Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Баярто Ендоновой урлаха зам тухайнь

Yшөө буряад студиин бүридэлдэ оюутан ябаха сагһаа наадажа эхилһэн намтартай Баярто Викторович олон зүжэгүүдтэ гол рольнуудые шадамараар харуулжа эхилһэн. Тиимэһээ суг һураһан нүхэд соогоо эгээл түрүүн Буряад Уласай габьяата ба арадай артист гэжэ нэрэ солонуудта хүртэһэн амжалтатай. Тэрэнһээ гадуур Буряад Уласай соёлой яаманай талаар хэдэн шангуудта, олон театральна наадам-фестивальнуудта эрхим гүүлэгдэжэ, дипломуудаар  шагнагдажа, «Буряад Уласай урда габьяа гаргаһанай түлөө» гэһэн гүрэнэй медальда хүртэһэн гээшэ.   

Харахада, юрэ ажабайдалдаа амаргүй тэнюун зантай, тайзан дээрэ гарахадаа, балайшье ондоо болодоггүй, жэгдэ амгалан абари гаргадаг Баярто харагшын анхарал ямар бэ даа нюуса аргаар татаад лэ байдаг! Досоогоо тиимэ шанга элшэ хүсэтэй байһыень харан байтараа ойлгохош. Тэрэнь гадаада нюур, бэе түхэлэйнь хүдэлсэ юумэндэ обёорогдохошьегүй, харин урлаха, наадаха абьяасаа гаргаад лэ байха. Тэрэл хүсэ абарииень уран найруулагшанар таажа, олоор гол рольнуудые даалгана гэжэ ойлгомоор.

Эдэ хори гаран жэл соо ямар олон, элдэб янзын рольнуудые наадаа гээшэб! Һүүлшын ажалнуудайнь нэгэн гэхэдэ, «Аламжи Мэргэн ба тэрэнэй дүүхэй Агуу Гоохон» гэһэн буряад арадай үльгэрээр найруулагдаһан зүжэг соо Мангадхайн ба Баян Далай Хаанай дүрэнүүдые харуулаа. Тэрэнэй хажуугаар уран һайханаар үльгэрөө түүрээн уншалсадаг.  Энэ зүжэгтэеэ апрель һарада Москва хото гарахаяа байна. Олоной мэдэһээр, энэ зүжэгнай манай гүрэн дотор «Алтан Баг» гэһэн театрай эгээл шухала наадамай шанда дэбжүүлэгдэжэ, Губернскэ театрай Ехэ тайзан дээрэ апрелиин 20-й үдэр харуулагдахань.

Баярто Ендонов түрэл театртаяа хаа хаанагүй ябаһан, хари гүрэнүүдэйшье тайзанууд дээрэ наадаһан. Росси гүрэнэйнгөө соёл урлалые түлөөлжэ Ницца хотодо «Улейн басагад» гэһэн зүжэгээ харуулалсаһан, Беларусьта театрай наадамда хабаадаһан.

2015 ондо Улаан-Баатарта үнгэргэгдэдэг «Гэгээн Муза» гэһэн Уласхоорондын театрай наадамай «Эрхим бүһэтэй хүнэй роль гүйсэдхэнэй түлөө» гэһэн баримал статуэткэдэ хүртэһэн. Саян Жамбаловай найруулан табиһан «Yнгэрһэн сагай һэбшээн» гэһэн зүжэг соо буряад арадай түүхэдэ суурхаһан хүбүүдэй нэгэн болохо Уржин Гармаевай дүрые харуулһан. Энэ зүжэг хадаа олон зоной анхарал татажа, бодхоогдоһон асуудалнуудаараа, тэдэнэй дунда Уржин Гармаевай дүрэ харуулгаараа зарим арсалдаата байдал тогтоогоошье һаа, эсэсэй эсэстэ олон шүүмжэлэгшэд Баярто Ендоновой ажалда үндэр сэгнэлтэ үгөө бэлэй - Уржин Гармаевай уран һайхан дүрые мэргэнээр харуулаа, досоогоо эрхэ сүлөөдэ дуратай, гол шангатай, бүхэли зан абаритай хүн байһые гаргажа шадаа. Түрэл арадайнгаа хуби заяаень хубаалдалсажа, тэрэ сэмүүн үеынгөө, түүхэтэ байдалайнгаа хагсуу һалхита үйлэ хэрэгүүдэй бурьялаан соо ябаһан, арадтаа туһалха гэһэн һаруул һанаа бодолтой буряад багша хүн яаха байгааб, али тала барижа, ямар харгы шэлэхэ байгааб – гэхэ мэтэ асуудалнуудта харюу бэдэрһэн ажал болоо һэн.

