​ «Аршаантан» гэһэн хизаар нютагаа шэнжэлхы удхатай ном Буряад Уласта хэблэгдэбэ

Захааминай аймагай Үлэгшэн нютаг тоонтотой Цыден-Еши Будаевна РИНЧИНОВАГАЙ «Аршаантан» гэһэн хизаар нютагаа шэнжэлхы удхатай ном БГУ-гай типографяар хэблэгдэн гараба.

Үеын нүхэр Цыден-Еши энээнэй урда уг гарбал, урданай домогууд тухай намда хөөрэжэ үгэдэг байһанаа мүнөө өөрөө гуурһаа туршажа, согсолбори бэлдэһэниинь һайшаалтай. Үлэгшэн зоной угай һалааһаа «Аршаантан» уг тухай амяарлан бэлдэһэн дэбтэрыень уншажа үзөөд, үнэн сэдьхэлһээ хэблэлдэ дурадхааб.

Түүхээрээ болбол, Аршаантан аймаг анха түрүүлэн Хонгор уулые тахиһан юм. Хонгор уулын хонхо хаа холуур зэдэлжэ байгаа гэхэ. Хэдэн модоной зайтай холо Уляатайн голдо Муханаагай төөбии хонхын абяа дуулаһан гэлсэгшэ. Дээрээ 13 обоотой энэ уула зунай дунда һарын шэнын 13-да тахигдадаг. Эгээл энэ шүтөөнэй үзэсхэлэн зураг номой гадар талые шэмэглэбэ.

Хэжэнгын «Аршаантан» гэһэн хэһэгээр ном эхилнэ. Хамалганай хатуу хаһада баян гэжэ хардуулаад, сүлэлгэдэ гараһан Сэрэнэй Дансаранай бүлэ Хэжэнгын Могсохон нютагта һуурижаһан байгаа. Тэндээ үнэржэн үдэһэн Аршаантан уг изагуураа наринаар сахижа, хэзээ, хаанаһаа гараһан тухайгаа мүнөө хүрэтэр мартангүй, үри хүүгэдтээ дамжуулжа, залгажа ябадаг юм байна.

Үлэгшэнэй Аршаантанай уг залгаае, һалаае залуу үетэндэ жэшээ боломо баримтануудаар автор харуулжа шадаа. Урданай баатар хүсэтэй зониие, эдитэн шэдитэниие зураглаа. Эхынгээ талаар шаалхатан уг тухайгаа мүн лэ бэшээ. Урдынгаа бууса, угаа мартаагүй хүн өөдэлхэ шэнжэтэй гээд дэмы хэлэгдэдэг бэшэ. Эдэ үгэнүүд Хэжэнгын ажалша бэрхэ Аршаантанда сэхэ хабаатай. Иимэ ном бэлдэгдэнэ гэжэ дуулаһан тэдэнэр аха аргаар авторта туһаяа үзүүлээ. Ном соохи мэдээсэлнүүд хаанаһаа абтаа юм гэхэдэ, урда үеын үндэр наһатанһаа: Жамнины Будын Даша абгаһаа, Буда Жамбалович Ринчинов абаһаа, Дамдинова Сэбэг-Дулма Дамдиновна эжыһээ, Буда Шултумович Шагдуржапов нагасаһаа болон бусадһаа.

«Үлэгшэн нютагаймнай хүн зон уг угаараа илгаагүй, уула хадаараа амяарлаагүй, хэзээни сагта хэтэ һайхан, ерээдүйн сагта ехэ заяатай оршон ажамидархань болтогой!» – гээд, автор номоо түгэсхэһэн байна.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА