Дуулаха табисууртай

Үнэхөөрөөшье, сээжэ зүрхэнэйнгөө гүн сооһоо мүндэлһэн һайхан абяагаараа арад түмэнэйнгөө шэхэ хужарлаха, зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэхэ арга гээшэ бурханһаал үгтэһэн табисуур. Эгээл иимэ шадабаритай, дээрэһээ заяагдаһан талаан бэлигтэй дуушан Арюна Дармаеватай хөөрэлдэжэ, тэрэнэй зохёохы ажал тухай зугаа «Буряад үнэн» сонинойнгоо үнэн сэхэ уншагшадта дурадханабди.

- Сайн байна! Танай дуулаһан дуунуудые шагнаад, ехэл һайхашаагааб. Сэхыень хэлэхэдэ, мүнөө болотор Арюна Дармаева гэжэ дуушан бии юм гэжэ мэдэдэггүй байгааб. Уншагшадтамнай өөрыгөө танилсуулыт, намтар тухайгаа хөөрэжэ үгыт?

- Хэбэд номхон Хэжэнгын Доодо-Худан тоонтотойб. Олон хүүгэдтэй үнэр баян айлай эгээл одхон үринь боложо, энэ дэлхэйдэ түрэһэн хүм. Эгээл дүтөөр һанагдаха эжы абадаа, ахай эгэшэнэртээ эрхэлһээр үндыгөө аабзаб. Нютагтаа һургуули дүүргээд, саашаа эрдэмээ дээшэлүүлхэ гэжэ Ангар мүрэнэй эрьедэ оршодог Эрхүү һайхан хото ерээ һэм. Эрхүүгэй дээдэ һургуулида буряад хэлэ бэшэгэй факультедтэ орожо, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй мэргэжэлтэн боложо гараа һэм. Эрдэмэйнгээ гуламтада үлэжэ, олон жэлэй хугасаада багшалааб, кафедрые даагшаар хүдэлөөб. 

- Таниие дуушанай һургуули дүүргэһэн хүн гэжэ һанажа байгааб. Харин тамнай багша мэргэжэлтэй хүн байнат. Мэргэжэлтэ дуушадһаа дутуу бэшэ, харин зарим ушарта үлүүдуулаха шадабари танда хаанаһааб?

- Хара багаһаа, бэеэ мэдэхэһээ хойшо, дуулаха дуратай байгааб. Эгэшэ ахайнарни намдаа гоё хубсаһа үмдүүлхэ, тиихэдэнь бинь мэдээжэ дуушадые һажаажа байжа дуулахаб даа. Һургуулида һурахадаа, бүхы һайндэрнүүдтэ тайзан дээрэ гаража хатардаг, дууладаг байгааб. Аймагайнгаа түб һууринда, мүн ондоошье нютагуудай соёлой байшанай тайзан дээрэ гаража, дуугаа хангюурдадаг һэм. Бидэнэй аба Дугар Бадмаевич Доржиев нютагтаа соёлой байшанда ажалладаг һэн. Эндэһээл уран һайханда эльгэтэймни эхитэй гэжэ хэлэмээр.Һүүлдэ наһанайнгаа харгы шэлэхэдээ, эжынгээ гаргаһан зүргөөр алхалааб. Эжымнай  Роза Михайловна Иванова бүхэли наһаараа багшалжа, ургажа ябаһан улаан бургааһадые эрдэмэй далайда хүтэлэн гаргаха буянтай ажал эрхилһэн юм. Бидэ бултадаа дуулаха шадабаритай, дуратайбди гэжэ хэлэхэдэ болоно.

- Олон жэлдэ багшын хүнгэн бэшэ ажалда хүдэлбэшье, олонхон дуунуудые гүйсэдхэһэн байнат. Дуулаха дурантнай татадаг байгаа гү? Зохёохы ажал тухайгаа тодорхойгоор хөөрэжэ үгыт? 