Москва хотодо Вахтанговай нэрэмжэтэ театрай тайзан дээрэ харуулһанайнь удаа, тэндэ хараһан театрые шэнжэлэгшэд иигэжэ тэмдэглэһэн байдаг: «Гол герой хадаа миин юрэ хүн бэшэ, хамалган, хюдалганай хатуу шэрүүндэ дайруулһан арадай һүлдэ гээшэ. Уран найруулагша хэнииешье зэмэлэнгүй, тэрэ үеын түүхэ харуулаа, ямар нүгэлэй түлөө арадни иигэжэ зобоо гээшэб, хатуу яһатай байжа гарасалдаа гэжэ бодомжолоо». 

Зүжэгшэ гээшэ бүгэдые шадаха зэргэтэй, Баярто Ендоновой урлаха намтар соонь һонин ушарнууд дайралдажа, ажалдань элдэб эсын байдал тогтодог гэжэ хэлэхэдэ, алдуу болохогүй. Һүүлэй гурбан жэлэй туршада Буряад театрай харагшад Лоран Баффи гэжэ француз яһанай авторай комедиин удхаар Саян Жамбаловай табиһан «#BASAGANЭТИГЭЭРЭЙ» гэһэн зүжэгтэ ехэ дуратайнууд. Энэ зүжэг соо Баярта һохор хүниие наададаг. Харадаггүй хүнэй хүдэлхэ, ябаха маягые дууряажа, үнэншэмэ һайнаар харуулха гэжэ нилээн бэлдэһыень мэдэнэбди. Буряад Уласай арадай зүжэгшэд Болот Динганорбоев, Биликто Дамбаев нүхэдөөрөө гоё шог зугаатай зүжэг харагшадтаа бэлэглэжэл байдаг. Элүүршье, үлбэршье зон, булта энэ дэлхэй дээрэ дурлажа, ханилжа жаргаха табисууртайбди гэһэн удхатай зүжэгэй һүлдэ дууниинь болоһон «Басаган, этигээрэй!» гэжэ аялгые гоёор хангюурдан наададаг!

Үнгэрэгшэ зун Александр Островскиин «Гроза» гэһэн пьесээр Москва хотоһоо ерэһэн Виктория Печерникова «Аадар» зүжэг табяа һэн. Хорото үбшэнэй шалтагаар театр тиихэдэ харагшадгүй хүдэлжэ, шэнэ зүжэгэй харалга харагшадгүйгөөр үнгэрөө. Баярто Ендонов энэ суута пьесын гол геройнуудай нэгэн болохо Дикойн роль наададаг.  Зүжэгэй үйлэ хадаа Дикойн буусада боложо байһан үзэгдэлөөр эхилнэ. Гансаараа бардам гэгшээр тэргэ дээрэ һууһан Дикойн урда дүүрэн бүһэтэйшүүл шагай шүүрээлгэ эмхидхэн наадана. Шуралхан барин, гэрэй эзэндэ билдагашан нааданад. Зөөри зөөшэ шүүхэ шунахай һанаан тэдэ­нэй сэдьхэл хүсэлыень эзэл­шэнхэй. Дикойн дүрэ Баярто Ендонов ехэ мэргэ­нээр харуулаа. Олон зониие суглуулха, үймүүлхэ, тэдээн дээрээ өөдэрхэхэ, зонхилхо, тухирха угаа дуратай Дикойн дүрые абаһаар лэ танихаар байгаа һэн.

