүдтэ гал табижа ябатарынь, һүүлшын гэртэ юумэнэй хүдэлхэ абяан дуулдашаба. Сэрэнхай моринһоо буугаад, харанхы гэр руу адаглан харахадань, ай бурхан, хүлдэ ороогүй үхибүүн мүлхижэ ябаба. Υхэһэн эхынгээ хүхэ нэгэ хэды шоб-шоб хүхөөд, дээрэнь хэбтэшэнэ. Яаха бэлэй?! Нэгэшье юумэ үлөөнгүй, хуу шатааха гэжэ хатуу даабари абаад ябаһан үбгэжөөлнай хэсүү байдалда ороод, нэгэ хэды бодолгодо абтаба.

         Тиигээд түүдэгэй хажууда ошожо, бэеэ арюудхаад, хормойгоо шуужа нюураа бүглөөд, зүрхэтэйгөөр үүдэ татажа, досоонь ороод, тэрэ үхибүү үбэртэлөөд, гүйжэ гараба. Хүбүүхэн бархирнашьегүй, али шадалаа бууратараа байгаа гү, шэмээгүй, хормой соонь аалихан, шагнаархан хэбтэнэ. Тэрэ гэр руу галтай хэдэн сусал шэдээд, мориндоо мордожо, хүүтэри руу галгюулба. Тэрэ хүбүүхэниинь үбдөөшьегүй, үхибүүгүй айлда хүбүүн эрдэни боложо, хүнэй нэрынь нэрлүүлжэ, угынь залгажа, хэтын хэтэдэ  юрын буряад нэгэ айлай  нэрэ хүндынь үргэлжэлүүлээ.

         Бүхы нютагайхин нэгэ үгөөр бодожо, хада уулаяа тахижа, оршолон байдалаа һэргээхые оролдожо, Баян Сагаан ууладаа оройдонь бурхан залажа, бүһэтэйшүүл  гаража, үргэжэ мүргэжэ, айл аймагаараа хабаадажа, мүнөөни мүнөө болотор арюун сарюунаар хада уулаяа, уһа булагаа тахижа һэргээжэ ябадаг болоһониинь лабтай.

         Эхэ оронойнгоо эхин гэжэ илгажа шүүжэ, энэ тэрэ гэхээр бэшэ гэжэ һананаб. Тойроод байһан бүхы байдал: тоонто нютаг гү, үндыһэн үри бэе, хүгшэрһэн нагаса аба эжы, залуу улаан бургааһад – энэл даа орон нютагайм эхин. Агууехэ ородой поэт Н.А. Некрасовай хэлэһээр: «Орон нютагайм эхин – хүрьһэтэ  зөөлэн  газарһаа, эхэ эсэгын захяаһаа, гэр гуламтын хоншуухан үнэрһөө (Всему начало здесь в краю моём родимом…)». Иимэ үлхөө үгэнүүдһээ арсаха бэшэ, дэмжэжэ, өөрынгөө ухаан бодол, сэдьхэлэйнгээ нугалбаряагай сүсэгы нэмэхэл дуран хүрэнэ.

Намжил Доржиевна  Цыденова