- Багшын ажал дуушанай мэргэжэл гээшэ хоёр ондоо һалбари болоно ха юм. Хэды тиигэбэшье,  анханһаа дуулаха дуратай байһан дээрэһээ хүгжэмтэ харгыһаа балай холодоогүйб. Эрхүү хотодо танилсажа, саашадаа эжэлшэжэ ябаһан нүхэдни дуулаха абьяас бэлигээ арад олондоо бэлэглэхэ, тайзан дээрэ гаража хангюурдаха байгааш гэжэ саг үргэлжэ хэлэдэг байгаа. Тиигэжэ хоёр дахин уласхоорондын Бүгэдэ буряадуудай «Алтаргана» гэһэн нааданай, мүнөө үеын дуунай мүрысөөндэ (2006, 2008 онуудта) финалист болоо һэмби. Түрүүшын “Алтарганын” һүүлээр (2006 он) «Хуби заяанайм аялга» гэһэн нэрэтэй өөрынгөө түрүүшын диск барлуулжа гаргаа бэлэйб. Тэрэ суглуулбари соогоо 12 дуу бэшэжэ оруулааб. Энэ хэрэг бүтээхэдэмни, наһанаймни нүхэр ехэ дэмжэжэ, туйлай ехэ ажал ябуулжа, дуунуудаймнай суглуулбари «нара харуулаа». Минии нүхэр, үхибүүдэймни аба Басагайдай Дармаев мүн дуунда дуратай, соёл уралигта хабаатай хүн юм. Гансал миниингээ дуунуудай согсолбори ниитэлүүлжэ бэлдээ бэшэ, харин ондоо бэлигтэй дуушадай харгыда туһа үзүүлһэн продюсер хүн.

2007 ондо дуунуудайнгаа дискын тоглолто эмхидхэжэ, түрэл һайхан номин ногоон Хэжэнгэ, наһанайнгаа нүхэрэй тоонто аглаг һайхан Ага нютагаар ябагдаа. Өөрынгөө гол ажалай хажуугаар сүлөө сагтаа дуугаа дуулажал ябагдаа. Эрхүү хотодо байдаг буряадуудай үнгэргэһэн бүхы һайндэрнүүдтэ, найр наадануудта дуулагдаа.

- Энэ түрүүшын суглуулбаридатнай ямар дуунууд оронхойб? Ямар хүгжэмшэдэй, шүлэгшэдэй дуунуудые гүйсэдхэдэг гээшэбта?

- Буряад арадтаа мэдээжэ хүгжэмшэн Владимир Цыдыповтэй гэр бүлөөрөө нүхэсэдэг байгаабди. Тэрэ нүхэрэймнай хүгжэм нэгэ өөрын онсо маягтай, ондоо хүгжэмшэдтэ орходоо, өөрын дабташагүй шадабаритай гэжэ һанагшаб. Владимир Цыдыпов бэлигтэй шүлэгшэд Бальжинима Юндунов, Шуяа-Ханда Базарсадаева, Туяна Баларьева гэгшэдтэй нягта холбоотойгоор ажаллахадаа, уянгата һайхан дуунуудые мүндэлүүлээ. Алтан дэлхэйн жама ёһоор бэлигтэй хүгжэмшэн, найдамтай нүхэр Владимир Цыдыпов сагһаа урид энэ дэлхэйһээ халин ошоһониинь хайратай даа. 

Шуяа-Ханда Базарсадаевагай үгэ дээрэ Володиин найруулһан «Энхэрэл» гэһэн дуу эгээл түрүүн миндаһан дээрэ бэшэжэ абаһан байгаабди. Энэ һайхан дуугаа Эрхүү хотын театрай ехэ тайзан дээрэһээ дуулахадаа, нэрьемэ альга ташалганда, тоогүй олон баглаа сэсэгүүдтэ хүртэжэ, ехэтэ баярлаа, бахархаа бэлэйб.  Бэлигтэй хүгжэмшэнэй олонхон дуунуудые түрүүлэн дуулаха хубитай байһандаа, ехэл баяртай ябадагби.

- Зохёохы талаар саашадаа ямар түсэбтэй байнат? Эльгэ зүрхэ хүдэлгэмэ һайхан буряад дуунуудые бэлдэнэ гүт? Эдирхэн наһанайнгаа эрмэг дээрэ мэргэжэлтэ дуушан болоогүйдөө шаналдаг гүт?

Олон һайхан дуунууд яһала суглараад байна, тэрэнээ дуулажа бэшүүлхэ баһал ажал гээшэ ааб даа. Тиигэбэшье шэнэ дуунуудые бэшүүлхэ, видеоклип болгожо гаргаха һанаан байна. Мэргэжэлтэ дуушанай харгы гэһэн асуудалтнай хүндэхэн байна. Тиигэбэшье дууладаггүй бэшэ, яһала дууладаг хүм. Бурханай заажа үгэһэн энэ наһанай харгы зам...

- Уян һайхан хоолойгоороо уянгатуулан, олон дуунуудые бүтээжэ хангюурдахыетнай хүсэнэб! Саг оложо хөөрэлдэһэндэтнай баярые хүргэнэбди!