Һүүлэй жэлнүүдтэ Баярто Ендоновой зохёохы ажалынь мүн лэ эршэтэйгээр хүгжэнэ. Олон нүүдэл тоглолтонуудаар ябана, түрэл бүлгэмтэеэ наадам-фестивальнуудта амжалта түгэс хабаадана, театрайнгаа эмхидхэһэн элдэб түсэл лабораторинуудта наадаха дадал шадабарияа дээшэлүүлнэ. Зүжэгшын абьяас бэлигынь, дүршэлынь зүжэгһөө зүжэгтэ, рольһоо рольдо улам мүлигдэжэ, һонин ажалнуудыень адагланабди: «Хүлэр түмэрэй амисхал» соо Тумань шаньюгай, «Алдар. 9 агшам» зүжэг соо ахалагша командирай, «Дон Кихот» зүжэгтэ Николас цирюльнигай, «Үншэн сагаан ботогон» зүжэг соо Эзэнэй, «Наян Наваа» зүжэг соо Сагаан Үбгэнэй гээд лэ. 

Үнгэрэгшэ намар Сырен-Дондок Хамаевай «Хэнзэ ногоон» гэһэн зохёолоор найруулагдаһан «Амиды бусаһанайш түлөө» гэжэ зүжэг соо Баярто Гэлэг Гармаевич түрүүлэгшын роль наадаа. Тайзан дээрэ бухал үбһэн, зайн галай хэды бахананууд, обоолоотой шулуунууд, морин, эмээл, үбһэ хуряаха аса тармуурнууд... Дайнай һүүлээрхи юрэ буряад хүдөөгэй байдал. Гал дажарай бурма утаан эндэ унхидагдаашьегүй һаа, дайнай гашуудалта сууряан бүхые дайраа гэжэ ойлгомоор. Задарһан, һандарһан ажабайдалаа заһаха, үргэхэ, шэнээр зохёохо гэһэн хүсэлнүүдээр дүүрэһэн арад зон. Тэдэниие хүтэлэн ударидажа ябаһан Гэлэг Гармаевич, гаргүй боложо үлбэртэһэншье һаа, нютагаархидаа дулаан үгөөр, өөрынгөө жэшээгээр урмашуулжа, һалгай гэшхэһэн, замаа алдаһан зониие дэмжэдэг хүн. Дайнай һүүлээрхи сагай хэды хүшэр хүндэшье һаань, үргэлжэ саг соо хүн гээшэ гансал уйдажа, гуниглажа байха аргагүй. Хэзээдэшье һаруул найдалай, сэбэр инаг дуранай, дулаан мэдэрэлэй охин хүнэй юртэмсые гэрэлтүүлдэг ха юм. Ногооншье хэнзэлжэ шэнээр ургадаг гэһэн энэ зүжэгэй гол удха бодолые Баярто Ендоновай герой Гэлэг Гармаевич гаргалсадаг лэ гээшэ ...

Мүнөө Баярто Викторович шэнэ зүжэгэй бэлдэлгэдэ хабаадана, Олег Юмов найруулагшатай ажалаа эхилбэ.

Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Баярто Ендоновто зохёохы ажалдань үшөө олон илалтануудые, ялас гэмэ һайхан рольнуудаараа олон харагшадаа баярлуулжал саашаа байхыень үнэн зүрхэнһөө хүсэнэбди!

  Һаядаа Баярто Ендоновые тайзан дээрэ харахыетнай уринабди, апрелиин 2, 3 –й үдэрнүүдтэ «НАЯН НАВАА» гэһэн зүжэг соо Сагаан Үбгэнэй роль, апрелиин 4-й үдэр – «ҮБГЭД+ХҮГШЭД» соо Хазан мориной ба апрелиин 7-до «#BASAGANЭТИГЭЭРЭЙ» гэһэн зүжэг соо Арсаланай роль наадаха. Ерэгты, харагты, һонирхогты!

Намжилма Цыденова, Буряад драмын театрай уран зохёолой таһагай мэргэжэлтэн.